به گزارش ایرنا، آموزش و پرورش به عنوان یک نهاد فرهنگی و انسان ساز نقش بسیار مهم و اساسی در سرنوشت و آینده کشور دارد و وظیفه سنگین تربیت نیروی انسانی متناسب با اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی را بر عهده گرفته است.
به گفته جامعه شناسان، عمدتاً واژه آسیب‌های اجتماعی به رفتارهای فردی یا جمعی اطلاق می‌شود که در چهارچوب قواعد و اصول اخلاقی رسمی و غیر رسمی جامعه جای نمی‌گیرد و در نتیجه با منع قانونی یا قبح اخلاقی و اجتماعی روبه رو می‌شود.
استان قزوین دارای ۲۵۳ هزار دانش آموز در مقاطع مختلف تحصیلی است که طرح نظام مراقبت اجتماعی دانش آموزان در برابر آسیب‌های اجتماعی از سال ۹۶ در استان با هدف مراقبت از دانش‌آموزان در برابر رفتارهای پرخطر، آسیب‌های اجتماعی و جرائم از طریق مداخله به موقع و مؤثر آغاز شد.
به گفته مسوولان فرهنگی، طبق غربالگری صورت گرفته پیش از کرونا، حدود ۲ درصد از دانش‌آموزان استان قزوین، آسیب‌های اجتماعی پرخطر را تجربه کردند که این آسیب‌ها شامل ارتباط با جنس مخالف، درگیری و نزاع، تفکر خودکشی، فرار از مدرسه و استعمال سیگار و مواد مخدر است.
اگرچه آسیب‌های اجتماعی طیف وسیعی از رفتارهای مجرمانه و مخالف عرف عمومی و رسمی جامعه را در برمی‌گیرد اما عمدتاً رده بندی‌های مشخصی از انواع آن برای گروه‌های سنی مختلف مطرح بوده که همواره مورد توجه و دقت نظر فعالان اجتماعی است.
به گفته بسیاری از کارشناسان، آسیب‌های اجتماعی نوظهور، از قبیل تمایل به مصرف دخانیات و آسیب‌های رفتاری نظیر پرخاشگری و تمایل به خودکشی بیشترین فراوانی را در بین جوانان و نوجوانان دارد.
آسیب های اجتماعی ناشی از فضای مجازی در بین دانش آموزان رو به افزایش است
استاد دانشگاه و مشاور تربیتی مدارس بر این باور است که بسیاری از آسیب‌های اجتماعی در گروه سنی دبیرستان بروز پیدا می‌کند و امروزه با افزایش آسیب‌های اجتماعی ناشی از فضای مجازی در بین دانش آموزان مواجه هستیم.
زهرا نظری افزود: به طور کلی سه عامل فرد، خانواده و جامعه در بحث آسیب‌های اجتماعی وجود دارد و در گروه سنی کودکان و نوجوانان، خطرات مختلفی را شامل می‌شود که به دلیل مقتضیات سنی، خطرجویی، هیجان‌طلبی و کنجکاوی به‌ویژه در بین نوجوانان با تأثیر پذیری از فضاهای مجازی این آسیب‌ها را دوچندان می‌کند.
وی اظهار داشت: با شیوع بیماری کرونا طی ۲ سال گذشته، ایجاد اوقات فراغت طولانی مدت، قرنطینه‌های خانگی و از سوی دیگر معضلات اقتصادی ایجاد شده در پی آن موجب شده است تا بخشی از تاثیرگذاری خانواده به واسطه افزایش تنش‌های خانوادگی و استرس درون منزل تحت تأثیر قرار گیرد.
نظری تاکید کرد: به عبارت دیگر سلامت روان، امنیت و آرامش درون محیط خانواده که از مسیرهای اصلی مقابله با آسیب‌های اجتماعی می باشد امروز به فراموشی سپرده شده است.
وی با بیان اینکه کرونا بخش قابل توجهی از آموزش‌های مرتبط با نهاد اجتماعی و تربیتی آموزش و پرورش را تحت تأثیر قرار داده است، افزود: تعطیلی مدارس و غیر حضوری شدن آموزش‌ها تعاملات بین فردی دانش آموزان و همچنین دانش آموزان و معلمان را به حداقل رسانده و خود این مساله نیز زنگ خطر افزایش آسیب‌های اجتماعی را در گروه‌های سنی کودکان و نوجوانان به صدا درآورده است.
این استاد دانشگاه توصیه کرد: والدین نباید به بهانه اشتغال خود، فرزندانشان را به حال خود رها کنند، بلکه باید مراقب رفت و آمدها و دوستی‌های آنها باشند.
آموزش و پرورش بهترین بستر برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی است
مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری قزوین با بیان اینکه آموزش و پرورش بهترین بستر برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی است، گفت: دانش آموزان به عنوان سرمایه‌های اجتماعی و آینده سازان جامعه هستند و برطرف سازی مشکلات و نیازهای روحی و جسمی آنها ضروری است.
مریم بیدخام افزود: اگر می‌خواهیم آسیب‌های اجتماعی را از ریشه درمان کنیم باید بر آموزش و توانمندسازی دانش آموزان و اولیای آنها تمرکز کنیم و قطعاً در صورت اهتمام دستگاه‌ها و اجرای دقیق طرح نماد در مدارس می‌توان شاهد کاهش بسیاری از معضلات اجتماعی بود.
وی با بیان اینکه طرح نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان یکی از محوری‌ترین طرح‌های آموزش و پرورش در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی است، اظهار داشت: این طرح شامل شناسایی، غربالگری، آموزش، توانمندسازی و حمایت‌های روانی و اجتماعی دانش آموزان در مقابل رفتارهای پر خطر است.
بیدخام تصریح کرد: متولی و مطالبه گر اصلی این طرح آموزش و پرورش است که با مشارکت ۹ دستگاه عضو ائتلاف در راستای اثربخشی این طرح تلاش می‌کنند.
وی در تشریح وظایف دستگاه‌های اجرایی عضو در طرح نماد افزود: دادگستری با حمایت قضایی از دانش آموزان و خانواده‌های آنها، بهزیستی با آموزش، پیشگیری و مداخله به هنگام، علوم پزشکی با ارائه خدمات غربالگری و درمانی، نیروی انتظامی با پاکسازی حاشیه مدارس از معتادان و فروشندگان مواد و همچنین ارائه خدمات و آموزش‌های انتظامی در مدارس و سایر اعضای عضو با حمایت‌های مالی، معیشتی و مددکاری می‌توانند به طور منسجم و شبکه‌ای در اجرای مطلوب طرح مشارکت کنند.
این مسوول با بیان اینکه این طرح به منظور مراقبت دانش آموزان در برابر رفتارهای پرخطر و آسیب‌های اجتماعی است؛ ادامه داد: اجرای دقیق طرح نظام مراقبت اجتماعی دانش آموزان( نماد)گامی در جهت برخورد با علل و ریشه‌های بروز آسیب‌های اجتماعی است و با اجرای دقیق این طرح ضمن ایجاد بستر لازم برای پیشگیری از آسیب‌ها و جرائم می‌توان با ریشه‌یابی آنها به جای برخورد با معلول‌ها با علل بروز آسیب‌های اجتماعی مقابله کرد.
وی به اثرات روحی و روانی ویروس کرونا بر آموزش دانش آموزان اشاره کرد و گفت: ۲ سال از شیوع ویروس کرونا می‌گذرد و این موضوع اثرات جبران ناپذیری بر پیکره دانش آموزان به ویژه در پایه اول و دوم ابتدایی وارد کرده است، به طوریکه دانش‌آموزان این دو پایه هیچ ذهنیتی از کلاس و مدرسه ندارند و تاکنون نیز مدرسه را در قالب صفحه گوشی دیده‌اند.
بیدخام تصریح کرد: برای برنامه‌ریزی صحیح آموزشی برای دوران پساکرونا ضروری است یک ارزیابی علمی و تحلیل کمی و کیفی از وضعیت موجود انجام شود تا با درک صحیح و تصویر روشنی از شرایط موجود بتوانیم برنامه‌های دقیق‌تری در پساکرونا در حوزه آموزشی داشته باشیم.
وی با بیان برخی از شاخص‌های ارزیابی آموزشی، گفت: اطلاع از وضعیت افت تحصیلی دانش‌آموزان، مشکلات روحی و روانی آنها و افراد بازمانده از تحصیل و اینکه ما چقدر از شرایط عادی و مطلوب فاصله داریم سبب می‌شود تا برنامه‌ریزی‌های بهتری ارائه کنیم.
مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری قزوین تاکید کرد: برنامه‌ریزی برای ارائه خدمات و طرح‌های نشاط اجتماعی نیز از دیگر مسائلی است که با توجه به شرایط کنونی می‌تواند برای دانش‌آموزان بسیار نشاط آور باشد.
وی یادآور شد: در شرایط کرونا بیشتر فعالیت دانش‌آموزان در فضای مجازی بوده و آنان شرایط نسبتاً متفاوتی را در این ایام تجربه کرده‌اند و در این راستا برنامه‌ریزی برای پر کردن اوقات فراغت و برنامه‌های با نشاط برای دانش آموزان ضروری است.
آسیب‌های اجتماعی، تهدیدی جدی برای نسل نوجوان
معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش استان قزوین گفت: رشد آسیب‌ها و افزایش معضلات اجتماعی در جامعه تهدیدی جدی برای نسل نوجوان و جوان به شمار می‌رود که در این راستا طرح نماد به منظور مراقبت از دانش آموزان در برابر رفتارهای پر خطر و آسیب‌های اجتماعی انجام می‌شود.
حسن رحیم خانی افزود: آسیب‌های اجتماعی امروزه یک مساله اساسی بوده که گریبان گیر اکثر جوامع شده و شناخت این آسیب‌ها برای مدیریت و کنش مقابل آن ضروری است.
وی اظهار داشت: خانواده موثرترین واحد در تربیت دانش آموزان است که اگر آسیب ببیند دانش آموزان در معرض خطر بیشتر قرار می‌گیرند بنابراین لازم است خانواده و سلامت آن جدی گرفته شود.
رحیم خانی تصریح کرد: در طرح نماد، سه نظام مراقبتی، ارتقایی و حمایتی دنبال می‌شود که در نظام مراقبتی بحث شناسایی، نقشه خطر پذیری و غربالگری در اولویت است و توانمندسازی با نظام ارتقایی به تحقق می‌پیوندد و در بحث حمایتی مسائل درمانی پیگیری می‌شود.
معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش استان قزوین افزود: در شرایط فعلی، مداخله به هنگام در فوریت‌های روانی و اجتماعی دانش آموزان که در معرض خطر موارد اورژانسی هستند بسیار ضروری است.
وی با اشاره به راه اندازی خط ملی نماد، گفت: خط ملی نماد با شماره ۱۵۷۰ به عنوان اورژانس دانش آموزی در اختیار دانش آموزان، نوجوانان و جوانان قرار دارد و با ارائه حمایت‌های روانی و اجتماعی فوری در حوادث روان‌شناختی و هیجانات و بحران‌ها در کنار دانش آموزان است.
رحیم خانی اضافه کرد:از آنجائیکه مداخله فوری در بسیاری از آسیب‌های اجتماعی می‌تواند پیشگیرانه و اثربخش باشد از این رو اورژانس دانش آموزی می‌تواند بستری مناسب برای حمایت از دانش آموزان و جلوگیری از بروز آسیب‌های اجتماعی باشد.
وی یادآور شد: خط ملی نماد به منظور دسترسی آسان دانش آموزان به خدمات مشاوره‌ای و روان شناختی و خدمات روانی و اجتماعی راه اندازی شده و برای تکمیل این پروژه ۴۰۰ میلیون تومان اعتبار نیاز است.
طرح یاریگران زندگی در ۵۰۰ مدرسه استان اجرا می‌شود
دبیر شورای مبارزه با مواد مخدر استان قزوین با اشاره به اجرای طرح یاریگران زندگی در ۵۰۰ مدرسه در سطح استان، گفت: اصلی‌ترین هدف از اجرای این طرح توانمندی دانش آموزان، آگاهی بخشی و آماده سازی آنها برای مقابله با انواع آسیب‌های اجتماعی است.
علی رحمانی افزود: آمارها نشان از افزایش گرایش جوانان و نوجوانان به مواد مخدر صنعتی دارد که می‌تواند یک زنگ خطر جدی برای آسیب‌های اجتماعی فردای کشور محسوب شود .
رحمانی گفت: از این رو لزوم افزایش آموزش‌های مرتبط، معرفی این مواد و عوارض و خطرات به یک اولویت تبدیل شده است،چراکه کمرنگ شدن نقش خانواده در مقابله با این آسیب‌ها نیز به عنوان یک معضل باید مورد بررسی قرار گیرد.
وی اظهار داشت: طرح یاریگران زندگی با سرفصل های مختلفی نظیر شناسایی آسیب‌های اجتماعی دانش آموزان، ارائه ایده‌ها و راهکارهای پیشگیرانه و اثربخش در مدیریت آن در مدارس و دانشگاه‌ها با محوریت پیشگیری از شیوع اعتیاد در حال اجرا بوده که با مشارکت خود دانش آموزان به یک طرح مشارکتی و اثرگذار تبدیل شده است.
رحمانی عنوان کرد: در این طرح ضمن آموزش مهارت‌های زندگی و خود مراقبتی برای دانش آموزان، مربیان آموزشی و اولیای دانش آموزان نیز تحت آموزش قرار خواهند گرفت.
وی بر لزوم آموزش مهارت "نه گفتن" به کودکان و نوجوانان جهت بالا بردن میزان مصونیت آنها در مواجهه با گروه همسالان تاکید کرد و افزود: برای پیشگیری از اعتیاد باید مهارت "نه گفتن" را به کودکان و نوجوانان آموزش دهیم.
ریشه مشکلات را باید در خانواده جست‌وجو کرد
این مسوول، سنگر اصلی مبارزه با مواد مخدر را خانواده دانست و گفت: بی شک خانواده تأثیر عمیقی در رشد شخصیت کودکان و نوجوانان دارد و وقتی بنیان‌های خانواده سست شود باید منتظر هر آسیبی برای جوانان باشیم.
وی تاکید کرد: اگر خانواده‌ها نسبت به پیشگیری از مصرف مواد مخدر اقدام نکنند در آینده نه چندان دور باید شاهد اتفاقات ناخوشایندی در این حوزه باشیم.
دبیر شورای مبارزه با مواد مخدر استان قزوین گفت: اولیا در کنار معلمان نقش مهمی در بحث مراقبت از فرزندان برای جلوگیری از ورود به آسیب‌های اجتماعی دارند و دانش‌آموزان باید احساس کنند که مدرسه و والدین بر چگونگی رفتار آنان نظارت دارند.
وی خاطرنشان کرد: تشکل‌های دانش‌آموزی، بسیج دانش‌آموزی و انجمن اسلامی مدارس هم نقش موثری در آگاهی بخشی و پیشگیری از ورود دانش‌آموزان به رفتارهای پرخطر دارند بنابراین باید از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم.
کلام آخر:
با توجه به گستردگی آسیب‌های اجتماعی به ویژه در میان جوانان و نوجوانان مقابله با آنها نیازمند هوشیاری عمومی و برخورد علمی، کارشناسانه و مسوولانه است و واکنش‌های فرافکنانه، غیرمسوولانه و غیرحرفه‌ای نه‌تنها گره‌ای از مشکلات نمی‌گشاید بلکه موجب پیچیده شدن آنها می‌شود.
با توجه به گذر جامعه سنتی به مدرن، خانواده‌ها و مدارس بهتر است روش‌های خود را تغییر دهند و تمرکز بیشتری برای آموزش مهارت‌های زیستن در جامعه امروزی به نوجوانان و دانش آموزان داشته باشند.