شرایط جمعیتی از شاخصه‌های مهم توانمندی جوامع به شمار می‌رود و پیری و کاهش جمعیت جوان و مولد، می‌تواند بر سرنوشت جامعه تاثیر منفی گذاشته و تبعات نامطلوب آن بر آینده کشور سایه بیندازد.
چند سالی اسـت زنگ خطر کاهش رشد و شیب صعودی جمعیت در سطح کشور به گوش می رسد به طوری که پژوهشگران و مسوولان کشور بارها نسبت به پیامدها و خطرات ناشی از آن هشدار داده اند.
رهبر معظم انقلاب در سالهای گذشته بارها با هشدار نسبت به استمرار مخاطرات وضع کنونی جمعیت، خواستار اهتمام مسوولان ذیربط نسبت به تعیین ساز و کاری اصولی برای برون رفت از این مساله و جلوگیری از روند کاهش رشد و پیری جمعیت شده اند.
سالمندی جمعیت به عنوان یک پدیده اجتماعی می‌تواند به عنوان فرصت و یا تهدید جامعه را درگیر کند و آگاهی و شناخت کامل از ظرفیت‌های سالمندی می‌تواند آن را به فرصتی عظیم مبدل کند و در این مسیر سالمندی پویا یا سالمندی فعال می‌تواند محور اصلی برنامه‌ریزی‌های مرتبط با این قشر قرار گیرد.
پیری جمعیت علاوه بر تاثیر منفی در روند توسعه، موجب افزایش هزینه‌ها و خدمات تامین اجتماعی می‌شود چون سرانه خدمات در جمعیت سالخورده به مراتب بیشتر از جمعیت جوان است.
دومین شهرستان پیر کشور
گناباد، واقع در جنوب استان خراسان رضوی، رتبه دوم کشور از نظر سالمندی را در میان شهرستان های کشور دارد و افزایش جمعیت سالمند آن به یک دغدغه مهم تبدیل شده است به طوری که ۱۲.۳۰ درصد جمعیت ۹۳ هزار نفری این شهرستان را سالمندان تشکیل می‌دهند.
کمبود فرصت‌های شغلی در مناطق شهری و روستایی موجب تشدید مهاجرت جوانان از شهرستان گناباد به دیگر نقاط کشور و افزایش جمعیت سالمندان آن شده است.
با توجه به استمرار معضل خشکسالی و کمبود فرصت‌های شغلی در این شهرستان، بسیاری از جمعیت جوان جویای کار به شهرهای بزرگ مهاجرت کرده‌اند و هم اکنون گناباد به نسبت جمعیت خود از پیرترین شهرهای کشور به شمار می‌رود.
کوراجاقی ۱۹ ساله دیسفان
در این میان روستای "دیسفان" از توابع بخش کاخک گناباد گوی سبقت را از دیگران ربوده و وضعیت کهولت سن و کاهش شدید جمعیت جوان و مولد این روستا از سایر نقاط شهرستان بیشتر است به طوری که در ۱۹ سال گذشته هیچ کودکی در این روستا متولد نشده و صدای گریه هیچ نوزادی بر سکوت سنگین شب های این روستا خط نینداخته است.
دیسفان با وسعت ۱۲ کیلومتر از جنوب به روستای خانیک، از غرب به روستای کلات، از شمال به شهر گناباد و از شرق به شهر کاخک گناباد محدود می شود و جمعیت ساکن و دائم این روستا حدود ۲۰۰ نفر و جمعیت غیردائم آن بالغ بر هزار و ۵۰۰ نفر است.
مسوولان نبود زیرساختهای لازم برای اشتغال و کارآفرینی و افزایش مهاجرت جوانان روستا به سایر شهرها را از عوامل مهم ماندگار نبودن جوانان و در نتیجه صفر شدن زاد و ولد در روستای دیسفان گناباد عنوان می کنند.
دهیار روستای دیسفان گناباد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: بخش اعظم جوانان این روستا برای کار به سایر نقاط مهاجرت کرده اند و اکنون همه جمعیت این روستا را افراد مسن تشکیل می دهند به همین دلیل در ۱۹ سال گذشته مردم شاهد هیچ تولدی در این روستا نبوده اند.
رضا پاسبان گفت: اگر زیرساختهای لازم و اشتغال برای اهالی و به خصوص جوانان ایجاد شود، شاهد ماندگاری و مهاجرت معکوس جوانان به روستا خواهیم بود و در آن صورت می توان امید داشت که تداوم زندگی و زاد و ولد هم به روستا برگردد.
بخشدار کاخک گناباد هم به خبرنگار ایرنا گفت: جوانان مناطق روستایی این بخش به دلیل نبود درآمد کافی و استمرار معضل خشکسالی برای کار از مناطق روستایی به سایر شهرهای استان خراسان رضوی و دیگر نقاط کشور کوچ کرده اند.
حسین مرادی، کمبود شدید زاد و ولد و کاهش رشد جمعیت در مناطق روستایی را از مسائل بسیار مهم ذکر کرد و گفت: این معضل در روستای دیسفان از توابع این بخش از شدت بیشتری برخوردار است به طوری که از ۱۹ سال پیش هیچ فرد جدیدی به جمعیت این روستا افزوده نشده است.
وی تصریح کرد: علل مهاجرت از روستاهای این بخش فقط نبود درآمد کافی و خشکسالی در منطقه نیست و بسیاری از جوانان در روستاهای منطقه با مدارک تحصیلی بالا حاضر به ماندن در روستاها و اشتغال در بخش کشاورزی و دامپروری نیستند و باید با اهتمام مسوولان ذیربط ساز و کار مناسبی برای افزایش ماندگاری آنان اندیشیده شود که این مساله در جلسات مختلف مورد بررسی قرار می گیرد.
۳۰ تا ۶۰ ساله ها، بیشترین گروه سنی منطقه
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی گناباد، بیشترین جمعیت زیر پوشش خدمات این دانشگاه را افراد با گروه سنی ۳۰ تا ۶۰ عنوان کرد و گفت: کودکان زیر پنج سال کمترین شمار را در میان گروههای جمعیتی زیر پوشش این دانشگاه در شهرستان های گناباد و بجستان تشکیل می دهند.
دکتر جواد صادقی‌نسب با اشاره به اینکه رشد جمعیت کشور از ۳.۵ درصد در اوایل دهه ۶۰ به کمتر از یک درصد در شرایط کنونی رسیده است، گفت: ۱۵ تا ۶۴ سالگی به عنوان سن مولد بودن شناخته می شود و وقتی ۳۰ درصد جمعیت جامعه به سالمندی می‌رسند به معنای آن است که یک سوم افراد از حالت فعال و تولیدکننده به مصرف کننده و نیازمند خدمات حمایتی تبدیل شده اند.
وی اضافه کرد: بر اساس اطلاعات سامانه ثبت احوال استان خراسان رضوی، نرخ باروری کلی شهرستان گناباد در چند سال اخیر روند کاهشی داشته که در سال ۱۳۹۹ به ۱.۹ رسیده و این رقم حتی در شهرستان بجستان به ۱.۷ کاهش یافته است.
معاون دانشگاه علوم پزشکی گناباد با بیان اینکه نرخ رشد جمعیت در شهرستان های گناباد و بجستان در چند سال اخیر روند کاهشی داشته است، گفت: تعداد موالید ثبت شده در پورتال ثبت احوال تا سال ۱۳۹۸ در هر ۲ شهرستان سیر نزولی داشته که تنها در سال ۱۳۹۹ کمی بهبود یافته و افزایش نسبی نشان می دهد.
دکتر صادقی نسب گفت: اگر توازن میان جمعیت مولد و سالمند به هم بخورد، رشد سریع و غالب جمعیت سالمندان، جامعه را با مشکلات مختلف اجتماعی، اقتصادی، تولیدی و غیره مواجه خواهد کرد.
عضو هیات علمی و رییس دانشکده پرستاری دانشگاه علوم پزشکی گناباد هم گفت: با توجه به افزایش جمعیت سالمند در این شهرستان، ایجاد وحدت در ارایه خدمات به این قشر ضروری است زیرا موازی کاری و جزیره‌ای عمل کردن نهادها، دستگاه‌های اجرایی و بخش‌های مرتبط با خدمات به سالمندان، می تواند مشکل آفرین باشد و باید با تجمیع و سازماندهی ظرفیت‌های موجود، بانک اطلاعات جامعی برای برنامه‌ریزی میان‌مدت و بلندمدت برای خدمات رسانی مطلوب به سالمندان ایجاد شود.
دکتر علی محمدپور ادامه داد: در بانک اطلاعاتی جامع در قالب سامانه مشخص باید اولویت‌ها متناسب با مسائل و مشکلات و وضعیت اقتصادی خانوار و توانمندی‌های این بخش طبقه بندی شده و متناسب با آنها برنامه ریزی جامع و خدمات رسانی صورت گیرد.
امام جمعه گناباد هم به خبرنگار ایرنا گفت: کمبود فرصت‌های شغلی در مناطق شهری و روستایی، موجب تشدید مهاجرت از این شهرستان به دیگر نقاط کشور و افزایش جمعیت سالمندان آن شده است که این مشکل در روستاهای بخش کاخک نمود بیشتری دارد.
حجت الاسلام حسن صادقی نسب افزود: با توجه به استمرار معضل خشکسالی و کمبود فرصت‌های شغلی در این شهرستان، بسیاری از جمعیت جوان جویای کار به شهرهای بزرگ مهاجرت کرده‌اند و همین امر گناباد را، با وجود کوچکی، به یکی از پیرترین شهرهای کشور تبدیل کرده است.
وی ادامه داد: از سویی افزایش مهاجرت جمعیت از شهرهای کوچکی مانند گناباد به شهرهای بزرگ، موجب تشدید مسائل و مشکلات حاشیه نشینی و آسیب‌های اجتماعی در شهرهای مقصد می‌شود لذا هر اندازه مسوولان مربوطه به توسعه و عمران و اشتغال شهرهای کوچک توجه نشان دهند، به همان نسبت معضل حاشیه نشینی و تبعات آن در شهرهای بزرگ نیز کاهش می‌یابد.
صادقی نسب گفت: ایجاد زیرساختها و اجرای طرح‌های توسعه‌ای به تنهایی در ماندگاری جمعیت در گناباد موثر نیست و مسوولان باید در کنار این اقدامات، با ایجاد اشتغال مولد و پایدار زمینه ماندگاری جمعیت را به خصوص در مناطق روستایی فراهم کنند.
امام جمعه گناباد افزود: اگر شغل کافی وجود داشته باشد سالمندان در کنار فرزندان خود راحت‌تر زندگی می‌کنند، لذا باید با اجرای طرح‌هایی نظیر مثلث توسعه اقتصادی و تحقق اهداف و برنامه‌های معین‌های اقتصادی، راه‌اندازی واحدهای تولیدی نیمه تمام، دارای مشکل و جدید و افزایش فرصت‌های شغلی، ضمن افزایش ماندگاری جمعیت، معضلات اجتماعی و اقتصادی را کاهش داد.
رییس اداره بهزیستی گناباد نیز گفت: افزایش جمعیت سالمندان و گسترش شکاف بین نسلی در این شهرستان به یک مشکل مهم و اساسی تبدیل شده و به خاطر تداوم پدیده خشکسالی و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی آن، مهاجرت از این شهرستان به دیگر نقاط خراسان رضوی و شهرهای دیگر کشور افزایش یافته است و تعداد سالمندان گناباد در سالهای اخیر بسیار زیاد شده که نمونه بارز آن را می توان در روستای دیسفان بخش کاخک دید.
علی آراسته گفت: خانواده و بستگان بیشتر سالمندان گناباد در دیگر نقاط کشور ساکن هستند ولی این قشر به دلیل تعصب و علاقه به زادگاهشان در این شهرستان مانده‌اند لذا باید نسبت به مراقبت و تامین نیازهای آنان توجه بیشتری شود.
وی گفت: مشکل مهم سالمندان خلاء روحی و عاطفی است که آنها را به حاشیه رانده است، بنابراین باید بیشتر در کانون خانواده با محوریت فرزندان و متناسب با فرهنگ و آداب و رسوم خاص خود نگهداری شده و مورد توجه قرار گیرند.
رییس اداره بهزیستی گناباد اضافه کرد: با وجود تعداد زیاد سالمندان در گناباد، به دلیل نبود زیرساختهای لازم فقط یک مرکز نگهداری سالمندان در این شهرستان فعال است که عنایت بیشتر مسوولان نسبت به رفع این مشکل ضروری است.
آراسته افزود: کاهش مشکلات سالمندان از جمله افراد تحت مراقبت در مراکز زیر پوشش بهزیستی با جلب همکاری خیران و مسوولان دستگاه‌های اجرایی مهمترین رویکرد اداره بهزیستی گناباد است و با هدف ساماندهی فعالیت‌های فرهنگی و ورزشی این قشر بنیاد فرزانگان گناباد راه‌اندازی شده است.
مرکز شهرستان ۹۳ هزار نفری گناباد در فاصله ۲۸۷ کیلومتری جنوب مشهد واقع است.
حدود ۵۰ هزار نفر از جمعیت این شهرستان در مناطق شهری شامل گناباد، کاخک، بیدخت و روشناوند و بقیه در ۱۱۲ روستای آن ساکن هستند.