مذاکرات لغو تحریم‌ها که از روز دوشنبه هشتم آذرماه در وین پایتخت اتریش ازسرگرفته شده بود، دیروز جمعه ۱۲ آذرماه پس از پنج روز گفت وگو پایان یافت؛ مذاکراتی که نخستین دور آن در دولت دکتر «سیدابراهیم رئیسی» به شمار می‌رود.
«علی باقری کنی» رئیس تیم مذاکره‌کننده کشورمان دیروز جمعه پس از پایان نشست کمیسیون مشترک برجام با بیان اینکه «قرار شد طرف‌های مقابل برای بررسی متون پیشنهادی ایران به پایتخت‌ها بازگردند»، تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران انتظار دارد که طرف‌ها پاسخ مستند، مستدل و منطقی به متون ایران ارائه کنند.
در پیوند با زمان ادامه گفت وگوها، نماینده چین در مذاکرات پس از پایان نشست کمیسیون مشترک برجام گفت که «هنوز به کار بیشتری نیاز داریم و توافق کردیم که اواسط هفته آینده به وین بازگردیم». همزمان «انریکه مورا» معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا نیز ضمن واقع گرا توصیف کردن مذاکرات، اظهار کرد که مذاکرات شاید هفته آینده به نتیجه برسد.
حضور فعال تیم دیپلماتیک ایران با چاشنی طرح‌های ابتکاری
مذاکرات ایران و ۱+۴ که از ۳۰ خردادماه متوقف شده‌بود، در حالی ازسرگرفته شده که برخلاف انتظار غربی‌ها، تیم دیپلماتیک ایران در آن حضور پررنگ و پویایی داشت.
در ابتدا با رسانه‌ای شدن این موضوع که تیم ایرانی ۴۰ نفر همراه دارد، تلاش شد تا از سوی مخالفان داخلی و دشمنان خارجی این «فرصت» به «تهدید» تقلیل یابد. مخالفان دولت بیش از آنکه بر اهمیت ترکیب حقوقی- اقتصادی اعضای تیم توجه نشان دهند به مسائل حاشیه‌ای همچون هزینه اقامت در هتل کوبورگ و موضوعاتی از این دست تمرکز کردند.
مخالفان دولت بیش از آنکه بر اهمیت ترکیب حقوقی- اقتصادی اعضای تیم توجه نشان دهند به مسائل حاشیه‌ای همچون هزینه اقامت در هتل کوبورگ و موضوعاتی از این دست تمرکز کردنداهمیت ترکیب تیم ایرانی و حضور چشمگیر متخصصان در حوزه‌های مختلف را می‌توان در مواضع «میخائیل اولیانوف» سرپرست هیات مذاکره‌کننده روسیه به وضوح مشاهده‌کرد. وی در حساب توئیتر خود، ترکیب هیات جدید ایران را در مذاکرات «بسیار تاثیرگذار» و «گواه نیت جدی در مذاکرات» دانست.
با نگاهی اجمالی به جایگاه افراد حاضر در تیم ایرانی، اهمیت و جدیت دور نخست مذاکرات در دولت رئیسی استنباط می‌شود. به عنوان نمونه دو معاون دیپلماسی اقتصادی و امور حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه، همچنین معاون امور ارزی و بین‌الملل بانک مرکزی، معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی، معاون بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت، مشاور اقتصادی معاون اول رئیس‌جمهوری و رئیس‌کل اسبق بانک مرکزی از جمله اعضای هیات ایرانی حاضر در نشست وین بودند.
در عمل نیز تیم اعزامی ایران با ارائه طرح‌های مبتکرانه خود که بی‌تردید حاصل ماه‌ها بحث و بررسی در ایران بوده، نقش پررنگ خود را در جریان مذاکرات ایفا کرد.
«علی باقری کنی» مذاکره کننده ارشد کشور در مذاکرات روز پنجشنبه ۱۱ آذر و همزمان با چهارمین روز مذاکرات اعلام کرد که ایران متن پیشنهادی خود را تحویل داده‌است. به گفته وی، ایران دو متن را که حاوی دیدگاه‌ها در مورد «برداشته شدن تحریم‌ها» و «بازگشت ایران به تعهدات هسته‌ای» است برای بررسی به طرف مقابل داده و منتظر پاسخ است.
طرح‌های خلاقانه ایران به همین‌جا ختم نشد و باقری عصر روز پنجشنبه پیش از دیدار با «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پاسخ به سوالی درباره مدت راستی‌آزمایی از رفع تحریم‌ها اظهار کرد: ما سه سند داریم و این مساله در سند سوم هست که هنوز تحویل طرف‌ها نشده است.
از نگاه ناظران، ارائه دو سند رفع تحریم‌ها و فعالیت‌های هسته‌ای به طرف‌های مذاکرات از سوی هیات ایرانی و وعده باقری برای ارائه سند سوم، دلیلی روشن و متقن بر این مساله است که ایران نه تنها با اعزام تیم کارشناسی کامل وارد فرآیند مذاکرات شده بلکه با دست پُر و ارائه ابتکارات راهگشا همه تمهیدات لازم برای پیگیری مذاکراتی سازنده و نتیجه‌محور را پیش‌بینی کرده بود.
یکی از دلایل حضور موفق و فعال ایران در مذاکرات را می‌توان از تاثیر آن بر مقامات رژیم صهیونیستی و هراس «نفتالی بنت» نخست وزیر این رژیم دریافت. همزمان با مذاکرات در وین، بنت در گفت وگوی تلفنی با «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه آمریکا، ایران را به باج خواهی اتمی متهم کرد و خواهان توقف فوری مذاکرات هسته‌ای شد.
حضور منفعلانه غرب و جای خالی طرح‌های پیشنهادی تروئیکا
برخلاف بسته‌های ابداعی و حضور مجدانه تیم ایرانی در پایتخت اتریش، طرف غربی با ادعاها و اتهامات قبلی پای میز مذاکره حاضر شده‌بود و دستان دیپلمات‌های آنها خالی از کوچکترین ایده و طرحی در راستای احیای برجام بود.
برخلاف بسته‌های ابداعی و حضور مجدانه تیم ایرانی در پایتخت اتریش، طرف غربی با ادعاها و اتهامات قبلی پای میز مذاکره حاضر شده‌بود و دستان دیپلمات‌های آنها خالی از کوچکترین ایده و طرحی در راستای احیای برجام بود.این در حالی است که از ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ که «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری ستیزه‌جوی قبلی آمریکا از برجام خارج شد، همواره شاهد ارائه طرح‌هایی چه در زمینه احیای توافق و چه در زمینه دور زدن تحریم‌ها از سوی تروئیکای اروپا بودیم. اگر چه همه این طرح‌ها تنها بر روی کاغذ باقی ماند و هرگز وارد فاز عملیاتی نشد اما از تکاپوی سران بروکسل نشان داشت.
مهرماه ۱۳۹۷ یعنی حدود ۵ ماه پس از خروج ترامپ از برجام، شاهد تلاش اتحادیه اروپا برای نجات «برجام منهای آمریکا» و ارائه یک طرح ابتکاری بودیم؛ مکانیسمی با نام «Special Purpose Vehicle» که از آن تحت عنوان «سازوکار ویژه» نام برده می‌شد. هدف این ابتکار دور زدن تحریم‌هایی بود که آمریکا در پی خروج از توافق علیه ایران به اجرا گذاشت. این سازوکار بر مبادله تهاتری (کالا در برابر کالا) تکیه و بر ایجاد یک نهاد حقوقی-مالی تاکید داشت.
پس از ناتوانی اروپا در اجرایی کردن سازوکار مذکور، چند مکانیسم دیگر از جمله «اس پی وی» و «اینستکس» از سوی تروئیکا مطرح ولی هیچ کدام از جانب سه عضور اروپایی برجام عملی نشد. به رغم تاکید بایدن و حتی ترامپ مبنی بر اینکه ایران برای کمک‌های بشردوستانه از جمله دارو و غذا تحریم نیست اما در واقع با موانع و تنگناهای اقتصادی، ایران عملا قادر به دریافت این اقلام نبوده است.
از جمله طرح‌های ابتکاری اروپا در این بازه زمانی به پیشنهاد «امانوئل مکرون» رئیس‌جمهوری فرانسه برمی‌گردد که از طرح «فریز در برابر فریز» در دولت دوازدهم رونمایی کرد. براساس این طرح، توقف تحریم‌های آمریکا و همزمان توقف تشدید فعالیت‌های هسته‌ای ایران، مبنایی برای آغاز مذاکرات مجدد برجام با حضور آمریکا تعیین شده بود.
اگر چه طرح‌های ابتکاری اشاره شده، هیچ کدام در سال‌های اخیر به دلایل مختلف جامه عمل نپوشید اما از تلاش اروپایی‌ها برای احیای توافق نشان داشت؛ موضوعی که متاسفانه در جریان دور هفتم مذاکرات به چشم نمی‌خورد و پس از بی‌نتیجه ماندن گفت وگوها، آنها نوک پیکان اتهام را به سمت تیم ایرانی نشانه رفته و برای خرید زمان راهی پایتخت کشورهای خود شدند.
مسکوت گذاشتن طرح‌های ارائه شده از سوی تیم ایرانی در کنار جای خالی هر گونه بسته پیشنهادی از طرف اروپایی‌ها، همان گونه که مذاکرات دور هفتم را بدون نتیجه به پایان رساند، در آینده نیز روند مذاکرات را کُند می‌کند.حتی اظهارات دیپلمات‌های اروپایی در روز دوم مذاکرات مبنی بر اینکه «تاکنون حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد پیش‌نویس متن توافق تکمیل شده‌است»، بیش از اینکه به گفت وگوهای جاری ارتباط یابد، متوجه نتیجه مذاکرات ششگانه در دولت روحانی بوده که دو طرف تاکید داشتند پیش‌نویس توافق در حال نگارش و توافق در آستانه نهایی شدن قرار دارد.
طرف اروپایی باید شرایط جدید ایران را در دولت سیزدهم درک کند؛ بی‌تردید آنها با تیم و دولتی مذاکره می‌کنند که اگرچه رفع مشکلات را از میز مذاکره پیگیری می‌کند اما مطالبات و خواسته‌های خاص خود را دارد. بنابراین مسکوت گذاشتن طرح‌های ارائه شده از سوی تیم ایرانی در کنار جای خالی هر گونه بسته پیشنهادی از طرف اروپایی‌ها، همان گونه که مذاکرات دور هفتم را بدون نتیجه به پایان رساند، در آینده نیز روند مذاکرات را کُند می‌کند. به همین دلیل باقری پس از پایان نشست کمیسیون مشترک برجام که قرار شد طرف‌های مقابل برای بررسی متون پیشنهادی ایران به پایتخت‌ها بازگردند، تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران انتظار دارد که طرف‌ها پاسخ مستند، مستدل و منطقی به متون ایران ارائه کنند.
افزون بر آن، استقلال عمل انگلیس، فرانسه و آلمان به عنوان سه عضو اروپایی برجام از رویکرد تهاجمی کاخ سفید، ایران را به ادامه مذاکرات امیدوار خواهدکرد؛ موضوعی که متاسفانه تاکنون عکس آن به اثبات رسیده و بسیاری را به این نتیجه رسانده که اروپا و آمریکا در یک تیم در نقش‌های «پلیس خوب و پلیس بد» بازی می‌کنند؛ بازی که در آن اگرچه تاکتیک‌ها متفاوتند اما راهبرد آنها در قبال تهران یکسان است.