فاطمه دعاگویان روز شنبه در آستانه روز جهانی خاک به رسانه‌ها اظهار داشت: خاک ذخیره اصلی کربن کره زمین است و فعالیت‌های کشاورزی عمده که در انتشار گازهای گلخانه‌ای و به راه انداختن یا تشدید تخریب خاک نقش دارند، جنگل‌زدایی، سوزاندن زیست‌توده (بیوماس)، کشت و استفاده از کودهای آلی هستند.
وی افزود: هر سال سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) در روز پنجم دسامبر (۱۴ آذر امسال) بزرگداشت روز جهانی خاک را برگزار می‌کند و شعار سال جاری میلادی ۲۰۲۱ با تاکید بر جلوگیری از شوری و افزایش بهره‌وری خاک (Halt soil salinization, boost soil productivity) است.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی با بیان اینکه خاک یکی از پیچیده‌ترین اکوسیستم‌های موجود در طبیعت و یکی از متنوع‌ترین سکونت‌گاه‌های روی کره زمین است گفت: خاک در بر گیرنده ترکیبی از ارگانیسم‌های مختلف است که با یکدیگر تعامل داشته و در چرخه‌های جهانی که ضامن تداوم حیات روی کره زمین هستند، نقش‌آفرینی می‌کنند.
وی گفت: خاک قشر نازک و در عین حال حیاتی است که محلی برای تنوع عظیمی از گونه‌ها است که همه خدمات ارزشمند و زندگی‌بخش را برای جامعه به ارمغان می‌آورد اما خاک به همان اندازه که فراوان است به همان اندازه ضعیف و شکننده است.
دعاگویان بیان کرد: ما در اوایل قرن ۲۲ هستیم، اینک روشن شده است که بقای همیشگی تمدن ما بیشتر به رابطه ما با زمین و خاک بستگی دارد و همین که به طرف هزاره آینده حرکت می‌کنیم، با مشکلات بزرگی مواجه می‌شویم که سابقه نداشتند؛ نظیر چگونگی تغذیه جمعیت فزاینده جهان، چگونگی حفاظت از اتمسفر زمین و اینها مسائل محض زیست محیطی نیست بلکه تبعاتی در ارتباط با موجودیت انسان و زمین است.
وی افزود: افزایش جمعیت انسان موجب افزایش تقاضا برای غذا، فیبر و سوخت به نوبه خود موجب فشارهای نامطلوبی بر خاک‌های جهان می‌شود؛ صنعتی شدن نیز باعث شده که رابطه بین ما و زمین به طرز غیراصولی و غیرطبیعی درآید تا آنجا که امروزه تا ۳۳ درصد از زمین به‌طور متوسط تا زیاد به دلیل فرسایش، شوری‌زایی، متراکم شدن، اسیدی شدن و مواد شیمیایی و سایر آلودگی‌های خاک تخریب یافته است.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی گفت: در سال‌های اخیر، افزایش زیادی در وسعت بیابان‌ها مشاهده شده است و سالانه وسعت زیادی از اراضی به زیر نقطه صفر از نظر محصول‌دهی اقتصادی می‌رسد که چنین کاهش قابل ملاحظه‌ای در کیفیت خاک به علت کشت زیاد، تخریب جنگل‌ها، چرای بیش از حد و آبیاری غیرعلمی است.
وی تصریح کرد: تمامی این فاکتورها منجر به کاهش مواد آلی و مستعد شدن خاک برای فرسایش می‌شوند؛ فرسایش خاک به عنوان نقطه انتهایی افت کیفیت خاک می‌تواند مورد توجه قرار گیرد و فرسایش به عنوان یکی از انواع تخریب خاک، بزرگترین تهدید موجود برای خاک در بسیاری از نقاط جهان است که با حذف حاصل‌خیزترین لایه خاک موجب کاهش تنوع زیستی می‌شود.
دعاگویان افزود: شوری خاک نیز به دلیل اثرات نامطلوب بر تولیدات کشاورزی و توسعه پایدار یک مساله مهم جهانی است؛ شوری خاک حاصل عوامل طبیعی و عملکردهای انسان بوده و در تمامی مناطق با شرایط آب و هوایی مختلف روی می‌دهد که انسجام و ظرفیت خودتنظیمی خاک را از بین می‌برد و باعث خارج شدن این منبع پایه از دسترس انسان می‌شود.
وی گفت: شوری خاک سابقه تاریخی دارد و باعث زوال بسیاری از تمدن‌های بزرگ شده است که از مشهورترین آن‌ها می‌توان به تمدن منطقه بین‌النهرین (عراق کنونی) اشاره کرد.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی افزود: شوری خاک یک فرایند پویا و در حال گسترش است و هیچ قاره‌ای از آن مصون نیست، بالغ بر ۱۰۰ کشور در جهان با آن درگیر هستند و قسمت اعظم کشور ما نیز دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک بوده و حدود زیادی از سطح آن را رسوبات (نمک و گچ) پوشانده است؛ به همین دلیل وسعت زمین‌های شور با درجات شوری متفاوت در ایران قابل توجه است.
وی بیان کرد: از مهم‌ترین اثرات محیط زیستی شوری خاک می‌توان به تخریب اکوسیستم، رشد و پوشش کم گیاهی و افزایش تخریب خاک (فرسایش)، گرد و غبار با سطح بالای نمک و مشکلات متعدد محیط زیستی، تخریب بافت خاک و کاهش ظرفیت نگهداری آب بوسیله خاک و ورود شوری به آب‌های زیرزمینی و آلودگی آن اشاره کرد.
دعاگویان گفت: از دست دادن تنوع زیستی و اختلال در خدمات اکوسیستم، کاهش میزان تولیدات کشاورزی، بیابانی و رها شدن زمین‌های کشاورزی مرغوب قبلی و افزایش خطر فرسایش خاک به دلیل از بین رفتن پوشش گیاهی، آلودگی آب شرب، کاهش فعالیت‌های بیولوژیکی در خاک و تضعیف ساختار طبیعی خاک و سست شدن زیرساخت‌هایی مثل جاده‌ها و پی ساختمان‌ها از جمله مخاطرات شوری خاک است.
وی افزود: کاهش تولید به خاطر شوری خاک، پایین آمدن درآمد، رهاکردن زمین توسط کشاورزان و مهاجرت به شهر و بالارفتن نرخ بیکاری، هزینه‌های زیاد اصلاح خاک، کاهش کیفیت خاک از جمله اثرات منفی اجتماعی و اقتصادی شوری خاک است.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی گفت: بسیاری از تبعات زیست محیطی برای همه زیستگاه‌های زمین مشترک است لذا عملکرد و اقدام هماهنگ را می‌طلبد و برای رسیدن به این نتیجه کشورهای صنعتی الزامات اخلاقی و معنوی مشخصی در قبال کشورهای در حال توسعه دارند.
وی افزود: پیشرفت به سوی پایداری نیازمند مشارکت موثر تمامی گروه‌های جامعه است بنابراین فرق گذاشتن بین اولویت‌های کشاورزی و واقعیت‌های زیست محیطی واقع‌گرایانه نیست.
دعاگویان با بیان اینکه در آینده یک همکاری و مشارکت همه‌جانبه برای تمامی تبعات زیست‌محیطی در ارتباط با مدیریت خاک و زمین مورد نیاز خواهد بود گفت: کیفیت و سلامت خاک تا حد زیادی تعیین کننده (میزان) تولیدات و پایداری بخش کشاورزی همچنین کیفیت محیط زیست بوده و به میانجی این دو متغیر تأثیر به‌سزایی بر سلامت کره زمین، حیوان و انسان دارد؛ از این رو سلامت خاک‌ها در بحث‌های ملی و جهانی نیز مورد توجه قرار گرفته و از همه مهم‌تر موضوع گنجاندن آن در اهداف توسعه پایدار است.
وی بیان کرد: در این راستا کنوانسیون مبارزه با بیابان‌زایی (UNCCD) در کشورهای دارای خشکسالی‌های شدید یا بیابان‌زایی مستقیم‌ترین اقدامات حفاظتی و مدیریتی خاک را با هدف جلوگیری و کاهش تخریب زمین، احیای اراضی تخریب شده جزیی و اراضی بیابانی شده برعهده دارد.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی افزود: همچنین در کنوانسیون تنوع زیستی دولـت‌ها مسئولیت حفظ تنوع زیستـی خود و استفاده پایدار از منابـع زیستـی (که در آن خاک جزء اصلی محسوب می‌شود) را برعهده دارند و کنوانسیون تنوع زیستی به کاهش چشمگیر تنوع زیستی بر اثر فعالیت‌های انسانی تاکید داشته که یکی از نتایج ناشی از این فعالیت‌ها تخریب خاک است.
وی گفت: به منظور حفظ تنوع زیستی سرمایـه‌گذاری‌های زیادی مورد نیاز است و حاصل این سرمایه‌گذاری‌ها، کسب منافع گسترده زیست محیطـی، اقتصادی و اجتماعـی خواهد بود.
دعاگویان اظهار داشت: در کنوانسیون تغییرات اقلیمی نیز دو عامل اصلی گازهای گلخانه‌ای، تغییر در پوشش خاک و تغییر در کاربری اراضی مورد توجه بوده و فعالیت‌های کشاورزی عمده که در انتشار گازهای گلخانه‌ای و به راه انداختن یا تشدید تخریب خاک نقش دارند، جنگل‌زدایی، سوزاندن زیست‌توده (بیوماس)، کشت، استفاده از کودهای آلی، کاربرد کودهای نیتروژن‌دار و چرای دام. پاک تراشی شدید پوشش گیاهی که عامل اصلی تخریب خاک است، از موضوعات اصلی این کنوانسیون است.
وی افزود: ایران نیز همگام با جامعه جهانی موضوع حفاظت از خاک را در برنامه قرار داده و از جمله اقدامات موثر صورت گرفته بیابان‌زدایی در مناطق خشک و کویری کشور از جمله استان خراسان جنوبی نظیر اجرای طرح‌های موفق پروژه بین‌المللی ترسیب کربن را می‌توان نام برد.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی بیان کرد: همچنین تغییر رویکرد کشور در بخش کشاورزی و حرکت به سمت کشاورزی ارگانیک است که باعث تثبیت بافت خاک، حفظ چرخه آب، چرخه کربن، چرخه مواد غذایی و آلودگی کمتر زمین است.
وی گفت: اگرچه در گذشته شاید موضوع آلودگی و تخریب خاک به‌صورت قانونمند مورد توجه قرار نگرفته بود اما با تصویب قانون حفاظت از خاک در سال ۱۳۹۸ همه ابعاد آلودگی فیزیکی، شیمیایی و زیستی و تخریب خاک لحاظ شده که امید است با نظارت‌های دقیق و همه‌جانبه و اجرای قانون، گام‌های موثری در حفظ و پایداری منابع سرزمین برداشته شود.
دعاگویان افزود: لازم است موضوع نظارت بر خاک و تقویت بیشتر آن به‌ویژه در مناطق خشک استان ما مورد توجه قرار گیرد و پیام اساسی این است که خاک یک متاع عمومی بوده و نیازمند ارزیابی اقتصادی و تمهیدات سازمانی مرتبط با حفاظت آن برای رفاه عمومی جامعه است که بسیاری از موفقیت‌های توسعه را می‌توان از مدیریت پایدار زمین به دست آورد.
پنجم دسامبر همزمان با ۱۴ آذر امسال روز جهانی خاک نام دارد و بزرگداشت آن در سال جاری با شعار "جلوگیری از شوری خاک و افزایش بهره‌وری خاک" برگزار می‌شود.