جهانبخش میرزاوند روز شنبه در همایش استانی روز جهانی خاک که در سازمان جهاد کشاورزی استان البرز برگزار شد به سابقه نامگذاری روز جهانی خاک اشاره کرد و افزود: مجمع جهانی خاک با شروع قرن ۲۱ با توجه به اهمیت خاک در زندگی بشر، قرن حاضر را قرن صیانت از خاک نامید و از همان سال ها پنجم دسامبر را به عنوان روز جهانی خاک نامگذاری کردند.
وی به اهمیت خاک اشاره کرد و اظهار داشت: اگر امنیت خاک یک کشور به خطر بیافتد امنیت ملی آن کشور هم به خطر می افتد لذا خاک نه تنها ارزش و اهمیت اقتصادی، مالی و درآمدی برای کشورها دارد بلکه ارزش غیراقتصادی همچون ارزش اکوسیستمی و زیست محیطی آن فراوان است.
وی با بیان اینکه منابع خاک دنیا محدود است و عمده سطح کره زمین را نیز آب های بدون قابلیت آشامیدن و بعضی مواقع بی کیفیت پوشانده است، گفت: یکی از بحث هایی که بشر با آن روبرو است بحث تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیت های انسان و گازهای گلخانه ای است.
خاک زمین را از تغییر اقلیم نجات می دهد
میرزاوند افزود: یکی از منابع، فاکتورها و عنصرهایی که می تواند در بحث تغییر اقلیم به بشر کمک کند موضوع خاک است زیرا ماده آلی کربنی در خاک است و گاز دی اکسید کربن ناشی از فعالیت بشر می تواند در خاک به عنوان ماده آلی خاک به دام بیاندازد و ترسیب کند.
وی با بیان اینکه گیاهان بر خلاف انسان ها دی اکسید کربن را جذب و اکسیژن انتشار می دهند ،اظهار داشت: اگر برای صیانت و حفاظت از خاک تلاش کنیم می توان در کاهش اثرات سوء تغییرات اقلیمی بکوشیم و از این پتانسیل به خوبی استفاده کنیم در غیراین صورت اثرات تغییرات اقلیمی چه در آن تغییرات نقش اساسی و یا جزئی داشته باشیم دامن تمام بشریت را خواهد گرفت.
وی گفت: حراست از خاک وظیفه تمام بشریت است که برای همین در دنیا بحث امنیت خاک را مطرح کرده اند.
مدیر کل دفتر خاک وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به اینکه خاک های جهان با چالش های مختلفی روبرو است و به تبع آن خاک های ما هم همین چالش ها را دارد، ادامه داد: کشور ما از لحاظ وسعت هجدهمین کشور بزرگ دنیا است ولی از لحاظ منابع خاک برخوردار نیستیم.
وی اضافه کرد: کمتر از ۶۰ میلیون هکتار از خاک های کشور قابلیت رشد گیاهان را دارد و مابقی شوره زار و سنگلاخی است.
میرزاوند بیان داشت: از وسعت ۱۶۵ میلیون هکتاری کشور ما فقط ۱۸.۵ میلیون هکتار اراضی دارای قابلیت کشت وجود دارد که در هشت میلیون هکتار از این عرصه ها کشت آبی، ۶.۳ میلیون هکتار کشت دیم و ۴.۲ میلیون هکتار آن هم اراضی آیش است.
کشور دربخش شوری خاک با فاجعه روبرو است
مدیرکل دفتر خاک وزارت جهاد کشاورزی گفت: چهار تا پنج میلیون هکتار از خاک های کشور به نوعی با شوری روبرو است و این خاک های شور در حال افزایش است، ۴۵ میلیون هکتار از کل کشور متاثر از شوری شده و هفت میلیون هکتار نیز درگیر با شوری است.
میرزاوند این وضعیت را برای خاک های کشور یک فاجعه دانست و افزود: کشور ما خشک و نیمه خشک است و برای کشاورزی باید آبیاری کنیم که با تغییرات اقلیمی ، مصرف نادرست آب های زیرزمینی ، بدمصرفی مواد شیمیایی در کشاورزی و فشردگی خاک به دلیل تردد ماشین های کشاورزی، نفوذپذیری خاک کم شده و بارندگی های کم و خشکسالی های ممتد نیز مشکلات ما را مضاعف کرده است.
وی با اشاره به اینکه شعار روز جهانی خاک در سال جاری «توقف شوری خاک، افزایش بهره وری» نامگذاری شده است ، اظهار داشت: این شوری که امسال هم به درستی شعار سازمان ملل است گریبان دنیا را گرفته که کشور ما نیز از آن مستثنی نیست.
وی تصریح کرد: سطوح زیادی از اراضی کشاورزی ما با آب های شور آبیاری می شود که برای جلوگیری از شور شدن خاک ها باید برنامه داشته باشیم.
میرزاوند گفت: تبعات شوری خاک همچون امراض خاموشی است که بر همه مردم و مسوولین صیانت از خاک واجب بوده و بایستی جزو اولویت های زندگی قرار گیرد.
آلودگی خاک یکی از چالش های جدی برای این منبع خدادادی
مدیرکل دفتر خاک وزارت جهاد کشاورزی یکی دیگر از چالش های خاک را آلودگی آن عنوان کرد و افزود: در معدن کاوی ها و فرآوری مواد معدنی و انتقال نفت و مواد اولیه پالایشگاه ها الزامات جلوگیری از آلودگی خاک و صیانت از آن را انجام نداده ایم ضمن اینکه در ۱۰ سال گذشته به دلیل خشکسالی ها متاثر از گرد و غبار شده ایم که این آلودگی های شیمیایی خاک نیز همراه با گرد و غبار سلامت مردم را به خطر می اندازد.
وی بیان داشت: یکی از وظایف سازمان حفاظت محیط زیست نظارت و حفاظت از خاک و پایش آن است که بایستی همکاری لازم را با این بخش داشته باشیم تا از آلودگی بیشتر جلوگیری و با آلوده کننده همچون یک مجرم برخورد شود.
وی یکی از چالش های مربوط به خاک را ماده آلی خاک دانست و یادآور شد: ۷۰ درصد از خاک های کشور ما کمتر از یک درصد ماده آلی دارد در حالیکه بایستی ۲ تا سه درصد باشد.
کشاورزی فشرده عامل اصلی کاهش مواد آلی خاک
میرزاوند با اشاره به اینکه در کشور ما متاسفانه ماده آلی خاک بسیار پایین است که علت آن کشاورزی فشرده است، گفت: در حالیکه در کشاورزی بومی و سنتی بحث آیش و استراحت زمین مطرح بوده که اکنون به آن توجهی نمی شود.
وی افزود: بشر برای شناخت خاک هنوز در اول راه است و ماده آلی کلید واژه تنوع زیستی است و خوراک و شرایط زیست این تنوع زیستی را ماده آلی تامین می کند که متاسفانه در کشور ما خاک ها در این حوزه بسیار ضعیف هستند.
وی به نقش شخم و زیر و رو کردن خاک اشاره کرد و اظهار داشت: شخم زدن نقش کمتری از سوخت های فسیلی در تولید دی اکسید کربن ندارد زیرا ماده آلی خاک در شخم زدن تبدیل به گاز شده و وارد جو می شود و یکی از راه های کاهش گازهای گلخانه ای تغییر رژیم خاک ها می باشد.
کمپوست های تولیدی قابلیت مصرف در خاک کشاورزی را ندارد
میرزاوند ادامه داد: برای اینکه تمام ماده آلی قابل استحصال و قابل تبدیل به ماده آلی را فرآوری و به خاک برگردانیم و ماده آلی را یک درصد ارتقا دهیم ۳۰۰ سال زمان لازم دارد.
وی اضافه کرد: ۷۰ درصد تولید زباله های کلانشهرهای کشور ماده تر و آلی است که پوست سیب زمینی و بقایای میوه و خوراکی در آن وجود دارد که متاسفانه در خانه ها و رستوران ها تفکیک نمی شود و اگر این زباله ها در محل دپو تفکیک شود نمی تواند این تفکیک را به درستی انجام داد.
مدیرکل دفتر خاک وزارت جهاد کشاورزی گفت: در کلانشهرها و بعضی شهرهای بزرگ کارخانه های کمپوست راه اندازی شده که یک کیلوگرم از این کمپوست ها قابلیت مصرف در اراضی کشاورزی را ندارد زیرا در مبدا تفکیک نمی شود و تمام مواد از باطری الکتریکی تا دارو شیمیایی و سموم مصرفی کشاورزی و خانگی در آن کمپوست ها وجود دارد که واجب است دانش و آگاهی و وظیفه شهروندی خود را ارتقا دهیم که در برابر این طبیعت وظیفه سنگینی داریم.
وی به استفاده از ظرفیت شرکت های دانش بنیان در این بخش تاکید کرد و افزود: بدون استفاده از ظرفیت جوانان خلاق هیچ کشوری توسعه نمی یابد.
وی تصریح کرد: طرح های تصفیه فاضلاب در کلانشهرها ارزیابی اقتصادی آن بر۲ عنصر استوار است که یکی استحصال آب فاضلاب، تصفیه و مصرف آن در کشاورزی و صنعت و عنصر دوم تبدیل لجن فاضلاب به کود کشاورزی است.
میرزاوند اظهار داشت: یک کیلوگرم از لجن های تصفیه خانه های فاضلاب قابلیت استفاده در اراضی را ندارد زیرا حاوی آلودگی های وحشتناکی است و در جمع آوری فاضلاب هم اصول جمع آوری را رعایت نکرده ایم و هر گونه فاضلابی از هر واحد صنعتی جمع آوری شده در حالیکه باید در جایگاه های سپتیک جمع آوری شود و در دور از دسترس انسان دفن شود.
وی گفت: برای حفظ ماده آلی خاک که اکنون ۷۰ درصد دچار فقر شده باید پسماندها فرآوری شود.
وی به کاهش حاصلخیزی خاک نیز اشاره کرد و افزود: قدرت باردهی خاک ها به دلیل عدم مصرف و پتانسیل گیاه ضعیف است که بایستی در این بخش با استفاده از تخصص و تشخیص آزمایشگاه های تشخیص خاک وضعیت حاصلخیزی خاک بررسی شود.
میرزاوند اظهار داشت: در زمان حاضر ۱۵۸ آزمایشگاه بخش خصوصی خاک در کشور فعال است و ۳۰ آزمایشگاه دولتی نیز که در مجموع با آزمایشگاه های دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی ۲۵۰ آزمایشگاه خاک داریم که ۸۰ درصد آن ها از لحاظ اقتصادی در حال ورشکستگی هستند در حالیکه باید از پتانسیل آن ها استفاده شود.
تغییرکاربری اراضی کشاورزی کشور را از درون پوک می کند
مدیرکل دفتر خاک وزارت جهاد کشاورزی به موضوع تغییر کاربری اراضی کشاورزی نیز اشاره کرد و گفت: تغییر کاربری اراضی کشاورزی کشور، جامعه، اقتصاد، محیط زیست و خاک ما را از درون می خورد و پوک می کند.
وی افزود: حدود ۲ تا سه میلیون اراضی درجه یک کشاورزی داریم که باید یکبار برای همیشه اراضی درجه یک و ۲ مشخص شود و بدون هیچ بهانه ای جلوی تغییر کاربری ها در این اراضی را گرفت.
میرزاوند اضافه کرد: درجه یک ترین خاک ها را حتی در البرز، تهران، آذربایجان شرقی و استان فارس بلعیده شده و باید در بین آحاد مردم برای پیشگیری از این رویه فرهنگ سازی کنیم و حداقل کار این است که این خاک ها را بشناسیم و جلوی تغییر کاربری خاک های درجه یک را بگیریم.
وی گفت: چالش های خاک کشور باید رفع شود و این امانت برای نسل های آینده صیانت شود ضمن اینکه ارزش اقتصادی خاک باید برآورد شود و در تمام حساب های ملی گنجانده شود.
پنجم دسامبر مصادف با ۱۴ آذرماه به عنوان روز جهانی خاک نامگذاری شده است.