به گزارش ایرنا، دکتر مجید دانش روز دوشنبه در نخستین نشست علمی تخصصی «فرسایش بادی خاک و اثرات سوء آن بر محیط زیست» که به مناسبت روز جهانی خاک در ساری برگزار شد، با ارائه مستنداتی علمی از جدی بودن فرسایش بادی خاک در مازندران خبر داد و اظهار کرد: شاید در وهله نخست برای خیلی‌ها قابل تصور نباشد که مازندران با این پوشش گیاهی و وضعیت بارندگی فرسایش بادی داشته باشد ، اما قطعا در مازندران فرسایش بادی خاک در حال رخ دادن است. چون تقریبا همه عوامل وقوع فرسایش بادی در استان وجود دارد.
وی افزود: متاسفانه در مازندران آمار دقیقی از این که چه مقدار فرسایش بادی داریم در دست نیست ، اما عوامل مهمی مانند تغییر اقلیم، تغییر روند بارندگی‌ها کرد و خشکسالی را شاهد هستیم که همگی عوامل ایجاد و تشدید فرسایش بادی خاک هستند. ضمن این که عوامل انسانی هم در استان به شکل گسترده‌ای وجود دارد و شاهد تخریب ساختمان خاک توسط انسان هستیم.
تخریب خاک
عضو هیئت علمی دانشگاه منابع طبیعی و کشاورزی ساری خاطرنشان کرد: یکی از عواملی که فرسایش بادی خاک را می‌تواند تقویت کند افزایش شوری خاک است که در برخی نقاط مازندران شاهد آن هستیم. شوری خاک تا حد زیادی به فرسایش بادی ارتباط دارد. وقتی خاک شور باشد از نظر کیفیت و ساختمان زودتر تخریب می‌شود و فرسایش بادی را تقویت می‌کند.
دانش با بیان این که فرسایش خاک چه به صورت بادی و چه آبی با دو پروسه مهم تخریب فیزیکی و تخریب شیمیایی شکل می‌گیرد، اظهار کرد: ورود مواد زائد و زباله‌های شهری، مواد نفتی، کودهای شیمیایی و در کل آلوده‌سازی خاک عوامل تخریب شیمیایی خاک هستند که باعث می‌شود کیفیت خاک تا حد زیادی پایین بیاید و ساختمان خاک به مرور نابود شود. متاسفانه این شکل تخریب در مازندران وجود دارد.
وی درباره تخریب فیزیکی خاک در مازندران نیز گفت: متاسفانه تخریب فیزیکی خاک نیز در استان ما بشدت افتاق می‌افتد. به دلیل رفت و آمد بیش از حد ماشین‌آلات، انسان و دام و همچنین عملیات نادرست کشاورزی خاک ما فشرده می‌شود و فشرده شدن خاک هم افزایش نفوذناپذیری خاک را به دنبال دارد. با فشرده شدن خاک و نفوذناپذیری آن ساختمان خاک از بین می‌رود، آبخوان‌های ما تخریب می‌شوند، خشکسالی پیش می‌آید و در نهایت هم خاک مستعد فرسایش بادی می‌شود.
دکترای فیزیک خاک افزود: نتیجه فرآیندهای نادرست محیط زیستی در مازندران طی سال‌های اخیر این بود که شوری خاک بیشتر شد، آلودگی خاک و منابع زیرزمینی ما افزایش یافت و پوشش گیاهی در بخش زیادی از استان از بین رفت. وقتی پوشش گیاهی ما از بین برود، ترسیب کربن کاهش پیدا می‌کند. هر کدام از این عوامل نیز در پیشروی فرسایش بادی خاک مؤثر هستند.
به گفته این پژوهشگر، وقتی تخریب خاک اتفاق می‌افتد علاوه بر این که شوری خاک را به دنبال خواهد داشت، باعث می‌شود آب‌خوان‌ها خالی از آب شوند، حاصلخیزی خاک و پوشش گیاهی از بین برود، خاک لخت شود، رطوبت خاک پایین بیاید و در نهایت سرعت فرسایش بادی افزایش یابد.
عضو هیئت علمی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری خاطرنشان کرد: طبق برخی نقشه‌های بین‌المللی موجود تخریب خاک و فرسایش بادی خاک دست‌کم از ۲۰ سال پیش در استان ما وجود داشت ؛ هرچند آن زمان هنوز شرایط بحرانی پیدا نکرده بود.
دانش با بیان این که فرسایش بادی مثل فرسایش آبی به دو حالت طبیعی و حالت تشدیدی رخ می‌دهد، تصریح کرد: خیلی از مناطق ما خاک‌های بدون ساختمان دارند. مثل مناطق ساحلی و مناطقی که شن‌های روان دارند و غالبا در شرق استان هستند. در این خاک‌ها جداسازی ذرات در فرسایش بادی سریع‌تر اتفاق می‌افتد.
وی افزود: ذرات خاک معمولا به سه شکل جدا می‌شوند. شکل اول رُفت و روب شدن اجزای سبک خاک است. یعنی ذرات سبک خاک از روی زمین جدا می‌شوند. در هر جایی از استان که خاک سبک و خاک آلی داشته باشیم مانند میانکاله و تالاب زاغمرز این ذرات سبک وجود دارند. در تالاب‌ها از زمانی که سطح آب پایین رفت خاک‌های سبک ما در معرض حمل قرار گرفتند و فرسایش بادی آغاز شد.
دکترای فیزیک خاک خاطرنشان کرد: مرحله دوم فرآیند جهشی است. یعنی ذرات خاک پس از برخورد به هم حرکت می‌کنند و فرسایش خاک آغاز می‌شود. این هم متاسفانه در مازندران و مناطق ساحلی که شن‌های روان داریم وجود دارد. شکل سومی هم وجود دارد که فرآینده خزنده است و فعلا به آن اشاره نمی‌کنم ، اما دو مرحله نخست در مازندران بشدت در حال وقوع است و در وظعیت خطر قرار داریم.
شرایط وقوع فرسایش بادی
این پژوهشگر درباره شرایط اصلی وقوع فرسایش خاک گفت: برای وقوع فرسایش بادی خاک یک سری شرایط و عوامل باید وجود داشته باشد که عمده آن‌ها را در مازندران داریم. یکی وزش دائمی باد است که خوشبختانه یا متاسفانه در مازندران شاهد وزش دائمی انواع بادها اعم از بادهای موسمی، محلی و آلیزه هستیم. پس عامل اول فرسایش بادی خاک در مازندران وجود دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه منابع طبیعی ساری خاطرنشان کرد: عامل دوم این است که پوشش گیاهی خیلی کم باشد. در مازندران برای غالب مناطقی که تحت فعالیت انسان‌ها قرار گرفت این حالت پیش آمده است. از جمله خط ساحلی که بافت شنی داریم و برخی مناطق کوهستانی که پوشش گیاهی نسبتا تنکی دارد این وضعیت دیده می‌شود و دور از انتظار نیست که در این مناطق فرسایش بادی داشته باشیم.
دانش با بیان این که رطوبت پایین خاک از دیگر عوامل وقوع فرسایش بادی خاک است، افزود: همین امسال تابستان در ساری حدود دو ماه اصلا بارندگی نداشتیم. ویژگی خاک شنی این است که اگر ۲۴ ساعت آب به آن نرسد و در معرض وزش باد قرار بگیرد به شدت خشک می‌شود و رطوبتش را از دست می‌دهد. غالب خاک‌های شنی ساختمان ندارند و از هم جدا هستند. به همین دلیل صد در صد تحت فرسایش بادی قرار می‌گیرند. با این حساب این شرط فرسایش بادی را هم در مازندران داریم.
وی تغییر اقلیم و توزیع نامناسب بارندگی را نیز از عوامل وقوع و تشدید فرسایش بادی خاک بیان کرد و افزود: در این مقوله توزیع نامناسب بارندگی اهمیت زیادی دارد. مازندران به خاطر تغییر اقلیم بشدت از این قضیه رنج می‌برد. توزیع بارندگی در مازندران مانند دهه‌های پیش نیست. در گذشته توزیع بارندگی ما منظم و مستمر بود ، اما الان فراوانی و تعداد نوبت بارندگی‌ها کم و حجم بارندگی‌ها زیاد شد که هم باعث وقوع سیلاب و فرسایش آبی خاک می‌شود و هم به دلیل مستمر نبودن بارندگی و هدررفت آب باعث خشکسالی می‌شود و خشکی سطح خاک هم به فرسایش بادی منجر می‌شود.
دکترای فیزیک خاک تصریح کرد : عامل دیگر وقوع فرسایش بادی، تنوع اقلیمی و ژئوفیزوگرافی در مازندران است. مازندران مناطق جلگه‌ای، دشتی، عرصه‌های جنگلی، مناطق دامنه‌ای، اراضی شیب‌دار، کوهستانی و نیمه‌کوهستانی دارد که در هر کدام به شکلی ممکن است شرایط برای فرسایش بادی فراهم شود. غالب مناطق نیمه‌خشک که حالت نیمه‌کوهستانی هم می‌توانند داشته باشند در قسمت مرکزی و شرقی استان واقع شده است. البته بیشترین مناطق در معرض فرسایش بادی در مازندران مناطق ساحلی و قسمت‌های دارای خاک سبک هستند.
دانش تصریح کرد: تشدید فعالیت‌های انسانی هم در وقوع فرسایش بادی خاک دخیل است. در مازندران تغییر کاربری اراضی و ویلاسازی خاک را نابود کرد. مدیریت نادرست آب را هم باید به این عوامل اضافه کنیم. از زمانی که حقابه و آب‌های ورودی تالاب‌های ما از جمله میانکاله و زاغمرز ما از قسمت‌های مختلف کاهش یافت تا حد زیادی به فرسایش بادی خاک در مازندران دامن زده شد. غالب خاک ما در این مناطق خیلی سبک و از دسته خاک‌های آلی هستند. وقتی خشک شوند و رطوبت‌شان از بین برود با وزش باد به راحتی از زمین جدا می‌شوند. سدسازی با برنامه‌ریزی در جای خودش خوب است. اما نباید از این مسائل مهم نیز غافل شد.
عضو هیئت علمی دانشگاه منابع طبیعی و کشاورزی ساری اظهار کرد: با وجود همه این شرایط متاسفانه هنوز خیلی از مسئولان استان معتقدند فرسایش بادی خاک در مازندران رخ نمی‌دهد یا بسیار کم است ، در حالی که دست‌کم از ۲۰ سال پیش فرسایش بادی را داریم و یقینا در مناطق شرقی استان این فرسایش خیلی بیشتر است. این موضوع باید جدی گرفته شود. امیدواریم به جایی نرسیم که مثل استان‌های جنوبی و مرکزی شاهد تهدید شرایط زیستی در مازندران شویم.