به گزارش ایرنا قلعه فلک الافلاک یکی از بناهایی است که در سال های گذشته همواره جزو کاندیداهای تکمیل پرونده و ارائه به یونسکو برای ثبت جهانی بوده است، اما برای تحقق این امر یک مانع بزرگ در میان است.
حریم این بنای تاریخی تاکنون به طور کامل آزادسازی نشده و در انتظار تامین اعتبار و کسب شرایط لازم برای قرار گرفتن در فهرست ثبت جهانی است که خوشبختانه در طی چند روز اخیر با سفر رییس جمهور به لرستان و بازدید از عرصه و اعیان این بنای منحصر به فرد تاریخی به زودی تامین اعتبار خواهد شد و در گام آخر ثبت جهانی قرار خواهد گرفت.
فلک الافلاک بنای عظیم آجری است که در دوره ساسانی بر روی تپه ای باستانی در مرکز شهر خرم‌آباد ساخته و زیبایی و معماری شگفت انگیز این قلعه موجب شده است از سوی بسیاری کارشناسان به عنوان یکی از شاهکارهای مهندسی و معماری دنیا لقب بگیرد.
این قلعه به لحاظ موقعیت استراتژیک خود در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل حسنویه و گنجور در زمان آل بویه درآمد و از قرن ششم هجری پس از ساخته شدن شهر جدید خرم آباد این قلعه نیز به نام این شهر معروف شد و احتمال می رود نام فلک الافلاک در دوره قاجار به آن اطلاق شده است.
محوطه باستانی قلعه حدود ۱۲۰هزار مترمربع وسعت دارد و ارتفاع تپه با احتساب ارتفاع دیوارهای بنا از سطح خیابان های مجاور حدود ۴۰متر است، بر اساس مدارک تصویری تا حدود ۱۰۰ سال پیش بارویی ۱۲ برجی در پیرامون بنای فعلی وجود داشته که اکنون آثار آن در محوطه شمال غربی قلعه، قابل مشاهده‌است.
وسعت تقریبی بنا پنج هزار و ۳۰۰ مترمربع، شامل هشت برج، ۲ صحن و ۳۰۰ جان پناه و معماری کنونی آن بیانگر الحاقات فراوانی است که در دوران گوناگون به آن افزوده شده است و بیشترین این تحولات مربوط به دوره صفویه تا قاجار می‌باشد.
این بنای کم نظیر به شماره ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده که از دهه های گذشته دغدغه بسیاری برای ثبت جهانی این اثر ارزشمند عنوان شده که متاسفانه تاکنون برطرف نشده است و شاهکار معماری جهان همچنان در فهرست ثبت موقت جهانی قرار دارد.
سایت هایی که در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار می گیرند براساس کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی متعلق به تمام انسان های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، محسوب می شوند و دولت ها موظف به حفظ و نگهداری این آثار هستند.
حفاظت از این آثار پس از ثبت، با وجود باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود که به همین دلیل ثبت فلک الافلاک در این فهرست، بسیار ارزشمند است.
باوجود اینکه فلک الافلاک قابلیت ثبت در فهرست میراث جهانی را دارد اما تاکنون اقدامات صورت گرفته در راستای پیوستن آن به نتیجه نرسیده است و همچنان آزادسازی حریم این قلعه یک گام طولانی و پر پیچ و خم برای این اثر باستانی محسوب می شود.
طرحی که مصوبه های مختلفی از جمله دستور رهبر معظم انقلاب در تاریخ ۱۳۷۰/۱۰/۱، صورتجلسه کمیته مشورتی ملی در ۱۳۸۰/۲/۲۲، مصوبه شورای ملی انقلاب فرهنگی در ۱۳۸۱/۷/۲، ابلاغ قانون مجلس شورای اسلامی در ۱۳۸۲/۱۰/۸ و سه مصوبه سفر هیات دولت را دارد.
مکاتبات آزادسازی قلعه فلک الافلاک مربوط به اوایل دهه ۷۰ است که علاوه بر دستور مقام معظم رهبری مصوبه مجلس شورای اسلامی را نیز دارد و در سفر تمامی هیات دولت ها به استان تصویب و مقرر شده بود اعتبارات ساماندهی این بنای تاریخی به صورت ملی پرداخت شود.
تاکید رییس جمهور بر فراهم کردن شرایط ثبت جهانی فلک‌الافلاک
رییس جمهور دولت سیزدهم در سفر ۱۹ آذر به لرستان از قلعه تاریخی "فلک الافلاک" خرم‌آباد بازدید و بر فراهم کردن شرایط ثبت جهانی این قلعه تاکید کرد.
آیت‌الله سید ابراهیم رییسی روز جمعه در جریان سفر به استان لرستان ضمن بازدید از بخش‌های مختلف قلعه فلک‌الافلاک از نزدیک در جریان ظرفیت‌های فرهنگی و گردشگری این مجموعه قرار گرفت.
رییس جمهور بر ضرورت آزادسازی حریم قلعه فلک‌الافلاک به عنوان یکی از مشکلات این مجموعه تاریخی- فرهنگی تاکید کرد و گفت: قلعه فلک‌الافلاک از آثار تمدنی و مدنیت مردم این خطه است و باید به خوبی نگهداری و معرفی شود.
آیت الله رییسی بیان کرد: دولت برای ترمیم و نگهداری آثار تاریخی اعتبار مناسبی در نظر گرفته است و با توجه به اینکه میراث تاریخی و فرهنگی گنجینه‌های پرارزشی هستند، لذا باید برای نسل های آینده به خوبی نگهداری شوند.
آزادسازی حریم فلک الافلاک مهمترین گام برای جهانی شدن
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: با سفر رییس جمهور به استان و بازدید از قلعه فلک الافلاک، مشکلات این اثر تاریخی مورد بررسی قرار گرفت و مقرر شد ساماندهی عرصه و حریم فلک الافلاک در اولویت قرار گیرد.
سید امین قاسمی با اشاره به اینکه رییس جمهور بر لزوم ساماندهی و رفع مشکلات آزادسازی حریم این قلعه تاریخی تاکید کرد اظهار داشت: با توجه به اینکه مطالبات سپاه استان بابت عرصه، اعیان و املاک برای آزادسازی حریم قلعه باید پرداخت شود بر اساس تفاهم نامه سال ۹۶ این مطالبات پرداخت شده است که متاسفانه اکنون جوابگوی تکمیل پادگان جدید سپاه نیست.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه در مصوبات سفر مقرر شده است که پادگان سپاه تامین اعتبار و به زودی عرصه قلعه تخلیه شود روند آزادسازی و ثبت جهانی قلعه مورد پیگیری قرار خواهد گرفت.
واگذاری کامل، به زودی
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان با اشاره به تلاش‌ها برای ثبت جهانی این اثر تاریخی تصریح کرد: بخشی از عرصه قلعه در اختیار نیروهای نظامی بود و باید برای ثبت جهانی این بنا آزاد می‌شد که روند آزادسازی آن در حال انجام است.
قاسمی افزود: سال ۹۶، نشستی با حضور استاندار لرستان و فرماندهان ارتش و سپاه پاسداران استان، درخصوص واگذاری عرصه قلعه تاریخی فلک‌الافلاک به اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برگزار شد که در این نشست تصمیم نهایی درخصوص واگذاری عرصه‌های در اختیار نیروهای نظامی اتخاذ و مقرر شد سپاه پاسداران و ارتش برای واگذاری با این اداره‌کل همکاری کنند.
وی گفت: نیروهای ارتش عرصه و املاکی را که در اختیار آن‌ها بود تخلیه کرده‌اند و از اوایل سال ۹۷، روند مرمت و ساماندهی املاک و بناهایی که تا پیش از این در اختیار ارتش بود، آغاز شد.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان با بیان اینکه بعد از واگذاری کامل زمین‌های در اختیار نیروهای نظامی، طرح مدیریت جامع برای این املاک و عرصه‌ها آغاز خواهد شد تاکید کرد: بر اساس این طرح املاک و بناهای مورد نیاز مرمت و ساماندهی و ساختمان و بناهایی که فاقد ارزش ثبت و حفظ هستند و ممکن است در روند ثبت این قلعه تاریخی مشکلی ایجاد کنند، حذف می‌شود.
قاسمی افزود: تامین اعتبار لازم بابت تملک عرصه‌ای از قلعه که در اختیار سپاه بود با تاخیر انجام گرفت اما در نهایت حدود ۴۰ میلیارد تومان به صورت نقدی و ۲۹ میلیارد تومان دیگر با حفظ قدرت خرید به صورت اسناد خزانه تامین شد و در اختیار سپاه قرار گرفت که اکنون پادگان سپاه ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و مابقی این طرح بر اساس مصوبات سفر رییس جمهور به زودی تامین اعتبار می شود.
قاسمی به باغ گلستان در کنار قلعه فلک الافلاک نیز اشاره کرد و گفت: اقدامات خوبی در آزادسازی حریم این بنای تاریخی انجام شده است و تلاش می شود آخرین گام آزادسازی عرصه این بنای باستانی به زودی برداشته شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان افزود: مرحله نهایی مطالعات استحکام بخشی قلعه فلک الافلاک خرم آباد انجام و مرمت سربازخانه، بنای باشگاه افسران، ساخت بازارچه صنایع دستی و بناهای ضلع شمالی آن نیز اجرا شده است.
قاسمی عنوان کرد: طرح محتوایی موزه مفرغ و سکه در محل باشگاه افسران به مراحل نهایی رسیده است که انتظار می‌رود با پیگیری و جدیت نمایندگان در مجلس شورای اسلامی اهداف مربوطه در این زمینه محقق شود.
وی ادامه داد: فلک الافلاک از جاذبه های شاخص کشور و حدود ۱۳ سال است که در فهرست موقت ثبت جهانی قرار گرفته ولی به دلیل عدم آزادسازی اراضی اطراف، تاکنون ثبت نهایی نشده است که با همکاری سپاه، عرصه به مجموعه قلعه الحاق می شود و مراحل ثبت جهانی به نتیجه خواهد رسید.
ایجاد محور گردشگری در مسیر فلک الافلاک
پژوهشگر و باستان شناس لرستانی نیز گفت: پل "گَپ" مربوط به دوره صفوی در جوار قلعه فلک الافلاک قرار دارد که تلاش می شود طاق نماهای این پل و آنچه که در زیر آسفالت مدفون شده آزادسازی، همپوشانی حریم قلعه با این سازه انجام و مسیر گردشگری در این منطقه تعریف شود.
عطا حسن پور افزود: عرصه از کنار پل گپ آغاز، از باغ گلستان عبور و به قلعه ختم می شود که این مسیر گردشگری در ایران بی نظیر خواهد بود.
وی اظهار داشت: در مرحله بعدی آزادسازی حریم قلعه تاریخی فلک الافلاک، ضلع شرقی آزاد و سپس باغ گلستان، ارم و سروستان به مجموعه طبیعی قلعه اضافه خواهد شد.
حسن پور با اشاره به تشکیل مجموعه باغ گلستان از سه باغ تاریخی گلستان، ارم و سروستان گفت: در طرح ساماندهی عرصه و حریم قلعه فلک الافلاک، باغ های اطراف در ضلع شمالی اهمیت خاصی دارند و در کنار سه بنای ۱۰۰ ساله باشگاه افسران، سربازخانه و ساختمان قدیم هنگ هستند.
وی عنوان کرد: همچنین یک حوض تاریخی و منبع بزرگ آب از گذشته دور تاکنون منبع تامین آب و حیات فرهنگی این مجموعه است.
وی افزود: مجموعه باغ گلستان به پارک شهر خرم آباد وصل خواهد شد و محور گردشگری تازه ای برای گردشگران جهت دسترسی به قلعه با ابعاد طبیعی، تاریخی و فرهنگی ایجاد می شود.
حسن پور به وجود ۱۲ هزار شی تاریخی از جمله مفرغ های نفیس در قلعه فلک الافلاک اشاره کرد و گفت: با شکل گیری این مجموعه برخی از ساختمان های باغ گلستان تبدیل به موزه های سکه و سفال، مهرهای باستانی، مفرغ و اشیای تاریخی غار کلماکره می شوند.
انجام مرمت و احیای مجموعه باغ گلستان براساس الگوهای تاریخی
مدیر پایگاه قلعه تاریخی فلک الافلاک نیز بیان کرد: سال ۹۷ پس از تملک باشگاه افسران در محوطه قلعه، مرمت و حفاظت مجموعه، خواناسازی و آسیب شناسی صورت گرفت و الحاقات، ساماندهی نمای سیمانی و ساختمان های ناهمگون با مجموعه و استحکام بخشی باشگاه افسران مطابق الگوی اولیه انجام شد.
رامین ابراهیمی افزود: بهسازی چشمه گلستان با ایجاد ۱۴ فقره زهکش با مصالح استاندارد انجام، آب به کانال های مجموعه هدایت شد و محوطه سازی و بهسازی پنج هزار مترمربع مجموعه با استفاده از الگوها و طرح قبلی صورت گرفت.
وی اظهار داشت: استخر باغ گلستان نیز با مساحت ۹۰۰ متر مربع با لایروبی و احیای دیواره ها وکانال های قبلی و سنتی به این مجموعه افزوده و احیا شده است.