به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، در دوره ابتدایی استقرار، جمهوری اسلامی ایران، تحت تأثیر روشنفکران دینی همچون جلال‌آل‌احمد و علی شریعتی قرار داشت؛ در حالی که این دو متأثر از ایدئولوژی چپ و نیز منتقد نظام سیاسی پهلوی بودند.
به طور کلی در طول دهه اول استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران، اقتدار فائقه و محبوبیت امام خمینی (ع)، مرزبندی و تناقض‌های درون نظام جمهوری اسلامی ایران را تحت الشعاع خود قرار داده بود. نقش کاریزماتیک امام خمینی (ره) روشنفکران دینی و سایر گروه‌های فرهنگی ـ سیاسی را مجبور به تعدیل و اعتدال چشم‌اندازهای متعارض خود می‌کرد.
با پایان یافتن جنگ تحمیلی به نحوی بازگشت‌ناپذیر هم‌زمان با شکسته شدن گفتمان و الگوی سابق شد، دوره‌ای که نسلی جوان‌تر از روشنفکران دینی از نیروهای انقلاب پا به عرصه فرهنگ و سیاست گذاشتند و به اتفاق نظر و اجماع عقیدتی سابق پایان دادند.
مسعود پورفرد در مقدمه کتاب روشنفکری دینی تعامل با جمهوری اسلامی ایران نوشت: در این پژوهش، تعامل روشنفکری دینی همسو و غیرهمسو با ساختار قدرت سیاسی جمهوری اسلامی ایران بر اساس چارچوب نظری بازخوداندیشی از طریق روش شناسی تفسیری مورد کاوش و بررسی قرار گرفته است. در این راستا ضمن بررسی مفهوم روشنفکری دینی و دیدگاه های مختلف در باره آن، به گفتمان مسلط روشنفکری دینی از دهه ۶۰ تا ۸۰، یعنی روشنفکری دینی متجدد در عصر جمهوری اسلامی ایران پرداخته شده و چگونگی تعامل روشنفکری دینی با ساختار قدرت جمهوری اسلامی ایران در فصل های مختلف نشان داده شده است. آنگاه در سه دهه موردنظر درباره ساختار قدرت سیاسی این توضیح آمده است که چرا ساختار قدرت سیاسی با روشنفکری دینی متجدد چالش داشته است. (ص. ۱۷)
در این کتاب ابتدا به سه گفتمان روشنفکری دینی و سپس به سه دولت در جمهوری اسلامی ایران از دهه ۶۰ تا ۸۰ و همچنین به کار ویژه آنها اشاره شده است. نویسنده، گفتمان های روشنفکری دینی را به سه گفتمان سنت اندیش، متجدد و مجدد تقسیم کرده و گفتمان مسلط روشنفکری در این دوره را گفتمان روش فکری دینی متجدد برشمرده و این روشنفکران را در گروه ملی مذهبی ها، تکنوکرات ها و نوشریعتی ها تقسیم کرده و در ادامه به اندیشه های چهره‌های شاخص این جریان‌ها پرداخته است.
هدف پورفرد از تالیف این پژوهش شناسایی رابطه ساخت قدرت به عنوان زمینه و روشنفکر دینی به عنوان متن در رویارویی با مسائل اجتماعی سیاسی و فرهنگی ایران همچنین یافتن هنجارهای مرسوم و قواعدی است که روشنفکران و ساخت قدرت بر اساس آنها در کنش های اجتماعی سیاسی عمل می کنند. البته بررسی نقاط ضعف و قوت روشنفکری دینی و ساخت قدرت در مسائل اجتماعی سیاسی ایران نیز از دیگر هدف های نویسنده در نگاشتن این کتاب است.
بر اساس پژوهش های نویسنده تا کنون در زمینه روشنفکری دینی، پژوهش ها و کتاب هایی منتشر شده که پایان نامه انسجام درونی آرای سیاسی نوگرایان معاصر به قلم خدایار مرتضوی، کتاب دموکراسی و دشمنانش نوشته احمد بخارایی، کتاب رویارویی فکری ایران با مدرنیت اثر فرزین وحدت، کتاب اسلام، دموکراسی و نوگرایی در ایران نوشته فروغ جهان بخش، کتاب روشنفکران ایران در قرن بیستم اثر علی قیصری، کتاب روشنفکران دینی و مدرنیته نوشته مسعود پدرام و کتاب روشنفکر دینی و انقلاب اسلامی به قلم فرهاد شیخ قریشی از جمله آنهاست و نویسنده در این کتاب به ویژگی های این آثار نیز پرداخته است.
نویسنده درباره روشنفکری دینی مصطفی ملکیان در صفحه ۳۱۱ نوشت: ملکیان در دهه ۷۰ به عنوان یک روشنفکر ارگانیک از طریق درس گفتارهای خود علاقه مندی به مسائل دین پژوهی، فلسفه و کلام را نشان داد و در عین حال برای فهم بهتر مطالب دینی به کمک دوستانش نهضت ترجمه متن الهیات غربی را در دهه ۶۰ در قم راه اندازی کرد و از این طریق برخی نواندیشان دینی را سامان داد که به تدریج همین نیروهای کیفی در موسسات حوزوی حضور یافتند و بعدها همین نیروهای کیفی از عوامل ورود او به موسسات حوزوی شدند.
یکی از دغدغه های اصلی مصطفی ملکیان پاسخ به این پرسش اسـت کـه «آیا بشر امروز از بت پرستی عبور کرده است؟» او در مقاله ای با اشاره بر گوهر بت پرستی نشان می دهد بت‌پرستی در روزگار ما همچنان زنده است. ملکیان از میـان مصداق‌های فـراوان بت‌پرستی، سراغ علت العلل و شاخص ترین مصداق بت پرستی، یعنی عقیـده پرستی می رود و آن را رقیـب و خصم خداپرستی می خواند و مؤمنان را فرا می خواند که اگر می خواهنـد پـاس ایمان و توحید خود را داشته باشند، از افتادن در مرام عقیده پرستی حذر کنند. (ص.۲۶۵)
کتاب روشنفکری دینی تعامل با جمهوری اسلامی ایران در ۳۹۲ صفحه و ۳۰۰ نسخه از سوی سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است.