هرساله شماری از هموطنان به دلیل برق گرفتگی جان خود را از دست می دهند، ارتقای سطح ایمنی محیط کار و زندگی و همچنین رعایت اصول ایمنی و جلوگیری از سهل انگاری می تواند جلوی بروز اینگونه حوادث را بگیرد.
در زندگی ماشینی امروز ما که تقریبا همه کارها و امورات با استفاده از برق و دستگاه های الکترونیکی قابل انجام است همواره خطر برق گرفتگی در سایه بی توجهی در کمین است و هر آن ممکن است جان افراد به خطربیفتد.
با پیشرفت تمدن و اختراع وسایل مختلف برقی متاسفانه حوادث ناشی از برق گرفتگی شهری رو به ازدیاد است ، امروزه در اغلب خانه ها رادیو، تلویزیون ،کولر،هواکش ،زنگ های مختلف برقی، ،آسانسورها، یخچال،فریزر،لامپ های روشنایی ،بخاری برقی ،اتو و چرخ خیاطی ، آب میوه گیریی برقی که مورد استفاده همگان است.
از آنجا که بشر روز به روز از مواهب جدید علم برای تسریع در کارها و به عبارت دیگر از روی تنبلی صدها نوع وسیله برقی دیگر مانند مو خشک کن برقی (سشوار) وسیله برای فرزدن موی خانم ها، ریش تراش برقی، بخاری برقی ،شیرینی پزبرقی ،کباب پز برقی،پلوپز برقی ،کیسه گرم کن برقی ،تشک برقی و...را استفاده می کند.
این تازه وسایل خانگی معمولی است واگر اسباب بازی های برقی کودکان و وسایل تفننی برقی دیگر را به آن اضافه کنیم در خواهیم یافت که منابع بی شماری برای برق زدگی و برق گرفتگی در اختیار بشر است در کارخانه ها، کارگاه ها، مغازه ها ،تعمیرگاه ها و سازمان های اداری نیز اغلب دستگاه ها برقی است و روزی نیست که حادثه ناشی از کار با وسایل برق خانگی یا کارگاهی نداشته باشیم.
ظهر یک روز گرم تابستانی بود، پدر و مادرجوانی برای عیادت یکی از بستگان راهی بیمارستان می شوند و پسر پنج ساله خود را به عمویش می سپارند، عموی پسرک برای پر کردن نوار کاست از یک سیم رابط برق معیوب استفاده می کندتا ضبط صوت را روشن کند، به دلیل معیوب بودن سیم برق و ازبین رفتن روکش، کودک که شلوارک کوتاهی به پا داشت و مشغول بازی بود با رد شدن سیم برق ازبین پای کودک، او دچاربرق گرفتگی می شود و ناگهان به دلیل عبور جریان برق کودک به زمین پرتاب و دچار برق گرفتگی می شود و فوت می کند، دربازگشت والدین ازبیمارستان با پیکربی جان فرزند خود مواجه می شوند متاسفانه دیگر خیلی دیر شده بود.
در حادثه ای دیگر خانمی در خانه ادویه جات را آسیاب می کرد تا کمک خرج خانواده باشد، اما برای استفاده بیشتر از دستگاه آسیاب برقی، دستگاه شروع به حرکت می کند و کنترل آن برایش سخت می شود، خانم هم برای اینکه ادویه بیشتری را آسیاب کند، برای کنترل دستگاه و جلوگیری از حرکت زیاد دستگاه را بین دو پایش مهار می کند، غافل از اینکه به دلیل استفاده مستمر از دستگاه و داغ شدن بدنه آن به سیم کشی آن فشار می آید و روکش سیم ها که فرسوده بود موجب اتصال برق به بدنه دستگاه می شود و خانم را دچار برق گرفتگی شدید می کند وقتی همسر به خانه مراجعه می کند با پیکر بی جان همسرش رو برو می شود.
یکی از مکان هایی که احتمال برق گرفتگی درآن بیشتر است محل کار است تا جایی که یکی از دلایل حوادث کار برق گرفتگی محسوب می شود و سالانه تعدادی از هموطنان به دلیل رعایت نکردن اصول ایمنی و بخصوص برق گرفتگی مصدوم می شوند یا فوت می کنند.
برق گرفتگی در محل کار می تواند در تمامی محل های کار چه تجاری چه ادارای، کارخانه، کارگاه های بزرگ و کوچک یا محل کارهای شخصی یا عمومی اتفاق بیفتد و هر ساله هم شاهد هستیم تعدادی از کارگران یا حتی کارمندان به دلیل بی توجهی و رعایت نشدن اصول ایمنی جان خود را از دست می دهند.
برق گرفتگی می تواند برای تمام افراد در همه سن و سال ها در همه محیط ها پیش بیاد، ممکن است یک کودک، مادر، پدر، مهمان، کارگر یا کارفرما، کارمند و پزشک را درگیر کند.
برق گرفتگی چیست؟
زمانی که شخص دچار برق گرفتگی می شود، جریان برق از نقطه ای وارد بدن می شود و از محلی که بدن با زمین تماس دارد، خارج می شود، حال آنکه این مسیر عبور جریان برق، همان ناحیه ای است که در طی برق گرفتگی دچار آسیب شده است.
نقاطی که جریان برق وارد و یا خارج شده، مناطقی هستند که آسیب در این نقاط خود را به صورت یک حفره ناشی از گلوله نشان می دهد، اما آسیب به این محل ها خلاصه نمی شود، بلکه تمام مسیری که جریان برق در بدن طی کرده است، دچار آسیب دیدگی می شود.
جریان برق در حین عبور از بدن تولید گرما و انرژی می کند و این گرما و انرژی سبب تخریب سلول هایی می شود که در مسیر عبور جریان برق قرار دارد، هرچه ولتاژ برقی که وارد بدن می شود بیشتر باشد، سوختگی ایجاد شده عمیق تر و جراحت‌های وارد شده وخیم تر خواهد بود و علاوه بر آن جریان الکتریکی ضمن عبور از بدن در اعصاب، ماهیچه ها و قلب سبب تغییراتی می شود که سبب قطع فعالیت آنها می شود، بر همین اساس، سوختگی های الکتریکی جزو حساس ترین و خطرناک ترین سوختگی‌ها به شمار می روند.
علایم برق گرفتگی
فردی که دچار برق گرفتگی می شود متناسب با محل عبور جریان برق علائم متفاوتی از خود نشان می دهد که این علائم عبارتند از :
سوختگی: یکی از شایع ترین علائمی که بیماران در این زمان از خود نشان می دهند، سوختگی‌هایی است که در محل ورود و یا خروج جریان برق دیده می شود. این نوع سوختگی ها از نظر نوع، عمق و وسعت به میزان ولتاژ برق و مدت زمانی که تماس طول کشیده، بستگی دارد و شدت آن نیز متفاوت است.
عوارض موجود در اندام ها: این عارضه به دلیل آسیب های وارده به راه‌های عصبی به وجود می آید که از یک گزگز و مورمورشدن ساده اندام ها بخصوص انگشتان دست و پا تا فلج کامل دست ها و پاها را می تواند شامل شود، گاهی بلافاصله بعد از برق گرفتگی این علائم بروز کرده و از یک فراموشی کوتاه مدت شروع و به حرکات غیرقابل کنترل ختم می شود.
دردهای عضلانی و ماهیچه ای: با توجه به خطر آسیب مستقیم جریان برق به عضلات و گرمایی که در حین عبور جریان برق از بدن به وجود می آید، عضلات محل عبور برق دچار کوفتگی خفیف تا شدید شده و یا در موارد شدیدتر، دچار سوختگی از درون می شوند. در واقع حالتی مشابه زخم در عضلات به وجود می آید که در نتیجه دارای دردهای فراوانی است.
تغییرات فشارخون: این عارضه معمولا در موارد شدید برق گرفتگی دیده می شود که شامل افزایش و کاهش فشار خون است و در موارد شدیدتر شخص دچار شوک می شود که اقدامات سریع اورژانسی جهت فرد برق گرفته مورد نیاز است.
ایست قلبی: این عارضه معمولا در برق گرفتگی های با ولتاژ بالا رخ می دهد ولی امکان اینکه در برق گرفتگی های معمولی و با ولتاژ پائین هم رخ بدهد وجود دارد. این عارضه از اختلالات خفیف قلبی تا ایست کامل قلبی مشاهده شده است. مشکلات قلبی فرد مصدوم اغلب همراه با قطع تنفس است که باید به فرد سریع تنفس مصنوعی داده شود. زیرا مرگ در کمین اوست.
عوارض روانی: هرچند این عارضه و علائم آن امکان دارد که با تاخیر به وجود آید و شخص برق گرفته را تحت تاثیر قرار دهد. ولی گاهی بلافاصله بعد از برق گرفتگی این علائم بروز کرده و از یک فراموشی کوتاه مدت شروع و به حرکات غیر قابل کنترل ختم می شود.
چگونه به مصدوم برق گرفته کمک کنیم
در صورتی که به محل انشعاب اصلی یا کنتور برق به سهولت دسترسی دارید، تماس بین مصدوم و منبع برق را از طریق خاموش کردن آن، قطع کنید، در غیر این صورت، دو شاخه را خارج کنید یا کابل را درآورید. - اگر به کابل، پریز یا محل انشعاب اصلی دسترسی ندارید، به موارد زیر عمل کنید:
برای محافظت از خود، روی یک ماده خشک نارسانا مثل یک جعبه چوبی، یک کفپوش پلاستیکی یا یک دفترچه راهنمای تلفن بایستید.
با استفاده از یک وسیله چوبی (مثل جارو)، اندام های مصدوم را از روی منبع الکتریکی کنار بزنید و یا منبع الکتریکی را از مصدوم دور کنید.
اگر قطع تماس (مصدوم یا منبع برق) با یک وسیله چوبی مقدور نیست، ضمن آنکه کاملا مراقب هستید تا به مصدوم دست نزنید، طنابی را به دور مچ پای مصدوم یا بازوان وی حلقه کنید و وی را از منبع جریان الکتریکی دور کنید.
تنها در صورتیکه ضرورت دارد، مصدوم را با کشیدن بخش هایی از لباس که شل و خشک هستند، (از منبع برق) دور کنید، این کار را تنها به عنوان آخرین تلاش انجام دهید، زیرا ممکن است مصدوم همچنان "برق دار" باشد و شما را دچاربرق گرفتگی کند.
برای دور کردن منبع برق اگر نمی توانید جریان الکتریکی را خاموش کنید، بر روی یک ماده خشک نارسانا (مثل یک دفترچه راهنمای تلفن) بایستید و با استفاده از یک دسته جارو، منبع برق را از مصدوم دور کنید. - هرگز مستقیما به مصدوم دست نزنید.
مرگ ۵۵۲ نفر به علت برق گرفتگی
سازمان پزشکی قانونی در گزارشی اعلام کرده است: از فروردین تا پایان مهر سال جاری ۵۵۲ نفر بر اثر برق گرفتگی در کشور جان خود را از دست دادند، این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال قبل(۱۳۹۹) که آمار تلفات ۵۰۲ نفر بود، ۱۰ درصد بیشتر شده است.
در ۷ ماه گذشته سال جاری از کل تلفات برق گرفتگی ۴۹۷ نفر مرد و ۵۵ نفر زن بودند. همچنین در این مدت بیشترین آمار تلفات برق گرفتگی در تیر ماه با ۱۰۵ فوتی و کمترین آمار با ۴۶ فوتی در فروردین ثبت شده است.
استان تهران دارای بیشترین فوتی به دلیل برق گرفتگی است
بر اساس این گزارش، استان های تهران با ۸۳، خوزستان با ۴۷، خراسان رضوی و فارس با ۳۷ و استان های کهگیلویه و بویراحمد با ۲، ایلام با ۳، زنجان و خراسان جنوبی با ۵ فوتی کمترین آمار تلفات را داشته اند. این آمار در استان چهارمحال و بختیاری نیز صفر گزارش شده است.
روند افزایشی برق گرفتگی در سال های اخیر
آمارهای سازمان پزشکی قانونی کشور نشان می دهد که آمار تلفات برق گرفتگی در پنج سال اخیر روندی افزایشی داشته و از ۵۹۵ نفر در سال ۱۳۹۵، به ۷۳۹ فوتی در سال گذشته (۱۳۹۹) رسیده است.
به طور کلی در دهه گذشته (۱۳۹۰تا ۱۳۹۹)، ۶ هزار و ۸۰۰ نفر به علت برق گرفتگی در کشور جان خود را از دست دادند که سال ۱۳۹۲ با ۷۵۰ نفر دارای بیشترین آمار و سال ۱۳۹۵ با ۵۹۵ نفر دارای کمترین میزان مرگ های ناشی از برق گرفتگی بودند.
اغلب تلفات برق گرفتگی به دلیل ناآشنایی با اصول پیشگیری است
بررسی های انجام شده در سازمان پزشکی قانونی نشان می دهد که اغلب این حوادث به دلیل عدم آشنایی با اصول پیشگیری از وقوع برق گرفتگی و نیز بی توجهی به اصل کلی برق گرفتگی(یعنی عبور جریان برق از بدن به زمین) رخ می دهد.
فیوزها، چه اتوماتیک چه غیر اتوماتیک از برق گرفتگی جلوگیری نمی کند و جریان برق بسیار اندکی در حد ۱۰۰ میلی آمپر، در صورت عبور از بدن، با از کار انداختن قلب، موجب مرگ انسان می شود، در حالی که فیوزها با جریان ده ها و حتی صدها برابر این میزان هم از کار نمی افتند. به خاطر داشته باشیم فیوزها با قطع جریان برق از وقوع خرابی در سیم کشی و آتش سوزی پیشگیری می کنند و نمی توانند از برق گرفتگی و مرگ ناشی از آن جلوگیری کنند.
از سویی سیم اتصال به زمین در پیشگیری از برق گرفتگی نقش موثری دارد. وجود سیم سوم در سیم کشی منازل (سیم اتصال به زمین) بسیار مهم بوده و به جلوگیری از برق گرفتگی کمک می کند.
برق گرفتگی در محیط های مرطوب بسیار محتمل تر است
در این گزارش پزشکی قانونی تاکید شده است: برق گرفتگی در محیط های مرطوب بسیار محتمل تر از محیط های خشک است، مقاومت دست خشک انسان در مقابل برق، هزاران برابر بیشتر از پوست خیس و مرطوب است، از خشک بودن دست خود هنگام استفاده از وسایل برقی اطمینان داشته باشیم و بنا براین اجتناب از هر گونه تماس با وسایل هادی جریان برق به پیشگیری از بروز این حوادث کمک خواهد کرد.
همچنین به یاد داشته باشیم در صورتی که با برق سر و کار داریم از کفش های عایق خشک استفاده کرده و مطمئن باشیم که زیر پا و محدوده اطرافمان مرطوب نیست. علاوه بر این مراقب باشیم هیچ قسمتی از بدن ما به طور مستقیم با زمین تماس پیدا نکند.
توصیه هایی عمومی برای پیشگیری از برق گرفتگی
- هنگام تعویض لامپ، کلید، پریز یا تعمیر هر وسیله یا هر دستگاه برقی دیگر سعی شود که برق از طریق کنتور (فیوز) قطع شده باشد.
- استفاده از لوازم برقی معمولی در محیط هایی با رطوبت بالا همچون حمام توصیه نمی شود و حتی الامکان بهتر است هیچ انشعاب برقی در این نوع محیط ها وجود نداشته باشد و روشنایی از خارج تامین شود. تحت هیچ شرایطی از بخاری یا اجاق های برقی معمولی در این محیط ها استفاده نشود.
- هنگام روشن بودن لامپ یا هر دستگاه برقی دیگر از تعویض و تعمیر آن خوداری کنید.
- هیچگاه سیم برق دار را از زیر فرش یا موکت عبور ندهید، زیرا ممکن است در اثر عبور و مرور مداوم افراد از روی آن سیم صدمه ببیند و حالت عایقی خود را از دست بدهد.
_ هنگام تمیزکردن دیوار ها و لوازم برقی مواظب باشید کلید هاو پریز ها خیس نشوند، زیرا آب هادی بسیار خوبی است و در صورتیکه وارد کلید ها و پریز ها شود خطر جانی و مالی به همراه خواهد داشت.
- هنگام سوراخکاری دیوارها به منظور نصب ساعت دیواری، تابلوها یا هر مورد دیگر دقت شود به مسیر سیم کشی برق صدمه وارد نشود.
- اگر پریز های برق در ارتفاع پایینی از دیوار ها قرار دارد (کمتراز ۱۱۰۰ تا ۱۲۰ سانتیمتر) لازم است آنها به وسیله درپوش های ایمنی که به همین منظور ساخته شده است مسدود شوند.
از: ناهید حاجی خانی