به گفته این کارشناسان سالانه به اندازه حجم مخزن سد امیرکبیر، خاک در کشور فرسایش پیدا می کند این در حالی است که براساس برآورده های صورت گرفته در کشورهایی نظیر آمریکا هر تُن فرسایش خاک، ۲۸ دلار خسارت به بار می آورد که اگر سالانه ۲ میلیارد تُن فرسایشی که در کشور رخ می دهد را در این عدد ضرب کنیم، بیش از ۵۶ میلیارد دلار خسارت ناشی از دست رفتن خاک یعنی بیش از میزان فروش نفت به کشور تحمیل می شود.
این پدیده تاثیرگذار در حوزه تولید محصولات کشاورزی نگران کننده است و بی‌توجهی به آن نه تنها امنیت غذایی انسان ها را به خطر می اندازد بلکه بر اقتصاد کشور هم اثرگذار است.
فرسایش خاک یک پروسه منفی است که در مناطق خشک، نیمه خشک و مناطق سیلاب‌زده رخ می‌دهد و به مرور زمان خاک، تخریب شده، زمین حاصلخیزی خود را از دست می‌دهد و در حالی که گیاه هنوز رشد نکرده، محل به صحرا تبدیل می‌شود.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: از نظر جغرافیایی نصف مساحت مناطق کشور را کوهستان تشکیل داده و در مابقی ۲ حوزه کویری، مناطق خاکی و غیر خاکی در سطح زمین وجود دارد که مساحت آن حدود ۷۵ تا ۸۰ میلیون هکتار برآورد که حدود ۱۸ تا ۱۹ میلیون هکتار آن اراضی کشاورزی است، در واقع در وسعت حدود یک چهارم محدوده های خاکی، کشاوزی انجام می شود.
علی بیت الهی افزود: کشاورزی در حدود هشت میلیون هکتار به صورت آبی و مابقی به صورت دیمی انجام می شود، یعنی در کشور مساحت آنچنان زیادی در امر کشاورزی و حاصلخیزی نداریم، بنابراین ضرورت حفظ و نگهداری از خاک اهمیت ویژه ای پیدا می کند.
وی ادامه داد: براساس برآوردهای صورت گرفته در چندین کار مطالعاتی و تحقیقی، به طور میانگین در سال ۲ میلیارد تُن فرسایش خاک در کشور اتفاق می افتد که اگر بخواهیم این میزان خاک را جبران کنیم شاید بیش از ۲ تا سه میلیون سال باید منتظر باشیم تا بر اثر فرسایش سنگ ها این میزان خاک ترمیم شود.
بیت‌الهی تاکید کرد: فرسایش خاک به عنوان یکی از مخاطرات تدریجی در کشور از نظر کشاورزی، زیست محیطی و اقتصادی بسیار آسیب رسان است.
این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه خاک از نظر حاصلخیری، کشاورزی، وجود فضای سبز، نگهداری دام و توسعه کشاورزی دارای اهمیت است، خاطرنشان کرد: برای تشکیل یک سانتی متر خاک مغذی ۷۰۰ تا هزار سال زمان نیاز است.
بیت الهی بیان کرد: به طور میانگین حداکثر تا ۲ متر از ضخامت سطحی خاک برخی از مناطق دارای مواد عالی و مغذی است که در این زمینه نیز روز به روز به خاک لطمه های زیادی وارد می‌شود.
عوامل اصلی فرسایش خاک
این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اظهارداشت: بارندگی شدید، وجود شیب تند در نواحی کوهستانی، فقر پوشش گیاهی و خشک بودن خاک از جمله عوامل طبیعی پدید آورنده فرسایش خاک است که باعث کاهش پوشش گیاهی طبیعی در اراضی شده و علاوه بر افزایش رواناب سطحی و فرسایش خاک، به از بین رفتن کیفیت خاک و در نتیجه کاهش بهره‌وری منجر می شود.
بیت الهی افزود: علاوه بر آن، جنگل زدایی، چرای بی رویه و تغییر کاربری، بهره برداری نادرست از زمین ها و کاهش مواد آلی خاک، بهره برداری بی رویه از سفره های آب زیرزمینی و شخم اراضی به سمت شیب از مهم ترین عوامل انسانی تخریب خاک بشمار می‌آید.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: تغییرات اقلیمی، محافظت نکردن از خاک در برابر آتش سوزی ها و دخالت های انسانی نظیر گودبرداری ها برای احداث جاده نیز باعث از بین رفتن فرم طبیعی زمین و فرسایش خاک می شود، چنین روندی مساحت زمین های حاصلخیز و کشاورزی کم و امنیت غذایی ما را تهدید می کند.
بیت الهی بیان کرد: علاوه بر این اگر توسعه شهرها و از بین رفتن زمین های کشاورزی را در نظر بگیریم سرانه زمین های قابل کشت در کشور که در دهه ۴۰ حدود ۶ دهم هکتار بوده اکنون به ۲ دهم هکتار یا حتی کمتر از آن رسیده است.
وی تاکید کرد: برای تشکیل یک خاک مغذی با مواد عالی مناسب ۷۰۰ سال زمان نیاز است، اکنون نیز بیش از نیمی از خاک های کشاورزی مواد عالی کمتری از متوسط استاندارد دارد به طور مثال اگر مواد عالی موجود در خاک باید ۲ درصد باشد خاک ما نیم درصد آن را دارد.
بیت الهی خاطرنشان کرد: بخشی از خاک ها و زمین های زراعی موجود با توجه به فرسایش هایی که اتفاق می افتد کیفیت خود را از دست داده اند، بنابراین برای جلوگیری از وقوع فرونشست زمین، سیلاب، زمین لغزش ها در توسعه راه در حفاظت از پوشش گیاهی، نگهداری از جنگل ها و مراتع باید یک اقدام ملی صورت گیرد، تا پدیده فرسایش خاک را بتوانیم مدیریت کنیم.
فرسایش خاک در تهران سالانه ۱۷ تن است
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان تهران گفت: سالانه حداقل ۱۵ تُن در هکتار خاک کشور و ۱۷ تُن خاک در تهران دچار فرسایش می‌شود.
محمد فرامرز با بیان اینکه فرسایش خاک چالش جدی در تمام نقاط کشور است و استان تهران نیز از این قاعده مستثنی نیست، افزود: این پدیده در استان به سرعت در حال افزایش است.
وی با بیان اینکه فرسایش خاک در تهران با توجه به نوع خاک و شرایط جغرافیایی هر منطقه جنوب تا شمال متفاوت است، ادامه داد: با پدیده فرسایش خاک در تمام نقاط تهران مواجه ایم و این پدیده در مناطقی با شیب زمین بالا گسترده تر است.
فرامرز با بیان اینکه خاک حاصلخیزی که برای کشاورزی و تولید محصول استفاده می شود ارزش بالایی دارد و برای تشکیل هر سانتیمتر آن چند صد سال زمان نیاز است، تاکید کرد: اهمیت محافظت از خاک، به اندازه حفظ آب است و جایگزینی برای آن غیرممکن است.
حفاظت از خاک نیازمند مدیریت جامع آبخیزداری است
رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور نیز تدوین طرح مدیریت جامع آبخیزداری را برای حفاظت از آب و خاک و توسعه پایدار کشور ضروری دانست و گفت: حفاظت از خاک نیازمند مدیریت جامع آبخیزداری است.
مسعود منصور در همایش بین المللی جوانان انجمن جهانی حفاظت از آب و خاک افزود : وجود طرح جامع آبخیزداری سبب می شود تا عوامل تصمیم گیر و برنامه ریز بتوانند در زمان تقسیم و تخصیص بودجه کشور نگاه ویژه ای به این بخش داشته باشند و حفاظت از آب و خاک مغفول نماند.
وی توضیح داد: امروز مهم ترین رویکرد در حوزه پیشگیری از فرسایش خاک اقدامات آبخیزداری است، چرا که فعالیت در این بخش باعث اثربخشی بیشتری در کاهش فرسایش خاک و آثار تخریبی سیلاب ها و حفاظت از سفره های زیر زمینی می شود.
منصور از فرسایش های آبی، بادی، شوری و آلودگی خاک، افزایش روزافزون جمعیت، توسعه صنعتی و تغییرات اقلیمی و آب و هوایی به عنوان مهم ترین عوامل تهدید کننده منابع طبیعی و زیست بشر یاد کرد و هشدار داد: در صورت عدم برنامه ریزی مناسب برای مقابله با این عوامل، جامعه بشری در آینده دچار مشکلات زیادی می شود.
رئیس سازمان جنگل ها گفت: عوامل تهدید کننده تاکنون خسارت های زیادی علاوه بر زیر ساخت ها به منابع طبیعی و کشاورزی کشور وارد کرده و برای جلوگیری از خسارت های بیشتر، اقدامات پیشگیرانه باید به عنوان رویکرد اصلی در برنامه ریزی ها انجام شود.
وی با بیان اینکه سرزمین ایران به خاطر واقع شدن در بخش خشک و نیمه خشک کره زمین وضعیت بهتری ندارد، تاکید کرد: در صورت نبود برنامه ریزی مناسب و بهنگام در این زمینه در آینده با مشکلات مضاعفی در خصوص فرسایش خاک مواجه خواهیم بود.