به گزارش ایرنا، امروزه پدیده فرونشست همزمان با رشد جمعیت، افزایش بی رویه سطح کشت محصولات کشاورزی طی سال های گذشته و در نهایت خشکسالی های پیاپی به معضلی بزرگ در جامعه ما تبدیل شده تا جایی که متاسفانه مهار آن در برخی نقاط کشور غیر ممکن است.
هر چند این پدیده امروزه در بسیاری از نقاط جهان به خوبی تحت کنترل درآمده و از خسارت های آن نیز کاسته شده، اما ادامه این روند در برخی از استان ها همچنان ادامه داشته و روز به روز نیز دایره توسعه آن به سایر نقاط گسترش پیدا می کند.
با این وجود با بهره گیری از روش های جدید نقشه برداری به نظر می رسد تنها راه برون رفت از این معضل، یعنی جلوگیری از گسترش فرونشست ها، متوقف کردن برداشت آب از سفره های آب زیرزمینی و تزریق آب به داخل آنها است.
به همین منظور و برای بررسی آخرین وضعیت این معضل، خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) مصاحبه ای را با قدرت الله مهدیخانی، مدیرکل مدیریت بحران استان قزوین به انجام رسانده که مشروح آن به شرح ذیل است.
ایرنا. از آخرین وضعیت پدیده فرونشست در استان قزوین گزارشی ارایه دهید.
پدیده فرونشست محصول برداشت بی رویه از منابع آب های زیرزمینی و در نتیجه کاهش سطح ایستایی و تخریب آبخوان ها بوده که متاسفانه این وضعیت در دشت استان قزوین به سرعت در حال پیشرفت می باشد تا جایی که براساس اعلام سازمان هواشناسی کشور در سال ۹۳، این دشت ۲۴ سانتی متر فرونشست داشته است.
از آنجایی که این پدیده به هیچ عنوان قابل بازگشت نیست، علاوه بر فرونشست های صورت گرفته، در برخی نقاط دشت قزوین به خصوص حوالی روستای ذلیخا از توابع شهرستان بویین زهرا و نواحی دیگر از شهرستان تاکستان طی یک سال گذشته، ترک های سیستماتیک بزرگ و عمیق شاخه ای در اشکال عمومی شعاعی و حلقوی و تا سه کیلومتر ایجاد شده که این مساله نشانه بارز آغاز فرونشست در ابعاد وسیع به حساب می آید.
براساس آخرین گزارشی که بنا به درخواست مدیریت بحران استان قزوین از سازمان نقشه برداری کشور در سال ۹۸ صورت گرفت، تمامی مناطق استان به صورت میدانی مورد بازدید گروه کارشناسان اعزامی قرار گرفت تا جایی که ترک های رخ داده در روستای ذلیخا به ۱۵۰ متری منازل مسکونی روستا رسیده و در منطقه فتح آباد (واقع در جنوب شهرستان بویین زهرا) نیز قابل توجه بوده است.
این گزارش بیانگر آن است که به غیر از شهرستان آوج، پنج شهرستان دیگر استان درگیر پدیده فرونشست بوده و منطقه را هم مورد تهدید جدی قرار داده تا جایی که ۴۸ درصد از دشت قزوین درگیر این مساله شده و اگر تدبیر و مدیریت نشود در آینده نزدیک همانند استان های همدان و خراسان شاهد فروچاله نیز در آن خواهیم بود.
ایرنا. چه مساحت از دشت قزوین دچار فرونشست شده است؟
همان گونه که گفته شد، ۴۸ درصد دشت قزوین با پدیده فرونشست روبه رو شده که در این مساحت ما شاهد وجود ۱۳۴ روستا با جمعیتی بالغ بر ۹۰ هزار نفر هستیم و در عین حال نیز ۷۰ کیلومتر ریل راه آهن و ۳۴۰ کیلومتر تاسیسات برقی، گازی و زیرزمینی و همچنین واحدهای تولیدی، مرغداری و دامداری در آن وجود دارد.
در عین حال، نتیجه نقشه برداری ها و خطرات موجود ناشی از پدیده فرونشست به دستگاه های متولی نظیر جهاد کشاورزی، آب منطقه ای، صنعت و معدن و شهرک های صنعتی گزارش شده است.
متاسفانه فرونشست در دشت قزوین سالانه به میزان ۱۷ سانتی متر رسیده که بیشتر آن مربوط به شهرستان بویین زهرا شامل روستاهای عصمت آباد، خان آباد، مشکین تپه، حیدرآباد و امیرآباد بوده است.
در منطقه جنگلی فتح آباد از توابع بخش مرکزی بویین زهرا نیز به علت برداشت بی رویه آب توسط ۲ واحد تولیدی، فرونشست ها به شکل ترک های عمیق به طول سه کیلومتر و به عرض پنج متر درآمده است.
ایرنا. در صورت امکان از آخرین وضعیت سفره آب های زیرزمینی دشت قزوین و نحوه برداشت از آن گزارشی ارایه دهید.
منابع آب زیرزمینی قزوین شامل آب های ذخیره شده زیرزمینی در آبخوان دشت قزوین، بخشی از دشت قیدار و سفره های بسیار کوچک محلی با ظرفیت های محدود در مناطقی چون الموت، آوج و طارم سفلی است.
این در حالی است که خاک حاصلخیز و سفره آب زیرزمینی این دشت در سال ۴۱ مورد توجه ویژه کارشناسان منابع آب و خاک داخلی و حتی خارجی نیز قرار گرفته بود و به همین خاطر پروژه های مطالعاتی را به همراه داشته و سرانجام نیز طرح بهره برداری آن از سال ۴۵ آغاز شد.
با این وجود، دشت قزوین در همان سال به عنوان دشت ممنوعه (ممنوعیت مجوز حفر چاه) معرفی و ظرفیت برداشت آب از آبخوان آن نیز ابتدا ۳۰۰ و در سال های بعد تا ۵۰۰ میلیون متر مکعب اعلام شد.
متاسفانه امروز و با گذشت حدود نیم قرن از این مساله، تخلیه آبخوان آن به ۱.۵ میلیارد متر مکعب در سال رسیده که انجام این مساله با توجه به کاهش نزولات جوی و فقدان تغذیه مناسب آبخوان، باعث کاهش شدید سطح آب های زیرزمینی آن شده است.
ایرنا. در خصوص آخرین وضعیت چاه های موجود این بخش نیز توضیح دهید.
تا سال ۹۳، موضوع اضافه برداشت از آب های زیرزمینی و آبخوان دشت قزوین ادامه داشت و همین مساله افت سطح ایستایی در آبخوان را سالانه به یک متر و ۷۰ سانتی متر رساند.
با اقدامات صورت گرفته، از آن سال به بعد، طرح مسدودسازی و پلمپ چاه های غیرمجاز در دستور کار دستگاه های متولی، به خصوص دستگاه قضایی قرار گرفت و تا امروز ۲ هزار و ۷۱۹ حلقه چاه پر شده و یک هزار و ۳۷۳ حلقه چاه فرم پنج نیز پلمپ شده است.
با اجرای طرح های یاد شده از اضافه برداشت ۸۶۵ حلقه چاه آب مجاز به میزان ۳۹۷ میلیون متر مکعب صرفه جویی به عمل آمده و شدت افت سطح ایستای در آبخوان منطقه نیز به ۹۰ سانتی متر کاهش یافت.
ایرنا. افت آب های زیرزمینی قزوین چه میزان است و برای کاهش این میزان چه اقداماتی باید صورت پذیرد؟
در حال حاضر میانگین افت آب های زیرزمینی استان به ۴۰ متر رسیده است و مهمترین راهکار برای جلوگیری از این کاهش، ممانعت از کشت محصولات آب بر بوده و اگر در این رابطه اقناع سازی لازم صورت نگیرد در آینده نزدیک شاهد مشکلات عظیم اجتماعی خواهیم بود.
علاوه بر این موضوع، مسدود ساختن چاه های غیرمجاز و نصب کنتورهای هوشمند بر سر چاه های مجوزدار از سوی شرکت آب منطقه ای می تواند راهکار مهم دیگری برای جلوگیری از کاهش سطح آب های زیرزمینی باشد.
این در حالی است که از این پس تمامی پروژه های عمرانی استان باید دارای پیوست مدیریت بحران نیز باشند، هرچند تاکنون این مساله جدی گرفته نشده اما باید به آن توجه ویژه ای داشت.
سخن آخر:
باید توجه داشت که با گسترش فرونشست ها در نهایت شاهد کاهش کشت محصولات کشاورزی و خالی شدن روستاها از سکنه خواهیم بود و به همین جهت علاوه بر دستگاه های متولی، مردم نیز باید پای کار بیایند تا برای حفظ حداقل وضعیت کنونی تلاش شود.
کشاورزان موضوعات کشاورزی خود را مدیریت کرده و با دقت عمل، ضمن بهره مندی هوشمندانه از برداشت آب های زیرزمینی، در صورت نیاز با همکاری جهاد کشاورزی، اصلاح الگوی کشت خود را مورد توجه ویژه قرار دهند.