چهارمحال و بختیاری از سال ۱۳۸۶ تاکنون با پدیده خشکسالی مواجه شده است و در تمام طول این سال‌ها، به سبب برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی اکنون با پدیده ناگوار ممنوعه و ممنوعه بحرانی شدن دشت‌ها روبرو شده است.
کسری بارش‌ها به اندازه سه سال آبی است
مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری می‌گوید: بارش‌های عادی(نرمال) نمی‌تواند تبعات ناشی از خشکسالی را در این استان جبران کند چرا که این استان به اندازه سه سال آبی معادل یک میلیون و ۵۰۰ میلیمتر بارش کسری دارد.
مهران چراغپور در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: وضعیت خشکسالی برای شهرستان کوهرنگ که سرچشمه رودهای بزرگ و خروشانی است وخیم‌تر است به طوری که کسری بارش در این شهرستان از سال ۸۶ تاکنون به ۲ هزار و ۵۰۰ میلیمتر رسیده است.
وی با بیان اینکه بارش‌های زمستان امسال در مقایسه با میانگین بلندمدت در حد عادی است و میزان بارش‌هایی که برای استان پیش‌بینی می‌شود نمی‌تواند مرهمی بر زخم خشکسالی استان باشد، تصریح کرد: بارش‌های سال آبی جاری در بسیاری از مناطق استان با کسری مواجه است و به طور مثال در شهرستان شهرکرد و کوهرنگ با ۱۹ درصد کاهش روبرو است.
وی با بیان اینکه بارش‌ها در سال‌های اخیر به سبب گرمایش هوا از برف به باران تغییر رژیم داده است، خاطر نشان کرد: در سال آبی جاری دما در استان سه درجه گرمتر شده که این موضوع سبب می‌شود فعالیت سامانه‌های بارشی در استان به شکل باران ظاهر شود.
آنچه مسلم است در سال‌های اخیر به سبب تغییرات اقلیمی و تغییر بارش‌ها از برف به باران، آبخوانهای استان نه تنها تغذیه نشده بلکه به سبب برداشت‌های بی‌رویه با افت شدید مواجه شده و هم‌اینک از ۱۰ دشت اصلی استان چهار دشت ممنوعه بحرانی و ۶ دشت ممنوعه اعلام شده است.
به عقیده کارشناسان چنانچه فکری برای احیای این دشت‌ها نشود نه تنها خسارت‌های جدی به محیط‌زیست وارد می‌شود بلکه باعث به خطر افتادن جان جوامع انسانی و مهاجرت مردم به مناطق دیگر می‌شود و مشکلات بعدی را به همراه می‌آورد.
هر ۱۰ دشت اصلی استان ممنوعه و ممنوعه بحرانی است
مدیر محیط‌زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری به وضعیت دشت‌های استان اشاره کرد و گفت: این استان دارای ۱۰ دشت اصلی است که از این تعداد چهار دشت شهرکرد، بروجن- فرادنبه، سفیددشت و خانمیرزا ممنوعه بحرانی و دشت‌های شلمزار،کیار، گندمان- بلداجی، جونقان- فارسان، مالخلیفه و لردگان ممنوعه شده است.
سید هاشم فاطمی، افت سطح ایستابی و کسری مخزن را علت اصلی ممنوعه اعلام کردن دشت‌ها عنوان کرد و افزود: چنانچه دشت ممنوعه با پدیده فرونشست روبرو شود آن دشت ممنوعه بحرانی اعلام شده و برداشت آب در آن با محدودیت روبرو می‌شود.
به گفته وی،پدیده فرونشست در تمامی دشت‌های استان رخ داده است و برای سایر دشت‌های ممنوعه استان نیز به وزارت نیرو درخواست شده تا ممنوعه بحرانی اعلام شود تا با ایجاد محدودیت در برداشت منابع آب جلوی بحرانی‌تر شدن وضعیت دشت‌ها را گرفت.
این کارشناس مسائل آب به افت سطح ایستابی دشت‌ها اشاره کرد و افزود: در ۲ دهه گذشته متوسط افت سطح ایستابی دشت‌ها در استان بین ۳۵ تا ۴۰ سانتی‌متر بود اما در سال‌های اخیر به بیش از یک متر در سال افزایش یافته و در ۲ سال آبی اخیر میزان افت سطح ایستابی تشدید است.
فاطمی تصریح کرد: بر این اساس طی ۲ سال گذشته افت سطح ایستابی در دشت شهرکرد ۲۵۳ سانتی‌متر، در دشت شلمزار ۳۹۱ سانتی‌متر، در دشت کیار ۳۵۳ سانتی‌متر، در دشت جونقان - فارسان ۴۶۳ سانتی‌متر، در دشت سفیددشت ۲۸۹ سانتی‌متر و در دشت خانمیرزا ۴۰۰ سانتی‌متر گزارش شده است که این موضوع حکایت از آن دارد که وضعیت منابع آبی این استان نسبت به استان‌های دیگر در وضعیت بحرانی‌تری قرار دارد.
وی با بیان اینکه دشت خانمیرزا بیشترین فرونشست را در بین دشت‌های استان به خود اختصاص داده است، اظهار داشت: در این دشت یک متر فرونشست مشاهده شده است که در نوع خود یک بحران است اما از آنجاکه ضخامت آبخوانهای استان بین ۵۵ تا ۶۰ متر است از همین رو پدیده فرونشست به وضوح فرونشستی که به طور مثال در دشت کبودرآهنگ همدان رخ داده، نیست اما ضرر و زیان آن به همان اندازه مخرب است.
مدیر محیط‌زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: فرونشست در دشت شهرکرد نیز ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر مشاهده شده است که با تشدید بحران خشکسالی احتمال افزایش آن بسیار است.
فاطمی، وابستگی استان به منابع آب زیرزمینی را بیش از ۷۰ درصد اعلام کرد و گفت: ۹۸ درصد از آب صنعت، ۸۰ درصد از آب شرب و ۶۵ درصد از آب کشاورزی استان به منابع آب زیرزمینی وابسته است.
وی خاطر نشان کرد: ادامه روند کنونی سبب می‌شود تا ظرف چند سال آینده بحران کم‌آبی تشدید شود و شاید تعداد زیادی از مردم استان مجبور به کوچ اجباری شوند، سطح زیر کشت کشاورزی به شدت کاهش یابد و صنایع فعال استان تعطیل شود از همین رو باید تلاش کرد تا ضمن تثبیت شرایط موجود با مدیریت مصرف و جایگیزینی آب سطحی به جای آب زیرزمینی و بهره‌برداری از طرح بن به بروجن بخشی از بحران شکل گرفته را مهار کرد.
فاطمی، حوضه بهشت‌آباد را بحرانی‌ترین حوضه آبی استان دانست و گفت: در این حوضه سه دشت ممنوعه بحرانی شهرکرد، بروجن- فرادنبه و سفیددشت و سه دشت بحرانی شلمزار، کیار و جونقان- فارسان قرار دارد که نیمی از جمعیت، ۹۰ درصد صنعت و ۶۰ درصد کشاورزی استان در این منطقه قرار دارد و تداوم روند کنونی به شدت در این منطقه بحران‌زا می‌شود.
مدیر محیط‌زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری به اقدامات این شرکت برای احیای دشت‌های استان نیز اشاره کرد و گفت: مهار رواناب‌ها و تغذیه مصنوعی دشت‌ها از جمله این اقدامات است که در دشت شهرکرد با همکاری منابع طبیعی در حال اجراست و امید می‌رود به سایر دشت‌ها نیز توسعه پیدا کند.
به گفته کارشناسان، آبخوان‌داری بهترین راهکار برای احیای دشت‌ها است از همین رو می‌طلبد توجه بیشتری به این موضوع داشت و اعتبارات و امکانات بیشتری برای احیای دشت‌ها تخصیص داد.
آبخوان‌داری راهکار احیای دشت‌ها
رییس دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد به راهکارهای احیای دشت‌های استان اشاره کرد و اظهار داشت: آبخوان‌داری مهمترین راهکار برای احیای دشت‌های استان است.
مهدی پژوهش در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: از آنجایی که ۸۵ درصد مناطق استان شیب‌دار است بارش‌ها به سرعت از استان خارج می‌شود از همین رو از طریق آبخوان‌داری و ایجاد چاله‌هایی در دشت‌ها می‌توان رواناب‌ها را مهار تا به تدریج جذب دشت‌ها شود.
وی، حفظ پوشش گیاهی را از دیگر راهکارها برای احیای دشت‌ها عنوان کرد و گفت: در همین راستا باید از ورود دام به دشت‌ها جلوگیری و دست‌کم به مدت یک سال از صدور پروانه چرا در دشت‌های ممنوعه و ممنوعه بحرانی جلوگیری کرد.
پژوهش با تاکید بر کاهش سطح زیر کشت کشاورزی در دشت‌ها، تصریح کرد: همچنین پیشنهاد می‌شود به مدت یک سال از انجام کشاورزی در دشت‌ها جلوگیری شود.
این کارشناس مسائل آب و خاک، به خطر افتادن سلامت انسان‌ها را از مهمترین پیامدهای خشکسالی در دشت‌ها عنوان کرد و گفت: با پایین رفتن سطح ایستابی آبخوانها پدیده فرونشست رخ می‌دهد و این موضوع برای محیط پیرامون دشت‌ها خطرناک است و از سوی دیگر دشت‌ها به کانون ریزگردها تبدیل می‌شود و وزش باد ذرات سنگین از جمله مواد آلی را پخش کرده و بیماری‌های چشمی، حساسیت و آسم را ایجاد می‌کند.
پژوهش، کاهش کیفیت منابع آب را از دیگر پیامدهای افت سطح ایستابی در دشت‌ها عنوان کرد و افزود: با کم شدن منابع غلظت آب افزایش پیدا می‌کند و مواد سمی و نیترات آب بالا می‌رود.
وی خاطرنشان کرد: اعتباراتی که در حال حاضر به آبخوان‌داری اختصاص داده می‌شود ناکافی است و می‌طلبد آبخوان‌داری و آبخیزداری بیش از پیش در استان تقویت شود.
به گزارش ایرنا، چهارمحال و بختیاری سرچشمه ۲ رودخانه زاینده‌رود و کارون و بخشی از رودخانه دز است و افزایش یا کاهش بارش‌ها در این منطقه، استان‌های خوزستان، اصفهان و فلات مرکزی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
خشکسالی‌های اخیر چهارمحال و بختیاری از سال آبی ۸۵-۸۶ آغاز شده است و در طول این سال‌ها پیامدهای ناگواری بر منابع آب، محیط‌زیست و فعالیت‌های اقتصادی این استان برجا گذاشته است.