به گزارش ایرنا، استان تهران که از نظر موقعیت جغرافیایی در نقطه اتصالی شمالغرب و غرب به مرکز کشور واقع است، ۰.۹ درصد کل مساحت کشور را اشغال کرده با احتساب پایتخت، ۱۶ شهرستان شهریار، ملارد، قدس، اسلامشهر، بهارستان، رباط کریم، ری، شمیرانات، قرچک، ورامین، پاکدشت، پیشوا، پردیس، دماوند و فیروزکوه دارد که جمعیت برخی از این شهرستان ها برابر با بعضی استان ها است.
استان تهران به واسطه وجود پایتخت، دسترسی به نقاط مختلف کشور، عبور شریان های ارتباطی از آن و تجمیع سرمایه گذاران و نهادهای مرکزی در ایت استان ، به یکی از جذاب ترین نقاط ایران برای اقشار مختلف تبدیل شده است،در حالی که این موضوع برای خود استان وضعیت نامناسبی را طی دهه های گذشته رقم زده و به وخیم‌تر شدن اوضاع آن منجر شده است.
نزدیک ۲ میلیون نفر از جمعیت بیش از ۱۴ میلیون نفری استان تهران ساکن ۱۰۴ منطقه حاشیه ای، بافت فرسوده و ناکارآمد شهری هستند.
شهرام عدالتی سرپرست سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران پیش از این در تشریح اسناد توسعه ای این استان، اعلام کرده بود که شهر تهران در رتبه بندی بین المللی بیست و پنجمین شهر پرجمعیت جهان اما در رتبه کیفیت زندگی در جایگاه ۱۲۸ قرار گرفته است.
یکی از چالش های جدی استان تهران که در اسناد توسعه ای و آمایشی استان نیز مطرح شده است، مهاجرت متوسط سالانه ۲۵۰ هزار نفری به این استان است، جمعیتی که به دنبال ورود خود به اسکان، شغل، آموزش، خدمات درمانی و زیر ساختی نیاز دارد.
چکیده اسناد توسعه ای و آمایشی استان تهران نشان می دهد، تراکم جمعیت حدود ۲۰ برابری نسبت به متوسط کشوری، شهرستان های بی بهره از خدمات مختلف به ویژه درمانی و آموزشی، تمرکز امکانات در مرکز استان و محرومیت دیگر شهرستان ها با وجود سهم ۵۲ درصدی از درآمدهای کل کشور با کمترین میزان بازگشت، بخشی از چالش های پیش روی این نقطه از ایران است.
این اسناد نشان می دهد که روند آغاز سرریز جمعیت به این استان از سال های پس از انقلاب به علت جنگ شدت گرفت و در دهه های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ به اوج رسید تا آنجا که اکنون هر ساله نزدیک به ۲۵۰ هزار نفر به این استان مهاجرت می کنند.
استان تهران در سال ۱۳۳۵، ۹ شهر و شهرداری داشت که این رقم در سال ۱۳۴۵ به ۱۱ مورد، در سال ۱۳۵۵ به ۱۴ مورد، سال ۱۳۶۵ به ۱۷، سال ۱۳۷۵ به ۳۳، سال ۱۳۸۵ به ۵۱ و در سال ۱۳۹۰ به ۵۹ مورد رسید، ارقامی که نشان دهنده روند رشد شهرنشینی در این استان است.
کارشناسان و مدیران سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهران بارها در جلسات و مصاحبه های مختلف اعلام کرده اند که گسترش شهرنشینی، افزایش تبدیل روستاها به شهرها، توسعه بی محابای وسعت شهرها و در هم تنیده شدن شهر و روستا، منجر به افزایش بافت ناکارآمد، حاشیه نشینی و رشد چشمگیر مهاجرت به تهران شده است، آسیب اجتماعی که محصول فقدان برنامه ریزی و مدیریت یکپارچه ملی محسوب می شود.
بر اساس اسناد توسعه ای تهران، اکنون ۲.۲ میلیون نفر در استان و از این میزان جمعیت، ۱.۲۷ میلیون نفر در مناطق حاشیه ای، ناکارآمد و فرسوده شهر تهران ساکن هستند، مناطقی که مساحت آن در سطح استان به ۶ هزار و ۴۶۲ هکتار و در سطح شهر تهران به سه هزار و ۷۲۰ هکتار می رسد.
ساخت و سازهای بی‌قاعده و مستمر
وضعیت ساخت و سازها در حریم‌ها در استان تهران به گونه‌ای است که به گفته سرپرست سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران، فاصله چندانی با فاجعه ندارد.
شهرام عدالتی چندی پیش در گفت و گو با ایرنا و بارها در شورای برنامه ریزی استان تهران از وضعیت نامطلوب ساخت و ساز خارج از حرایم در این استان گلایه کرده و گفته است که اکنون در استان تهران وضعیت ساخت و ساز و رعایت نکردن حریم شهرها از نقطه حاد گذشته و به شرایط بحرانی رسیده است.
وی با بیان اینکه اگر وضعیت کنونی ساخت و ساز در استان تهران رها شود، بدون شک با یک فاجعه روبه رو خواهیم شد، به این موضوع اشاره کرد که استان در صورت وقوع زلزله نسبتا شدید، به علت مسدود شدن تمامی راه‌های دسترسی، در یک بن‌بست گیر می‌کند و کل مسیرهای پدافندی آن بسته می‌شود، آن زمان چه کسی بناست به این مردم کمک کند؟
سرپرست فعلی و معاون سابق سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران با اشاره به اینکه نگاه دریافت عوارض و جریمه در مقابل ساخت و ساز غیرمجاز ما را بیچاره می‌کند تاکید کرد: اکنون میزان جرایم این نوع تخلفات آنچنان پایین است که شخص به راحتی ترجیح می‌دهد این جریمه را بپردازد اما به ساخت و ساز غیرمجاز خود ادامه دهد.
بی‌عدالتی محسوس در پایتخت
علیرضا زاکانی شهردار پایتخت نیز گفته است: باید مدیریت سه وجهی شهروند، شهر و شهرداری را در نظر بگیریم، در بخش شهر، تهران ۹ میلیون و ۶۰۰ هزار جمعیت ساکن دارد و ۴ میلیون نفر نیز هر روز به تهران تردد می کنند و اضافه می شوند.
وی اعلام کرد: مساحت این شهر مجموعه ای قریب به ۷۰ هزار هکتار است که ۱۲ هزار هکتار آن بافت ناپایدار به شمار می آید و علاوه بر این هویت ملی و اسلامی در این شهر نمایان نیست و شهروند بی عدالتی را حس می کند و فاصله ای جدی با شهر مطلوب دارد.
زاکانی یادآورشد: در تهران مناطقی وجود دارد که ممکن است از دورترین نقاط کشور شاهد فضاهای مشابه آن باشیم. یک سلسله گلوگاه هایی هم وجود دارد که با کارهای عادی قابل حل نیست و ۴۰ هزار میلیارد تومان اکنون در کمیسیون ماده ۱۰۰ پرونده داریم که اگر دقت جدی شود که در آن فساد نباشد، می تواند کل آن به فضای شهری تزریق شود.
ساخت و سازهای غیرمجاز، خط قرمز استانداری تهران
علیرضا طاهری نسب مدیرکل دفتر امور شهری و شوراهای استانداری تهران نیز چندی پیش در مراسم معارفه شهردار کهریزک از رویکرد و نگاه مدیریت استان نسبت به ساخت و سازهای غیر مجاز سخن گفت و اعلام کرد: استان تهران از حیث حاشیه‌نشینی و بافت فرسوده رتبه نخست را در کشور دارد لذا در موضوع ساخت و ساز غیرمجاز بسیار با حساسیت برخورد می‌شود و جزو خطوط قرمز استانداری است.
حاشیه نشینی پدیده ای در فرآیند توسعه شهری است بدون برنامه ریزی، هدایت، کنترل و رعایت مقررات شهرسازی توسط توده مردم ایجاد می شود و این امر باعث برهم زدن توازن شهری و اسکان افراد در مناطق حاشیه ای شهر ها شده است.
بافت های ناکارآمد شهری پهنه هایی از شهر هستند که در مقایسه با سایر پهنه ها، از جریان توسعه عقب افتاده، از چرخه تکاملی حیات جدا گشته و به کانون مشکلات و نارسایی ها تبدیل شده اند.
با این وجود، این بافت‌ها درصد بالایی از جمعیت شهری را در خود جای داده و در عین حال از ظرفیت ها و قابلیت‌های نهفته بسیاری برای توسعه های آتی درون شهری برخوردار هستند.
در شهر تهران، هشت میلیون و ۱۵۴ هزار نفر زندگی می کنند که از این رقم،، یک میلیون و ۲۴۵ هزار نفر در ۴۹ نقطه حاشیه ای و ناکارآمد شهر سکونت دارندو از جمله این مناطق می توان به محله های اتابک، فرحزاد، هرندی، باغ‌آذری، شیوا، مینابی، بیسیم، رجایی، رضویه و سجاد اشاره کرد.