به گزارش خبرنگار اقتصادی ایرنا، پدیده‌ای به نام اشتغال بخش غیررسمی به عنوان بخش جدایی ناپذیر از زندگی اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بازار کار است که در دهه‌های اخیر در کشورهای در حال توسعه رواج پیدا کرده است. دلایل مختلفی از جمله مهاجرت، سطح تحصیلات پایین، سن بالا و سایر موارد برای این موضوع عنوان می‌شود.
از نظر سازمان بین‌المللی کار (ILO)، واژه اشتغال غیررسمی به تمام فعالیت‌های اقتصادی کارگران و بنگاه‌های اقتصادی اطلاق می‌شود که به‌طور کامل یا جزئی تحت پوشش ترتیبات رسمی نیستند. در این چارچوب، اقتصاد غیررسمی مشمول فعالیت‌های غیرقانونی نمی‌شود و بر اساس تعاریف مختلف، مشاغل غیررسمی مشاغلی هستند که افراد شاغل، بدون داشتن قرارداد رسمی کار، با دستمزد کمتر از حداقل مزد قانونی و بدون برخورداری از خدمات بیمه‌ای و چتر حمایتی قانون کار (مانند اخطار پیش از اخراج، مرخصی استحقاقی سالانه یا استعلاجی و غیره) مشغول به کارند.
اشتغال غیررسمی در مواردی که دارای حمایت‌های قانونی و بیمه‌ای نباشد شامل مشاغل خوداشتغالی و هم مشاغل حقوق بگیری می‌شود ضمن اینکه تعدادی از بنگاه‌های اقتصادی به خاطر نداشتن سرمایه کافی و برای کم کردن هزینه‌های تولید با دور زدن قوانین کار و مالیات اقدام به جذب نیروهای کار بدون قرارداد، حق بیمه و سایر موارد می‌کنند.
افزایش عرضه نیروی کار، فقدان سرمایه گذاری مناسب به دلیل ریسک و قوانین دست و پا گیر جهت ایجاد واحد اقتصادی باعث شکل گیری اشتغال در بخش های غیر رسمی شده است.
فعالیت‌های اقتصادی کشورها به طور کلی شامل ۲ بخش رسمی و غیررسمی است. بررسی رسمی آمار اشتغال و بخش غیررسمی براساس نیاز برنامه ریزان و با هدف محاسبه شاخص هایی از جمله سهم و تعداد شاغلان دارای اشتغال رسمی و غیررسمی و سهم و تعداد شاغلان بخش رسمی و خارج از بخش رسمی و تغییرات آنها طراحی شده است.
سالانه وضعیت شاغلان و بیکاران در طرح آمارگیری نیروی کار اعلام می شود، آمارگیری با هدف شناخت ساختار و وضعیت جاری نیروی کار و تغییرات آن اجرا می‌شود. جامعه تحت پوشش طرح آمارگیری نیروی کار مجموعه افرادی است که طبق تعریف، عضو خانوارهای معمولی ساکن یا گروهی در نقاط شهری یا روستایی کشور هستند. روش آمارگیری در این طرح به صورت خوشه ای دو مرحله‌ای طبقه بندی شده است.
اندازه گیری اشتغال در طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار ایران تا جایی که ممکن است از تعاریف و مفاهیم بین المللی جدید و بر اساس سیزدهمین کنفرانس بین المللی آمارشناسان کار که در سال ۱۹۸۳ برگزار شد تبعیت می‌کند.
مرکز آمار ایران در گزارشی نتایج اشتغال رسمی و غیررسمی در سال ١٣٩٩ را منتشر کرده است. بر اساس این گزارش سهم جمعیت شاغل ۱۵ ساله و بیشتر بر اساس تفکیک وضع اشتغال در بخش رسمی ۵۹.۹، در بخش غیر رسمی ۳۸.۷ و بخش خانوار ۱.۴ درصد بوده است.
همچنین بررسی وضعیت اشتغال نشان می‌دهد که ۹۹.۱ درصد از جمعیت شاغل دارای اشتغال رسمی در بخش رسمی فعالیت می‌کنند این در حالی است که ۶۶ درصد جمعیت شاغل دارای اشتغال غیررسمی در بخش غیررسمی فعالیت می‌کنند.
سهم اشتغال در بخش رسمی و غیررسمی
بررسی تغییرات سهم اشتغال بخشی حاکی از آن است که این سهم در مقایسه با سال قبل (١٣٩٨) ۰.۸ درصد افزایش یافته است. شایان ذکر است طبق آخرین آمارهای موجود، این سهم در برخی کشورهای در حال توسعه از جمله ترکیه و برزیل به ترتیب ٧١.١ درصد و ٦٧.٠ درصد و در کشورهایی نظیر مصر و اندونزی به ترتیب ٣٦.٩ درصد و ٤٨.٣ درصد بوده است.
بر اساس این گزارش، جمعیت شاغل ١٥ ساله و بیشتر بر حسب وضع اشتغال رسمی یا غیر رسمی در سال ١٣٩٩، از بین ۲۳ میلیون و ۲۶۳ هزار نفر، حدود هشت میلیون و ۹۹۲ هزار نفر دارای اشتغال غیر رسمی و ۱۳ میلیون و ۹۴۰ هزار نفر دارای اشتغال رسمی و ۳۳۱ هزار و ۹۲۴ نفر در بخش خانوار هستند.
این نتایج حاکی از آن است که در سال گذشته، ۷۱.۸ درصد از جمعیت شاغل رسمی در بخش خدمات، ٥٤.٧ درصد از جمعیت شاغل در بخش صنعت و ٣٦.٤ درصد از جمعیت شاغل در بخش کشاورزی و در همین مدت در بخش غیررسمی ۴۶.۱ درصد از جمعیت شاغل در بخش خدمات، ۶۵.۷ درصد از جمعیت شاغل در بخش صنعت و ۷۷.۱ درصد از جمعیت شاغل در بخش کشاورزی مشغول به کار بودند.
گزارش مرکز آمار، بررسی وضعیت اشتغال افراد ١٥ ساله و بیشتر را نشان می‌دهد که ۴۲ درصد از جمعیت شاغل، دارای «اشتغال رسمی» بوده‌اند. بررسی روند تغییرات وضعیت اشتغال حاکی از آن است که این سهم در مقایسه با سال قبل (١٣٩٨) ۱.۳ درصد افزایش یافته است.
طبق آخرین آمارهای موجود، این سهم در برخی کشورهای در حال توسعه از جمله ترکیه و برزیل به ترتیب ٦٨.٦ درصد و ٥٢.٩ درصد و در کشورهایی نظیر مصر و اندونزی به ترتیب ٣٥.٤ درصد و ١٩.٦ درصد بوده است.
بررسی سهم جمعیت شاغل ١٥ ساله و بیشتر در سال١٣٩٩ نشان می‌دهد که ۴۳.۸ درصد جمعیت شاغل باسواد، دارای اشتغال رسمی هستند در حالی که ۱۵.۸ درصد جمعیت شاغل بی‌سواد دارای اشتغال رسمی هستند.
آمارهای ارائه شده نشان می‌دهد که در سال گذشته ۴۸.۲ درصد از شاغلان شهرنشین کشور دارای اشتغال رسمی بوده‌اند و ۵۱.۸ درصد از شاغلان شهری در بخش غیررسمی فعالیت کرده‌اند اما همزمان در مناطق روستایی فقط ۲۴.۲ درصد شاغلان در بخش رسمی فعالیت داشته‌اند و ۷۵.۸ درصد از آنها جزو شاغلان بخش غیررسمی ثبت شده‌اند.
همچنین این آمارها حاکی از آن است که در مناطق شهری، سهم بیشتری از زنان مشغول فعالیت رسمی بوده‌اند و ۵۲.۵ درصد از زنان شاغل در این بخش فعالیت داشته‌اند؛ درحالی‌که در مناطق روستایی ۸۸.۸ درصد از زنان در بخش غیررسمی فعالیت کرده‌اند و فقط ۱۱.۲ درصد از آنها شاغل رسمی بوده‌اند.