مضمون این تعبیر سید محمدعلی گلابزاده را اینطور می توان معنا کرد: البته اگر کار کسی به مرحله دیالیز برسد نمی توان گفت که این نوع درمان انجام نشود اما پرسش حیاتی و مهم این است که چرا به کلیه ها توجه نمی شود تا نیازمان به دیالیز هم برطرف شود؟
رییس مرکز کرمان شناسی در جای دیگری در مراسم راه اندازی مرکز قنات استان کرمان طی ۲۴ شهریور سال جاری اینچنین درددل کرد: از دهه ۵۰ که ما همایش احیای قنات ها را برگزار کردیم، خیلی ها فریاد زدند قنات ها را باید دریابیم و احیا کنیم اما کسی توجه نکرد؛ حالا که در دقیقه نود هستیم یا شاید هم از دقیقه نود گذشته باشیم اما هنوز فرصت نجات و احیای قنات ها وجود دارد.
واقعیت اینکه هرچندسال گذشت و دانشگاه و مدرک های دانشگاهی آنچنانی صادر یا دریافت کردیم، هنوز باید بنشینیم و به تصمیم، خلاقیت و اقدام پیشینیان‌مان در همین سرزمین بیندیشیم و غبطه بخوریم که تصمیم هایی که گرفته اند با همان دانش و تجربه، متناسب با اقلیم و شرایط سرزمینشان، بهترین بوده است؛ از جمله همین ایده راه اندازی قنات در کشور که هنوز که هنوز است جاری است و برخی آن را تنها نجات بخش این سرزمین از دست کم آبی و بی آبی و خشکسالی می دانند.
اما قنات باوجود این اهمیت حال و روز خوبی ندارد؛ قنات شناسان می گویند بزرگترین مشکل اینکه بودجه کافی و متولی مشخص ندارد و هنگامی که دقیق تر می شویم می بینیم درست می گویند چون حتی در بدیهیات آن هم مانده ایم.
به سراغ مسئولان کرمان بروید و ببینید حتی آمار یکسانی از تعداد قنات ها ندارند چون بر سر تعریف قنات یا به حساب آوردن منابع آبی ذیل تعریف قنات، نتوانسته اند با هم به یک تعریف واحد در همه این سال ها برسند؛ هنوز که هنوز است می گویند برای مرمت و بازسازی قنات ها پول نداریم؛ حتی قنات های ثبت جهانی ما در کرمان هم آنچنان که باید با ظرفیت سازی گردشگری مواجه می بودند، نیستند و همه هم یک جواب بیشتر ندارند: پول نبوده یا کم بوده است.
اما همه اینها دلیل نمی شود که ارزش و جایگاه قنات را ندانیم و نبینیم؛ قنات های استان کرمان روزگاری رگ های حیات مردم این دیار کویری بوده اند و هنوز هم در خیلی جاها هستند که در گذر زمان و در سایه خشکسالی و بی توجهی، باید گفت به واقع نفسشان به شماره افتاده است.
گرچه سخن از وضعیت مشکلات قنات درحالی است که چندماهی از راه اندازی مرکز قنات استان کرمان می گذرد؛ اقدام موثر و مثبتی که هرکسی از آن استقبال کرده است و البته باید دید که خروجی عملی اینچنین اقداماتی چیست و چطور باید باشد.
تعریف ساده ابتکاری ایرانی
قنات ها قرن ها مهمترین منبع تامین آب شرب، کشاورزی و رگ حیات مناطق خشک و نیمه خشک کشور بوده است؛ این ساخته شگفت انگیز بشری جریان آب را بدون استفاده از هیچ نوع انرژی به‌صورت طبیعی از زیرزمین به بیرون هدایت می کند تا زیست بشر در مناطق کم آب جریان یابد.
قنات مجموعه‌ای شامل چندین چاه و یک تونل زیرزمینی است که آب را از مادرچاه که به سفره آب‌های زیرزمینی متصل است به مظهر قنات و جایی که آب در سطح زمین ظاهر می‌شود منتقل می‌کند؛ قنات‌ها از سطوح شیب‌داری برخوردارند که با پیمودن مسیر، آب موجود در لایه‌های زیرزمینی را به زمین‌های بالاتر هدایت می‌کنند و عبور آب از زیر زمین تبخیر را به حداقل ممکن می رساند.
بسیاری از مورخان معتقدند فناوریِ قنات یا کاریز را نخستین‌بار مردمی رایج کردند که پنج یا ۶ هزار سال پیش در مناطق خشک ایران کنونی می‌زیسته اند؛ این فناوری رفته رفته از آن مناطق به جاهای دیگر دنیا نیز راه یافته است.
آنطور که در برخی منابع آمده، پولیبیوس، مورخ یونانی در قرن دوم پیش از میلاد از قنات‌های ایران یاد کرده و از چاه‌ها، شبکه‌ها و آبراه‌های زیرزمینی برای هدایت آب به سطح زمین در بیابان‌های خشک آن سخن گفته است.
ایران به‌عنوان خاستگاه قنات، بیشترین رشته قنات را در جهان دارد و بیش از ۵۰ درصد کل قنات‌های جهان در ایران است به‌طوری که ۳۲ هزار و ۱۶۴ رشته قنات فعال با ۹ میلیون مترمکعب دبی آب در ایران وجود دارد.(۱)
پژوهش‌های باستان‌شناختی بویژه درباره سفال‌های پراکنده در اطراف دهانه چاه‌های برخی قنات ها اثبات کرده اند که کندن آبراه اصلی برخی از آنها در کشور به ۲۵۰۰ سال پیش در زمان هخامنشیان می رسد.
استان پهناور کرمان از خاستگاه های اصلی قنات در تاریخ بشری است و بنا به نوشته مورخان اولین قنات ها در محدوده این سرزمین شکل گرفته اند؛ اگر قنات نبود شهرهایی مثل کرمان، سیرجان، بم، راور، کوهبنان، زرند و شهربابک و شهرهای دیگر نیز شکل نمی گرفت و مردمی که مدیریت امور قنات ها را عهده دار بوده اند به این کار افتخار می کردند.
کرمان یکی از نقاطی است که بیشترین قنات در آن حفر شده و قدمت برخی از آنها به قرن‌ها قبل بازمی‌گردد؛ برای قنات گوهرریز جوپار قدمتی ۷۵۰ ساله ثبت شده که احداث اولیه آن به زمان ساسانیان بر می گردد و اینک نیز در کنار ۲ قنات دیگر در شهرستان بم (قاسم آباد و اکبرآباد) به ثبت جهانی رسیده است.
چه شد که این شد؟
طی دهه های گذشته با گسترش جمعیت و بالا رفتن میزان کشاورزی و زراعت، حفر چاه برای سهولت برداشت آب به صورت سرسام‌آوری رواج پیدا کرد و همین مساله باعث برداشت بی رویه و بدون ضابطه از منابع گرانبهای آب های زیرزمنی از یک سو و بی توجهی به کیمیای قنات از سوی دیگر شد به طوری که علاوه بر کاهش میزان آب چاه های عمیق و نیمه عمیق، آبدهی قنات ها نیز تحت تاثیر قرار گرفته و تمدن قناتی رو به نابودی می رود.
شاید خشکسالی را مهمترین علت آسیب به قنات ها بدانیم اما در واقع خودمان با تغییر در سبک زندگی مقصر هستیم، مهاجرت و خالی شدن روستاها از پیامدهای خشک و بایر شدن قنات هاست که با نابودی اقتصاد روستایی شاهد ظهور آسیب های زیادی در حوزه های مختلف هستیم؛ واضح است که احیای قنات ها تاثیر بسزایی در حیات دوباره روستاها دارد.
پای صحبت قنات شناسی که رییس مرکز قنات استان شد
کارشناسان و متخصصان قنات استان کرمان از کم توجهی به قنات ها گلایه شدید دارند و احیای این سازه های پر اهمیت را از موثرترین راهکارهای مقابله با خشکسالی و کم آبی می دانند و برنامه ریزی و تخصیص منابع را در این فوری و اولویت می دانند.
تلاش های اولیه برای ساماندهی قنات های دایر و احیای قنات های بایر اخیرا از طرف تعدادی از کارشناسان خبره و علاقه مندان با همراهی مسئولان ذیربط با راه اندازی مرکز قنات استان کرمان آغاز شده که امیدها را زنده کرده است؛ هرچند موانع و مشکلاتی مانند کمبود بودجه، فقدان متولی مشخص، کاهش نزولات جوی و غیره در این مسیر مشاهده می شود.
ثبت ملی قنات راهکار نجات این تمدن بشری
محمد برشان که می گوید عاشق قنات و تمدن میراثی آن است و بخش بزرگی از عمرش را به تحقیق و پژوهش راجع به این سازه های آبی کم نظیر پرداخته است، هنوز امید دارد تا قنات های استان کرمان در مسیر حیات قرار گیرد.
وی که اخیرا به عنوان رییس مرکز قنات استان کرمان معرفی شده است با اشاره به اهمیت قنات ها در شکل گیری تمدن گفت: قنات عنصر بزرگ تمدنی در تاریخ این سرزمین محسوب می شود و تمدن های قناتی کرمان در جهان کم نظیر است؛ به طور مثال تمدن قناتی شهرستان بم از اهرام مصر نیز قدمت بیشتری دارد، اما ما متاسفانه در حال نابودی این میراث با ارزش هستیم.
برشان با بیان اینکه قبلا متولی جامع و مشخصی برای قنات های استان کرمان وجود نداشت تاکید کرد: در سال های گذشته شاهد خشک و بایر شدن قنات ها بودیم و برای رسیدگی به وضعیت نامطلوب قنات ها و بحران آب، مرکز قنات استان راه اندازی شد.
وی در خصوص ساختار مرکز قنات کرمان اظهار داشت: میراث فرهنگی، جهادکشاورزی و آب منطقه ای از جمله اعضای مرکز قنات استان کرمان هستند و ساماندهی قنات ها و مقنیان، تهیه شناسنامه قناتی و پیگیری ثبت ملی و جهانی قنات ها از جمله مهمترین اهداف ایجاد این مرکز به شمار می رود.
این کارشناس قنات کرمان ادامه داد: با همکاری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان دبیرخانه های قنات استان را راه اندازی کردیم که در شهرستان های بم، شهربابک، زرند، سیرجان و بافت دبیرخانه های ثبت تمدنی قنات آغاز به کار کرده است و در آینده نزدیک نیز تمدن قناتی جنوب کرمان را نیز شروع می کنیم.
فقدان متولی مشخص حوزه قنات ها
وی با تاکید دوباره بر ضرورت ساماندهی متولی حوزه قنات ها بیان کرد: دستگاه های متعددی در امر رسیدگی به قنات ها مسئولیت دارند و نیاز است تا یک دستگاه مشخص ساماندهی امور را برعهده گیرد؛ بطور مثال آمار قنات ها در سطح ایران و کرمان از سوی مراجع مختلف تفاوت دارد که باید چنین مسائلی حل شود.
برشان تصریح کرد: خشکسالی های دهه های گذشته و جایگزینی پروژه حفر چاه به جای قنات مهمترین دلایلی است که حیات قنات های استان کرمان را به مخاطره انداخته، ضمن اینکه تهیه شناسنامه و ثبت ملی قنات ها نیاز فوری تمدن قناتی استان است تا از تخریب و نابودی این میراث بشری جلوگیری شود.
آبدهی قنات های کرمان
وی درباره آخرین شرایط آبدهی قنات های استان گفت: به لحاظ اینکه آمار مورد استناد ما برای تعداد قنات ها، وزارت نیرو است، اینک یک هزار و ۹۳۵ قنات در استان کرمان داریم که اغلب آنها به دلیل خشکسالی با کمبود آب مواجه هستند و به لحاظ آبدهی برخی به حدود ۱۰ لیتر درثانیه آبدهی رسیده اند، البته در منطقه بم قنات هایی داریم که تا ۱۶۰ لیتر در ثانیه آبدهی دارند.
بودجه ناکافی و واقعیتی به نام فرونشست
رییس مرکز قنات استان کرمان با اشاره به کم بودن اعتبار تخصیص یافته به بخش قنات افزود: برای ساماندهی و حفظ قنات ها اعتباراتی از طریق وزارت جهاد کشاورزی و فرمانداری ها اختصاص داده می شود اما این بودجه ها برای احیا و نگهداری قنات ها بسیار کم است حتما قنات ها باید شناسنامه دار باشند و طی یک روند فنی و کارشناسی شده بودجه آنها مشخص و تامین شود.
وی با اشاره به پدیده بسیار مخرب فرو نشست زمین گفت: برداشت آب های زیرزمینی ضربه جدی به منابع آبی و خاکی ما زده است، اما با احیا و آبادانی قنات ها بویژه در مناطق کوهستانی می توان بخش زیادی از آب مورد نیاز در بخش های کشاورزی و شرب را تامین کنیم.
برشان همچنین در خصوص ثبت قنات ها در فهرست آثار جهانی بیان کرد: ثبت جهانی سه قنات از استان کرمان باعث شده است تا توجه ویژه ای به آنها شود که خود حرکت مثبتی در حفظ و ساماندهی این قنات هاست که در کنار آن ظرفیت بسیار خوبی برای جذب گردشگران نیز ایجاد می کند.
جهاد کشاورزی به عنوان متولی بخش کشاورزی که عمده آب در این حوزه در استان کرمان مصرف می شود، سهم عمده ای در نظارت، نگهداری و احیای قنات ها دارد، هر چند آنطور که گزارش شده اقداماتی توسط این سازمان انجام شده است، اما ساماندهی و زنده نگهداشتن قنات ها تنها کار یک سازمان نیست و نیاز به همکاری چند بخشی دارد.
۳۸۰ میلیون لیتر مکعب میزان برداشت آب قنات های کرمان
بر اساس گفته های رییس سازمان جهاد کشاورزی استان کرمان تعداد قنات های این استان سه هزار و ۹۹۱ رشته و مجموع طول آنها پنج هزار و ۸۷۰ کیلومتر و پر آب ترین قنات های استان، قنات پاکم و قنبر آباد واقع در شهرستان بم با دبی بالای ۳۵۰ لیتر در ثانیه است.
عباس سعیدی اظهارداشت: طولانی ترین قنات های استان قنات زمجرد شهرستان سیرجان به طول ۴۲ کیلومتر، قنات کریم آباد شهداد با طول ۲۴ کیلومتر، قنات رحمت آباد شهرستان ریگان حدود ۱۹ کیلومتر و کوتاهترین قنات تا ۵۰ متر نیز در استان کرمان وجود دارد و میزان برداشت سالیانه از قنات های استان ۳۸۰ میلیون متر مکعب برآورد شده است.
قنات و تثبیت جمعیت روستایی
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان کرمان نیز گفت: قنات سازه ای است که بدون صرف هیچگونه انرژی و بر اساس توان سفره آب زیرزمینی طی هزاران سال آب شرب و کشاورزی را به بهترین کیفیت تامین کرده، نگهداری و حفظ این سازه موجب تثبیت کانون جمعیت روستاها و جلوگیری از مهاجرت می شود که به صورت مستمر نیاز به بازسازی دارد.
محمد کهنوجی می افزاید: لذا حفظ این منبع آبی از ضروریات سازمان جهاد کشاورزی به شمار می رود و طبق مطالعات انجام شده بیش از سه هزار و ۵۰۰ رشته قنات دایر در شمال استان کرمان موجود است که متوسط آبدهی آنها حدود ۱۲ لیتر در ثانیه است.
مغایرت آماری
این مقام مسئول در سازمان جهاد و کشاورزی کرمان مغایرت آماری تعداد قنات ها بین این نهاد و آب منطقه ای را چنین ذکر کرد: شرکت آب منطقه ای تنها قنات هایی که در دشت قرار دارند را در آمار می آورد، اما جهاد کشاورزی آمار قنات های دشت و کوهستان را ملاک قرار می دهد.
ادعای بازسازی به بهترین نحو و نظارت نمایندگان قنات
وی با اشاره به تخصیص اعتبار به قنات های استان کرمان اظهار داشت: با توجه تعداد قنات های دایر استان هر سال سعی و تلاش شده با توجه به اعتبارات تخصیصی به بهترین نحو امر بازسازی و نوسازی قنات ها مدنظر قرار گیرد.
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان کرمان ادامه داد: در روند بازسازی و نوسازی قنات های استان، تمامی فعالیت های انجام شده توسط مقنی های تجربی دارای صلاحیت از سازمان برنامه و بودجه انجام گرفته است.
به گفته کهنوجی نمایندگان قنات ها در امر انتخاب و نظارت بر تمامی فرایندهای انجام شده در قنات ها از قبیل قرارداد اجرایی، حجم عملیات انجام شده در قنات ها، تمامی پرداخت ها و تحویل موقت حضور دارند و تایید می کنند و نماینده بهره برداران قنات ها دخالت مستقیم در این امور دارند.
وی با اشاره به احیا و بازسازی قنات ها در استان کرمان توسط جهاد کشاورزی تاکید کرد: عمده عملیات انجام شده بر روی قنات ها شامل کارهای زیر بنایی از قبیل کول گذاری، طوقه چینی میله چاه و سرگیری چاه (عملیات فنی ترمیم) است و به دلیل اینکه اکثر قنات های استان در مناطق کوهپایه ای و کوهستانی استان قرار دارد و به اصطلاح فنی این قنات ها عمدتاً هوابین به شمار می روند و تابع مستقیم نزولات جوی سالانه هستند، آبدهی آنها نیز تغییر دارد.
کهنوجی گفت: از سوی دیگر در اکثر سال ها متاسفانه حوادث طبیعی از قبیل سیل و زلزله در بخشی از مناطق مختلف استان به تعدادی از قنات ها خسارت وارد می آورد.
به گفته وی چنانچه احیا و مرمت این قنات ها با همکاری بهره برداران در کمترین زمان ممکن انجام نشود شاهد مشکلات خواهیم بود و چون بضاعت مالی بهره برداران این مناطق اندک و اینکه عمده معیشت و حتی آب شرب مردم و دام روستا وابسته به این منبع آبی است، تلاش شده تا با احیای مجدد این قنات ها از مهاجرت روستاییان به شهرها تا حد امکان جلوگیری به عمل آید.
افزایش آبدهی قنات های کرمان پس از نوسازی
وی با اشاره به افزایش دبی آب قنات ها قبل و بعد از احیا اظهار داشت: در سال های گذشته بسته به نزولات جوی، پس از احیا و مرمت بین ۵ تا ۱۰ لیتر در ثانیه افزایش آبدهی اتفاق افتاده است؛ به طور مثال برخی قنات ها که طی ۱۰ تا ۱۵ سال گذشته به طور کامل خشک شده بودند با عملیات انجام شده احیا، بهره برداران از شهر به روستاها مهاجرت کردند و به کار کشاورزی خود ادامه دادند.
ثبت ۴۷۰۰ قنات در سامانه
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان کرمان ادامه داد: از سال ۹۷ سامانه اطلاعات مکانی قنات های کشور توسط وزارت جهاد کشاورزی راه اندازی و استان ها موظف به ثبت اطلاعات قنات ها در این سامانه شده اند که تاکنون آمار قنات های ۱۴ شهرستان از ۱۶ شهرستان استان در سامانه فوق بالغ بر چهار هزار و ۷۰۰ رشته قنات دایر و بایر ثبت شده است.
وی گفت: مرکز قنات استان از شهریورماه سال جاری در شهر جوپار کرمان با هدف حفظ، احیا و مرمت این سازه ارزشمند آبی استان افتتاح شده که رییس سازمان جهاد کشاورزی نیز جزو هیات امنای این مرکز است.
تایید کمبود اعتبار باوجود تعداد بالای قنات
کهنوجی بیان کرد: با توجه به کمبود اعتبارات و تعداد زیاد قنات ها در استان کرمان که اغلب نیاز به احیا و بازسازی دارند، امکان اینکه بتوان با اعتبارات موجود همه نیازهای یک قنات را برطرف کرد وجود ندارد و فقط با اعتبار موجود بخشی از طول قنات هایی که بیشترین مشکل را داشته باشند به بهترین نحو مورد بازسازی قرار می گیرد.
حوزه گردشگری قنات تجربه جدید و جذابی است
صرفنظر از موضوعات مربوط به آبدهی و بخش کشاورزی قنات، این پدیده وجه مهم دیگری هم دارد که آن هم گردشگری است؛ وجهی که خود می تواند و انتظار می رود به امکانی برای ظرفیت سازی با هدف تقویت قنات انجام شود و بخشی از کاستی ها و کمبودها نیز از این بخش جبران و تامین شود.
قنات ها علاوه بر قدمت به لحاظ نوع سازه برای استخراج آب از اعماق زمین بسیار جذاب و شگفت انگیز هستند، همین مزیت می تواند برای جذب گردشگر نیز استفاده شود و استان کرمان با دارا بودن سه قنات ثبت جهانی فرصت خیلی خوبی در این حوزه دارد.
همیشه پای کمبود اعتبار در میان است
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان با اشاره به ثبت جهانی سه قنات گوهرریز جوپار و اکبرآباد و قاسم آباد بم در محدوده این استان گفت: در یکسال گذشته بحث ساماندهی محوطه پیرامون قنات گوهر ریزجوپار را انجام دادیم و مسیر بازدید پیاده با توجه به اعتبار موجود ایجاد شده اما هنوز ناقص است که در فازهای بعدی باید تکمیل شود.
تورهای گردشگری قنات راه اندازی شده است
مجتبی شفیعی افزود: در سال های گذشته ورودی ها به گالری های قنات گوهر ریزجوپار طراحی و ساماندهی شده اند، مدیریت مستقل پایگاه جهانی برای این قنات تعریف و با مشارکت انجمن های مردمی میراث تورهایی برای بازدید گردشگران از قنات راه اندازی شده است.
وی تصریح کرد: درباره قنات های اکبرآباد و قاسم آباد بم نیز مشاوری توسط شهرداری بروات بم انتخاب شد تا طرحی زیر نظر میراث فرهنگی برای مناسب سازی و ساماندهی اطراف مظهر قنات تهیه شود تا این آثار جهانی در وضعیت بهتری قرار گیرند.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان بیان کرد: قنات های داوران رفسنجان و حجت آباد عنبر آباد در استان کرمان ثبت ملی شده اند، پرونده هشت قنات بم، ۶ قنات اُرزوئیه و ۲ قنات جیرفت برای ثبت ملی در دست اقدام است و سعی داریم تعداد قنات های ثبت ملی استان اضافه شود.
وی با اشاره به ظرفیت تمدنی قنات های کرمان برای ثبت جهانی و ملی گفت: قنات به عنوان یک عنصر که حاصل نبوغ ایرانی ها محسوب می شود بسیار ارزشمند است و قنات هایی که دارای ویژگی های خاصی هستند در اولویت ثبت ملی قرار دارند که پرونده ها طی فرآیند مشخصی مصوب و در فهرست آثار ملی قرار می گیرند.
شفیعی تصریح کرد: پیشنهاد ثبت تمدن قناتی بم توسط انجمن قنات استان ارائه شده است که در حال بررسی هستیم، البته قنات ها زیر مجموعه اموال غیرمنقول با داشتن شاخصه های لازم امکان ثبت ملی شدن دارند.
وی با بیان اینکه بحث گردشگری قنات تجربه جدیدی در حوزه گردشگری کرمان است افزود: حضور در سازه تاریخی و زیبای قنات برای گردشگران می تواندجذابیت و هیجان داشته باشد و قادر است تعداد زیادی گردشگر به خود جذب کند که تاکنون مغفول بوده است؛ البته قنات ها یا هر اثر فرهنگی ظرفیت مشخص بازدید دارد و باید مدیریت بهره برداری آن به دقت انجام شود.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان تاکید کرد: برای ثبت ملی و جهانی قنات ها ردیف اعتباری وجود دارد که براساس اولویت تخصیص داده می شود، هر چند این بودجه کفاف تمامی هزینه ها را نمی دهد و حوزه میراثی قنات احتیاج به اختصاص اعتبارات بیشتری دارد.
به گزارش ایرنا با وصف همه این ویژگی ها اهمیت قنات ها در چرخه زیستی کشور و استان کرمان پس از سال ها کم توجهی امروز بر همه واضح و روشن شده است و دیگر فرد یا کارشناس و مسئولی پیدا نمی شوند که در باب اهمیت و کارکردهای آن شک و تردید ایجاد کنند؛ اما رسیدگی و ساماندهی به سازه های گرانبهای نیاکانمان نیاز به عزم، تخصیص اعتبار و فعالیت جدی دارد که موانع پیش روی آن باید برداشته شود، و نباید فراموش کرد که باتوجه به شرایط خشکسالی و فرونشست های زمین، زمان اندک است.
با این حال احیا و حفاظت از قنات ها در مقابل هزینه های هنگفتی مانند طرح های انتقال پر حرف و حدیث آب، بسیار ناچیز است، به همین دلیل علاوه بر صرفه جویی در وقت و هزینه برای دایر کردن قنات ها، از فرصت های پیرامونی آن مانند گردشگری نیز می توان بهره برد.
منابع:
۱-قنات در ایران، مطالعه موردی: قنات گوهرریز جوپار (کرمان)، هادی ویسی، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور)