ایران با دارا بودن حدود ۶ هزار کیلومتر خط ساحلی در دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان کشوری دریا محور است و از لحاظ دسترسی به خطوط ساحلی جزو یک چهارم اول کشورهای جهان است اما به نظر می رسد با در نظر گرفتن اهمیت دریاها و سواحل رتبه ما باید بالاتر از این باشد چون خلیج فارس از لحاظ استخراج انرژی از مهمترین ذخایر جهان به حساب می آید بنابراین می توانیم در زمینه دریایی خود را کشور مهمی بدانیم.
همجواری دریایی ایران با ۱۲ کشور همسایه، عبور کریدورهای بین‌المللی ترانزیت دریایی، وجود منابع قابل توجه انرژی (نفت و گاز) در خلیج فارس و دسترسی به آبهای آزاد در سواحل مکران ایران را به کشوری مهم در زمینه دریایی تبدیل کرده اما غفلت در بهره برداری از این منابع موجب هدر رفت فرصت های رشد و جهش اقتصادی در بخش دریایی شده است.
از دو دهه گذشته ضرورت توسعه دریا محور در کشور مطرح شد و مورد تاکید مقامات ارشد قرار گرفت اما بعد از گذشت این مدت به نظر می رسد آنطور که باید در این زمینه پیشرفت صورت نگرفته است، محققان معتقدند که پیشرفت در زمینه علوم دریایی نیازمند داشتن اطلاعات و داده های مختلف دریایی است که یکی از راه های به دست آوردن آن انجام گشت های تحقیقاتی در پهنه های آبی است.
بر این اساس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی طرح ساخت کشتی تحقیقاتی اقیانوس پیما را در سال ۱۳۸۸ به معاونت وقت علمی و فناوری ریاست جمهوری ارایه داد و در نهایت عملیات ساخت آن طی موافقت نامه ای بین این معاونت و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در اردیبهشت سال ۱۳۹۰ آغاز و بهمن ماه ۹۵ به آب انداخته شد، این شناور تحقیقاتی با ۵۰ متر طول، ۱۰متر عرض و ۱۲ متر ارتفاع و ۳.۵ متر آبخور و ۴ آزمایشگاه قادر است با آب و سوخت کامل به مدت ۴۵ روز با ظرفیت ۲۷ نفر (۱۱خدمه و تکنسین کشتی و ۱۶ نفر محقق) در آب های خلیج فارس، دریای عمان و شمال اقیانوس هند با طی حدود ۳ هزار مایل دریایی، کارهای تحقیقاتی و میدانی خود را به انجام رساند.
با به آب انداختن کشتی تحقیقاتی اقیانوس پیما، اولین گشت جامع اقیانوس شناسی ۱۲ دی ماه ۱۳۹۶ با حضور ۱۲ محقق و پژوهشگر برگزار شد، در این گشت ۶ روزه ۴ نقطه از آب های خلیج فارس و تنگه هرمز مورد بررسی قرار گرفت و پارامترهای علوم دریایی اندازه گیری شد.
بهروز ابطحی رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: ایران با داشتن حدود ۶ هزار کیلومتر خط ساحلی، کشوری دریا محور است اما با توجه به این مهم، اطلاعات ما از محیط های دریایی کم است البته به طور کلی دانش انسان نسبت به اقیانوس ها کم است برای همین از سال ۲۰۲۰ را دهه اقیانوسی اعلام کردند تا دانش بشر نسبت به دریاها و اقیانوس ها افزایش یابد ما هم به عنوان یک کشور دریا محور برای مدیریت و بهره برداری از منابع دریایی و اقیانوسی نیاز به دانش و اندازه گیری داریم چون در غیر اینصورت نمی توانیم این بخش را درست مدیریت کنیم.
وی افزود: هدف از گشت های پایشی که در سطح جهان و ایران انجام می شود این است که بتوانیم دریاها را بسنجیم و اطلاعات عددی داشته باشیم تا با جمع آوری تدریجی این داده ها به مرور دانش خود را افزایش دهیم، نباید برای مدیریت محیط های دریایی به داده های متخصصان خارجی متکی باشیم باید به دانش خودمان تکیه کنیم.
ابطحی اظهار داشت: آمریکا، آلمان و ژاپن به ترتیب کشورهایی هستند که بیشترین اطلاعات را از حوضه های دریایی و اقیانوسی دارند و مدام داده برداری می کنند، منبع عظیمی از داده های اقیانوسی را جمع آوری کرده اند ما هم باید در این زمینه با همکاری متخصصان دانشگاهی دانش دریایی خود را تکمیل کنیم، محیط های دریایی را بشناسیم تا بتوانیم استفاده پایدار داشته باشیم و از آنها حفاظت کنیم.
وی با اشاره به کاوشگر تحقیقاتی خلیج فارس گفت: برای رسیدن به داده های دریایی کشتی تحقیقاتی خلیج فارس با توان متخصصان داخلی ساخته شد و از زمان شروع فعالیت آن تاکنون هشت دوره گشت تحقیقاتی در خلیج فارس و دریای عمان انجام شده که تلاش کردیم هر بار گشت نسبت به گشت قبلی از لحاظ مطالعات و داده برداری ها کامل تر باشد، برخی از این گشت ها به صورت مشترک با دستگاه های مختلف دریایی انجام شدند که آخرین گشت در شهریور و مهرماه امسال بوده است.
ابطحی درباره اینکه آیا اطلاعات گشت های تحقیقاتی را با کشورهای دیگر به اشتراک می گذارند توضیح داد: داده توسط محققان داخلی، اعضای هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی و اساتید دانشگاه های دریایی پردازش و به صورت مقالات علمی - پژوهشی منتشر می شوند که در این صورت هر محققی از هر کشوری بخواهد می تواند از آنها استفاده کند، همچنین بخشی از داده ها هم برای کارهای کاربردی، صنعتی و فعالیت های مهندسی دسته بندی و در اختیار متقاضیان قرار می گیرد.
وی ادامه داد: در پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، مرکز داده ها فعال است که تمام اطلاعات و داده های گشت های تحقیقاتی در آن مرکز جمع آوری و پردازش می شود و این اطلاعات در اختیار پژوهشگران داخلی و محققان دانشگاه های کشور با اولویت دانشگاه های دریایی قرار می گیرد.
رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی اظهار داشت: در گشت های تحقیقاتی شاخص های متعارف اقیانوس شناسی یعنی موضوعات مرتبط با فیزیک دریا، شیمی دریا، زیست شناسی دریا، آلودگی دریا، اکولوژی و زمین شناسی مورد بررسی قرار می گیرند.
وی تاکید کرد: دریا یک منبع طبیعی است مهمترین بخش از منابع طبیعی کشوری است که به دریا دسترسی دارد، ایران هم به علت دسترسی به آبهای دریای خزر، دریای عمان، خلیج فارس و اقیانوس هند دارای منابع بسیار ارزشمند دریایی است که باید با برنامه ریزی اصولی به درستی از آنها استفاده کنیم.
ابطحی اظهار داشت: از هر منبع و هر ثروتی که بخواهیم بهره برداری کنیم نیاز به شناخت و داده دارد بنابراین استفاده از دریاها و اقیانوس ها هم نیازمند داشتن داده و شناخت است، مثلا اجرای کارهایی مانند کشتیرانی، پرورش ماهی، ساخت اسکله و یا احداث جاده در کنار ساحل نیاز به یک سری اطلاعات پایه دارد که با انجام گشت های تحقیقاتی میسر می شود از این رو اطلاعاتی که در گشت ها به دست می آوریم را ثبت، پردازش می کنیم و در مرکز داده ها نگهداری می شوند تا در اجرای این گونه مسائل مورد استفاده قرار گیرند.
وی درباره اینکه آیا این داده ها در روند توسعه سواحل مکران نیز کاربرد دارند، گفت: شاید یک سری از این داده ها و اطلاعات در روند توسعه سواحل مکران کاربرد داشته باشد اما هنوز پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی به طور مستقیم و سازمانی درگیر توسعه مکران نشده است.
رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی افزود: هنوز در کارگروه توسعه مکران به صورت مستقیم وارد نشده ایم اما ممکن است از داده های ما به واسطه تخصصی بودن در علوم دریایی استفاده شود، در واقع داده ها و اطلاعات گشت ها این قابلیت را دارند که برای توسعه سواحل مکران از آنها استفاده شود.
۹۰۱۴