روزنامه ایران شنبه ۱۱ دی در گزارشی به تجارت گیاهان دارویی در ایران پرداخت و نوشت: رئیس‌جمهور آذر ۱۴۰۰ گفته بود: «اگر در صنعت گیاهان دارویی سرمایه‌گذاری شود، ارزآوری آن از نفت هم بیشتر می‌شود.» این جمله را فعالان، تولیدکنندگان و صادرکنندگان گیاهان دارویی تأیید می‌کنند و تأکید دارند که ابراهیم رئیسی از روزی که کاندیدای ریاست جمهوری شد، به موضوع صادرات گیاهان دارویی اشاره کرده است و حال امیدواریم که وزارتخانه‌های صمت و کشاورزی به این گفته رئیس‌جمهور توجه و فضایی را ایجاد کنند که کشاورزان با خیال راحت وارد این حوزه درآمدزا شوند.
باید پذیرفت یکی از بخش‌هایی که طی سال‌های گذشته مغفول واقع شده، گیاهان دارویی است. در حالی که چین، هند ، آلمان ( از کشورهایی هستند که سهم بسیار بالایی در صادرات گیاهان دارویی دارند) و امریکا با تمام توان وارد این صنعت و تجارت شدند، ایران گام‌های کوتاهی در تولید و صادرات گیاهان دارویی برداشته است. طبق اطلاعات به دست آمده صادرات دنیا از گیاهان دارویی ۱۵۰ میلیارد دلار است و این در حالی است که بخشی از مواد اولیه این حجم از گردش مالی را ایران تأمین می‌کند.
بخش خصوصی و فعالان این حوزه سه خواسته جدی از دولت سیزدهم دارند که در برخی از موارد دولت گذشته به آن بی‌توجهی کرده است؛ یکی از درخواست‌های بحق بخش خصوصی جلوگیری از تصویب قوانین خلق الساعه است، همان اتفاقی که بخش خصوصی در دولت گذشته بارها تجربه کرد؛ مشورت دولت با بخش خصوصی هم دیگر مبحثی بود که به آن اشاره شد، با وجود تذکرهایی که کارشناسان می‌دادند بعضاً دیده شد که هیچ گاه دولت از بخش خصوصی نظرخواهی نکرد و سومین نکته، بازاریابی است که متأسفانه به‌دلیل نداشتن سفرای اقتصادی و نداشتن رایزنان بازرگانی به تعدادکافی ایران نتوانسته در بازارهای صادراتی نقش آفرین باشد.
در حالی که تا سال ۲۰۵۰ قرار است تجارت گیاهان دارویی در دنیا به ۵۰۰ میلیارد دلار برسد ایران نیز باید برنامه مدون و عملیاتی در این بخش داشته باشد تا بتوانیم از ۹۰ میلیون هکتار مراتع و ۱۲ میلیون هکتار جنگلی که در کشور در زمینه گیاهان دارویی وجود دارد به نحو مطلوب بهره‌برداری کنیم. در حال حاضر سهم ایران از گیاهان دارویی جهان کمتر از ۰.۲ درصد است لذا برای آنکه بتوان طلای سبز را جایگزین طلای سیاه کرد بایستی ضمن برنامه‌ریزی دقیق و آینده نگری به سمتی برویم که از کشت سنتی فاصله بگیریم و با واردات ماشین‌آلات جدید برای افزایش تولید حداقل ۵ گیاه دارویی که در آن منحصر به فرد هستیم، تلاش کنیم.
به کدام کشورها صادرات داریم؟
محمود بازاری، مدیرکل دفتر هماهنگی صادرات محصولات کشاورزی و صنایع تبدیلی سازمان توسعه تجارت و مسئول دبیرخانه شورای عالی توسعه صادرات غیرنفتی کشور درباره صادرات گیاهان دارویی و روندی که این بخش طی سال‌های اخیر طی کرده است به «ایران»، گفت: بخش عمده‌ای از تولید جهانی گونه‌های بااهمیتی از گیاهان دارویی از جمله گل محمدی، باریجه، آنغوزه و شیرین بیان در ایران انجام می‌شود.
او با بیان اینکه استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، فارس، همدان، لرستان، اردبیل، خراسان رضوی و خراسان جنوبی بیشترین تولید گیاهان دارویی و زعفران را دارند، اظهارداشت: در حال حاضر گیاهان دارویی ایران بیشتر به کشورهای پاکستان، عراق، آلمان، امارات و ترکیه و محصول زعفران نیز به کشورهای چین، امارات، اسپانیا، افغانستان و ماکائو صادر می‌شود.
رشد ۱۵۰ درصدی صادرات
مدیرکل دفتر هماهنگی صادرات محصولات کشاورزی و صنایع تبدیلی سازمان توسعه تجارت خاطرنشان کرد: یکی از موضوعاتی که در دولت سیزدهم با جدیت دنبال خواهد شد، افزایش صادرات گیاهان دارویی و زعفران است، پیش‌بینی صادراتی برای پایان سال‌جاری در حوزه گیاهان دارویی از نظر ارزشی ۱۱۱ میلیون دلار و برای زعفران از نظر ارزشی رقم ۲۱۲ میلیون دلار است؛ این در حالی است که در ۷ ماهه سال‌جاری از نظر ارزشی رقم ۳۱ میلیون دلار در مورد گیاهان دارویی و در مورد زعفران عدد ۶۰ میلیون دلار حاصل شده است.
او با بیان اینکه صادرات گیاهان دارویی رو به افزایش است، گفت: سال ۹۸ از نظر ارزشی، ۷۰ میلیون دلار صادرات گیاهان دارویی ثبت شده است و این رقم در سال ۹۹ در حدود ۹۲ میلیون دلار بود که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته رشد ۱۵۰ درصدی را نشان می‌دهد؛ لذا روند یاد شده در سال‌های آتی بهبود بیشتری خواهد یافت.
کشت گیاهان دارویی را ترویج کنیم
محمدعلی رضایی، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان گیاهان دارویی با بیان اینکه این اتحادیه ۵۷ سال سابقه فعالیت دارد، به «ایران» گفت: با توجه به موقعیت اقلیمی کشورمان از نظر تنوع آب و هوایی و اینکه بیش از هزاران گونه گیاهی در کشور شناسایی شده است می‌توان در زمینه صادرات گیاهان دارویی، ارزآوری و اشتغالزایی به دستاوردهای خوبی دست پیدا کرد و البته همانگونه که رئیس جمهور عنوان کردند می‌توان میزان درآمد از گیاهان دارویی را بالاتر از درآمد نفتی برد به شرط آنکه بتوان به محصولات صادراتی، ارزش افزوده بیشتری بخشید.
او در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توان ارزش افزوده گیاهان دارویی را افزایش داد، افزود: یکی از موضوعاتی که در این بخش می‌توان دنبال کرد، توسعه کشت قراردادی است، به‌گونه‌ای که کشاورزان مناسب با آب و هوای محیطی که در آن قرار دارند با صادرکنندگان و تولیدکنندگان قرارداد منعقد و در راستای آن نسبت به تولید گیاهان دارویی اقدام کنند. با توجه به اینکه کشورمان با کم آبی و در برخی از نقاط خشکسالی مواجه است، بهترین راه این است که کشت گیاهان دارویی ترویج شود چون از سایر محصولات کشاورزی مانند گندم مصرف آب کمتری دارد.
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان گیاهان دارویی ادامه داد: برخی از گیاهان دارویی ایران در دنیا بی‌نظیر است، مانند گل محمدی که شهد و مهد آن متعلق به ایران است. در این میان کشورها بیش از ۶۰ نوع محصول از گل محمدی تولید می‌کنند، از عطر و ادکلان گرفته تا لوازم آرایشی و عرقیات، اما در ایران از گل محمدی تنها گلاب و اسانس تولید می‌شود. متأسفانه اکثر گیاهان دارویی ایران به‌صورت خام صادر می‌شود؛ اگر بتوان در این حوزه فرآوری داشته باشیم می‌توانیم ارزش افزوده بالاتری ایجاد کنیم.
در حال حاضر گلاب کیلویی ۵۰ هزار تومان صادر می‌شود اما اگر فرآوری و تبدیل اسانس شود هر کیلو آن از حداقل ۳ هزارتا ۱۷ هزار دلار است. برای اینکه چنین امری محقق شود، نیازمند ماشین آلات، آموزش کشاورز، فعالیت گسترده واحدهای تحقیق و توسعه، هستیم. او گفت: توصیه می‌کنم که به‌صورت تخصصی در گیاهان دارویی کار کنیم، نه اینکه فقط روی کشت این موارد کار شود، بلکه برای بومی کردن آن به کشاورزان آموزش‌های لازم داده شود تا منابع طبیعی هم برای نسل‌های آینده حفظ شود.
۸۰ درصد تولید گیاهان دارویی به‌صورت سنتی است
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان گیاهان دارویی خاطرنشان کرد: ما نیازمند آن هستیم که دولت به فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان گیاهان دارویی کمک کند بخصوص در زمینه خرید ماشین‌آلات جدید. در حال حاضر علم وجود دارد اما ماشین‌آلات مورد نیاز نیست. او با تأکید بر اینکه کشاورزی سنتی دیگر جواب نمی‌دهد چرا که هزینه‌ها در این روش بالاتر است و همین امر امکان رقابت را با کشورهای تولیدکننده گیاهان دارویی کم می‌کند، تصریح کرد: ۸۰ درصد فعالیت در این حوزه به‌صورت سنتی دنبال می‌شود؛ ما باید در این حوزه مکانیزه کار کنیم. این امر ضمن افزایش بهره‌وری باعث می‌شود که مواد مؤثره گیاهان دارویی حفظ و کیفیت محصول ارتقا پیدا کند.
۵ محصولی که می‌تواند منجر به افزایش درآمد صادراتی شود
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان گیاهان دارویی تأکید کرد: یکی از کارهایی که دولت سیزدهم می‌تواند در صادرات گیاهان دارویی دنبال کند، سرمایه‌گذاری و توجه اساسی به ۵ محصول گل محمدی، انواع صمغ ها(مانند باریجه، کتیرا، آنغوزه و...) حنا، زعفران و شیرین بیان است، اگر به سمت کشت مکانیزه در محصولات یاد شده برویم، اتفاق‌های بسیار مثبتی رخ می‌دهد و کشور می‌تواند به درآمد صادراتی بسیار خوبی دست پیدا کند.