در ادامه گزارش ۱۱ دی روزنامه جوان آمده است: قرارگیری ایران در اقلیم خشک و نیمه‌خشک و همچنین محدودیت منابع آبی به یک مشکل اساسی برای توسعه بخش کشاورزی تبدیل شده است تا جایی که کمبود آب در کشاورزی، منجر به پیامدهایی از جمله افزایش حمله حشرات، آفات و بیماری‌های گیاهی شده و محصولات بسیار زیادی را از بین برده است. در چنین شرایطی هزار راه نرفته برای کاهش مصرف آب کشاورزی وجود دارد که متأسفانه مسئولان از آن غفلت کرده‌اند. آنطور که کارشناسان می‌گویند، فناوری و روش‌های نو برای توسعه کشاورزی در اقلیم‌های خشک وجود دارد که باید هر چه سریع‌تر به سوی آن برویم و این فناوری‌ها را توسعه دهیم.
دکتر بهنام شربیانی، متخصص تغذیه هیدروپونیک درباره روش‌های کشت گیاه با صرفه‌جویی در مصرف آب به «جوان» می‌گوید: «هیدروپونیک روشی است که با کشت بدون خاک انجام می‌شود و در کشورهای پیشرفته بسیار مورد توجه است، زیرا این روش در مصرف آب نیز صرفه‌جویی می‌کند.»
او به مزیت استفاده از کشت هیدروپونیک اشاره می‌کند و می‌گوید: «در سیستم کشت هیدروپونیک از خاک استفاده نمی‌شود، به همین دلیل این نوع کشت می‌تواند در زمین‌های بایری که در کشور وجود دارد یا زمین‌های اطراف دریاچه که شور هستند نیز مورد توجه قرار بگیرد.»
صرفه‌جویی در مصرف آب با کشاورزی به سبک هیدروپونیک
شربیانی با بیان اینکه هیدروپونیک مصرف آب را بسیار کاهش می‌دهد، می‌گوید: «این روش کشت اگر درست اجرا شود تا ۹۰درصد در مصرف آب صرفه‌جویی خواهد کرد. هیدروپونیک شامل چندین روش است؛ «روش شناور» و «سیستم‌های بستردار» که به شدت مصرف آب را کاهش می‌دهد و مانع از بین رفتن بخشی از منابع آبی کشور می‌شود.»
به گفته متخصص تغذیه هیدروپونیک استفاده از هیدروپونیک بهترین گزینه برای منابع بیابانی کشور است که کم‌آب هستند و خاک مناسبی نیز ندارند.
شربیانی می‌گوید: «یکی دیگر از مزیت‌های کشت به روش هیدروپونیک این است که از سموم کمتری در آن استفاده می‌شود، البته در صورتی که کشت‌ها توسط افراد متخصص انجام و بهترین سیستم کشت برای تولید محصول مورد نظر انتخاب شود. برای مثال برای کشت کاهو به روش هیدروپونیک، سیستم شناور مناسب‌ترین گزینه است.»
منابع مالی فراوان در اختیار غیرمتخصص‌ها
شربیانی به موانع توسعه کشت‌های هیدروپونیک اشاره می‌کند و می‌گوید: «وقتی کشت هیدروپونیک را آغاز کردیم، هیچ حمایتی از ما نشد. در حال حاضر تحت عنوان انجمن هیدروپونیک ایران، این نوع کشت را به عموم مردم آموزش می‌دهیم، افراد زیادی نیز به صورت مجازی در استان‌های مختلف آموزش دیده‌اند و تمایل به راه‌اندازی کشت به روش هیدروپونیک دارند، اما مجوز شروع فعالیت این افراد نیز با مشکلات زیادی مواجه شده است.»
او می‌افزاید: «متأسفانه مسئولان، زمینه لازم برای توسعه کشت هیدروپونیک در کشور فراهم نمی‌کنند، به همین دلیل مشتاقان این بخش، از انجام فعالیت در این زمینه دلسرد و در نهایت منصرف می‌شوند. در مقابل شاهد آن هستیم که از افرادی که از تخصص کافی برخوردار نیستند، حمایت‌های ویژه‌ای می‌شود و منابع مالی زیادی در این زمینه هدر رفته است.»
عدم‌حمایت کافی از سوی جهاد کشاورزی
شربیانی در پاسخ به این سؤال که آیا محصولات کشت هیدروپونیک با کشت کشاورزی به روش سنتی تفاوتی دارد، می‌گوید: «ظاهر این دو محصول شبیه یکدیگر است، از لحاظ تغذیه‌ای، محصولات کشت هیدروپونیک سالم‌تر نیز هستند، این محصولات جزو مرغوب‌ترین محصولاتی است که اتحادیه اروپا نیز آن را تأیید می‌کند.»
او با انتقاد از بی‌توجهی‌ها و بی‌مهری‌های مسئولان نسبت به کشت هیدروپونیک می‌گوید: «متأسفانه این نوع کشت از سوی سازمان جهاد کشاورزی به خوبی حمایت نشده و این سازمان زمینه گسترش هیدروپونیک را ایجاد نکرده است، آن‌ها مزایای این کشت را به خوبی می‌دانند، اما در عمل اهمیتی به آن نمی‌دهند.»
شربیانی می‌افزاید: «ما بدون حمایت سازمان یا نهادی و با کمک گرفتن از مقاله‌ها و تجربه‌ها در دانشگاه و با آزمون و خطا در کشت هیدروپونیک اطلاعات کافی کسب کردیم و در این زمینه گام برداشتیم. اخیراً یک نفر در مشهد پروژه‌ای را پیشنهاد کرده است که بر اساس آن می‌توان کشاورزی در مشهد را با کمترین میزان استفاده از آب توسعه داد. با این طرح هم اشتغال ایجاد می‌شود و هم منابع آبی هدر نمی‌رود، اما متأسفانه چنین طرح‌هایی دیده نشده و دیده نمی‌شود.»
وام‌های کلان در اختیار گلخانه‌داران نمایشی
در همین رابطه حمیدرضا روستا، عضو هیئت علمی دانشگاه اراک و رئیس انجمن هیدروپونیک ایران به خبرنگار «جوان» می‌گوید: «با توجه به اینکه ایران اقلیم خشکی دارد و خاکش شور و قلیایی است، همچنین به دلیل اینکه با کمبود منابع آبی در کشور مواجه هستیم، بهتر است کشاورزی به سمت سیستم‌های هیدروپونیک و ایروپونیک برود.»
او با بیان اینکه برای استفاده از هیدروپونیک، گلخانه‌دارها از دولت جلوتر هستند، ادامه می‌دهد: «سال‌هاست دولت‌ها می‌خواهند گلخانه‌های هیدروپونیک را افزایش دهند، اما در عمل حمایت‌ها کافی از آن انجام نشده است.»
روستا به موانع توسعه کشت هیدروپونیک در کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «متأسفانه شاهد آن هستیم که افراد غیرمتخصصی وارد این حوزه شده و با رانت‌ها و وام‌های کلانی که گرفته‌اند، گلخانه نمایشی ایجاد و پول آن را در بخش‌های دیگری سرمایه‌گذاری کرده‌اند. در نتیجه شاید در عدد و رقم از هیدروپونیک حمایت شده باشد، اما در عمل این حمایت‌های مالی در جایی غیر از توسعه هیدروپونیک خرج شده است.»
او ادامه می‌دهد: «برای راه‌اندازی شبکه‌های گلخانه‌ای از سوی دولت زمین واگذار می‌شود، اما این زمین‌ها عمدتاً به افرادی واگذار شده است که اطلاع کافی در زمینه کشت هیدروپونیک ندارند و به دلیل گرفتن آن زمین است که وارد این فعالیت شده‌اند. متأسفانه این دسته از افراد فقط بخش کوچکی از زمین را به کشت بدون خاک اختصاص می‌دهند و باقی زمین را برای سرمایه‌گذاری فعالیت دلخواه خود قرق می‌کنند. عدم‌نظارت کافی بر این مسئله نیز از دیگر مسائل عقب‌ماندگی کشور در توسعه هیدروپونیک است.»
رئیس انجمن هیدروپونیک ایران اظهار می‌دارد: «تأسیس گلخانه مدرن هزینه‌بر است، اما سودآوری آن این هزینه را بازمی‌گرداند. از آنجا که برای شروع به راه‌اندازی یک گلخانه، حمایت کافی از کشاورزان نمی‌شود و تسهیلات کافی برای آن‌ها در نظر نمی‌گیرند، آن‌ها بودجه راه‌اندازی گلخانه را ندارند و در نتیجه به همان سبک قدیم کشاورزی می‌کنند. از سوی دیگر اکثر گلخانه‌های بزرگ را معمولاً دولتی‌ها و نیمه‌دولتی‌ها تأسیس کرده‌اند و از آنجا که سود و زیانش برای دولت است و برای مدیر گلخانه نیست، دلسوزی زیادی برای آن نمی‌شود. در نتیجه هزینه‌های هنگفت می‌شود و سودآوری بسیار کم است.»
بخش عمده کشاورزی در هلند با روش کشت بدون خاک و آب
به گفته روستا، تسهیلات مناسبی به کشاورزان برای توسعه هیدروپونیک داده نمی‌شود و شرایطی را که برای ارائه تسهیلات گذاشته می‌شود نیز کشاورز نمی‌تواند تأمین کند و عملاً از تولیدکننده اصلی در زمینه هیدروپونیک حمایتی نمی‌شود.
او با بیان اینکه برخی افراد که تخصص کافی برای کشت هیدروپونیک ندارند وارد این کار شده‌اند، اظهار می‌دارد: «صادرات محصولات هیدروپونیک و سودده بودن آن سبب شده است عده‌ای بدون تخصص کافی، گلخانه احداث کنند و محصولات بی‌کیفیتی را به کشورهای دیگر بفرستند، در نتیجه شاهد آن بودیم برخی از این محصولات به کشورمان برگشت خورد و همه محصولات کشاورزی ایران از نظر آلودگی زیر سؤال رفت، زیرا نظارت کافی بر کیفیت این محصولات نبوده و نیست.»
روستا با اشاره به مصرف بهینه آب در کشت هیدروپونیک تصریح می‌کند: «وزارت جهاد کشاورزی باید از تولیدات گلخانه‌ای حمایت کند، زیرا به شدت مصرف آب در گلخانه کاهش پیدا می‌کند تا جایی که برخی کشورها با کمک کشت‌های عمودی و استفاده از نور مصنوعی توانسته‌اند مصرف آب را تا ۹۹درصد کاهش دهند. ما نیز باید به این سمت حرکت کنیم و دولت باید حمایت‌های ویژه‌ای در این خصوص داشته باشد و تسهیلات کافی و مناسب در اختیار کشاورزان متخصص قرار دهد و راه برای سودجویان بسته شود.»
او به توجه خاص برخی کشورها به کشت بدون خاک و بدون آب اشاره می‌کند و می‌گوید: «در هلند با وجود بارندگی‌های شدیدی که دارد، ۹۹درصد کشاورزی آن‌ها به روش هیدروپونیک انجام می‌شود. ما نیز با توجه به کمبود منابع آبی که در کشور وجود دارد، باید به سمت کشت بدون خاک و بدون آب حرکت کنیم، زیرا این کار می‌تواند آینده کشورمان را تغییر دهد و اقتصاد ایران را که وابسته به نفت است از تک محصولی خارج کند.»
رئیس انجمن هیدروپونیک ایران به لزوم ارتباط میان دانشگاه و صنعت برای توسعه هیدروپونیک در کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «ما متخصصان زیادی در خصوص کشت هیدروپونیک در کشور داریم، اما ارتباطی میان این افراد با صنعت وجود ندارد. از طرفی گلخانه‌ها دست کسانی است که حاضر نیستند از متخصصان کمک بگیرند. این‌ها موانعی است که بر سر راه توسعه کشت بدون خاک و بدون آب وجود دارد که باید هر چه سریع‌تر برداشته شود.»
هیدروپونیک و نجات منابع آبی کشور
در همین رابطه امین محمودی، کارشناس کشاورزی درباره جلوگیری از هدررفت منابع آبی در زمینه کشاورزی به «جوان» می‌گوید: «کشورمان در یک منطقه جغرافیایی و اقلیمی خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته است و با توجه به سوء‌مدیریت منابع آبی باید به سوی راهکارهای پیشرفته استفاده از منابع آبی و جلوگیری از تبخیر آن برویم. از طرفی با توجه به عدم‌تحریم‌پذیری محصولات کشاورزی و ارزآوری فراوان این محصولات در سال‌هایی که ایران با مشکلات شدید تحریمی و ارزی روبه‌رو بوده است و همچنین با رشد جمعیت کشورمان انتظار می‌رود با تکنولوژی‌ها و روش‌های جدید کشاورزی به سمت تولید و توسعه هر چه بیشتر کشاورزی حرکت کنیم.»
او با بیان اینکه بیشترین میزان مصرف آب در کشور در بخش کشاورزی صورت می‌گیرد، می‌گوید: «یکی از روش‌های جلوگیری از تبخیر آب در کشور و توسعه تولید محصولات کشاورزی، کشت هیدروپونیک است. در این روش عمده محصولات بدون خاک و در محیط گلخانه‌ای رشد می‌کند و به عمل می‌آید، به طوری که نیازهای غذایی محصول تولیدشده در آب به گیاه داده می‌شود و از این طریق محصول مورد نظر تولید و سپس به بازار عرضه می‌شود.»
این کارشناس کشاورزی تصریح می‌کند: «طبق آخرین آمارهای مطرح شده در جهان با توسعه روش هیدروپونیک، کشورهای مختلف توانسته‌اند از میزان مصرف آب در بخش کشاورزی بکاهند، بهره‌وری تولیدشان ۳۰درصد بیشتر شود و به همین میزان نیز کیفیت محصول تولیدشده‌شان افزایش یافته است. از طرف دیگر، چون این روش بدون نیاز به خاک صورت می‌گیرد، می‌تواند به صورت گسترده در استان‌هایی که خاک مناسب برای کشاورزی ندارند و کویری هستند مورد استفاده قرار گیرد، به طوری که توسعه این امر در استان‌هایی همچون قم، یزد، اصفهان، کرمان، سمنان، سیستان و بلوچستان و دیگر مناطق خشک کشورمان می‌تواند زمینه‌ساز اشتغال‌زایی جوانان این منطقه قرار گیرد.»
کشت بدون خاک و آب و افزایش خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی
محمودی به اقدامات سایر کشورها برای توسعه کشاورزی بدون آب و خاک اشاره می‌کند و می‌گوید: «در سالیان گذشته کشورهای همسایه از جمله امارات، قطر، کویت، عربستان به واردات فناوری هیدورپونیک برای تولید محصولات کشاورزی روی آورده‌اند تا از این طریق فقر خاک خود را جبران کنند و بخش زیادی از محصولات کشاورزی خود را تولید و از واردات و وابستگی خود بکاهند و امنیت غذایی خود را تامین کنند.»
او با بیان لزوم استفاده از کشاورزی بدون خاک و آب در کشور اظهار می‌دارد: «در سالیان اخیر بسیاری از مناطق کشورمان دچار فرسایش خاک شده است و دیگر خاک این مناطق حاوی املاح غنی نیست، به همین دلیل توسعه کشت هیدروپونیک که در آن هیچ نیازی به شخم، آبیاری، کندن علف‌های هرز و مبارزه با آفات گیاهی ندارد پیشنهاد می‌شود»
محمودی در پایان تأکید می‌کند: «انتظار می‌رود با حمایت ویژه وزارت جهاد کشاورزی و آموزش کشاورزان توسط سازمان تات یا تحقیق و آموزش و توسعه کشاورزی ایران شاهد افزایش این نوع کشت و در نهایت افزایش خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی باشیم.»