ورود قفل‌های صنعتی ساز خارجی به کشور در دهه‌های اخیر جای اصلی قفل چهارمحال و بختیاری را گرفته است و اکنون این صنعت دستی بیشتر رویکردی ویترینی به خود گرفته است.
اکنون در سال‌های اخیر هنرمندان چالشتری در شهرکرد مرکز چهارمحال و بختیاری برای باز احیای قفل‌سازی چالشتر، به‌عنوان یکی از هنرصنعت قدیمی کشور تلاش می‌کنند.
به گزارش ایرنا، صنعت قفل‌سازی چالشتر شهرکرد به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین نقاط چهارمحال و بختیاری، از دوره صفویه رواج داشته و به شهرتی جهانی رسیده است، به‌طوری که گفته می شود قفل درب کعبه، ساخت یکی از هنرمندان این دیار است و کوچک‌ترین قفل دنیا نیز ساخته یکی از هنرمندان چالشتر با وزن کمتر از ۷۸۰ سوت در موزه امام رضا(ع) نگهداری می‌شود و بزرگ‌ترین قفل چالشتری هم با ۵۰۰ کیلوگرم وزن سمبل ورودی چالشتر است.
برای ساخت قفل چالشتر از آهن، مس، برنج، طلا، نقره، فولاد و آلیاژهای آن استفاده می‌شود، همچنین هنرصنعت قفل‌سازی آمیخته با هنرهای جانبی مانند قلم‌زنی، طلاکوبی، نقره‌کوبی و منبت‌کاری روی فلزات است و این هنر صنعت در دوران صفویه و از سوی استاد "صنیع‌الصنایع" به جهانیان معرفی شد و به شهرهای مختلف رواج و گسترش یافت.
قفل‌سازی در چالشتر افزون‌بر ۴۰۰ سال قدمت دارد
یکی از استادان قفل‌سازی در چالشتر گفت: قفل‌سازی در چالشتر افزون‌بر ۴۰۰ سال قدمت دارد که بنیان‌گذار آن مرحوم استاد "حاج عبدالله ریاحی چالشتری" بود که قفل سابق طلای درب خانه خدا (کعبه) را ساخت و این قفل اکنون در موزه‌های کشور عربستان سعودی نگهداری می‌شود.
نعمت‌الله بهرامی چالشتری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تاکید کرد: قفل چالشتری در ۲ نمونه لوله‌ای بزرگ و زیره‌دار مینیاتوری ساخته می‌شود که قفل‌های لوله‌ای بزرگ برای دروازه‌ها و درب مغازه‌ها، زیره‌دار برای بستن درب جعبه‌ها، گنجه‌ها و دربهای داخل ساختمان کاربرد دارد، همچنین به‌تازگی قفل‌های تزئینی بسیار کوچک برای گردن‌آویز، گوشواره و انواع زیورآلات با روکش طلا ساخته می‌شود.
وی افزود: قفل‌هایی از استادان برجسته قفل‌ساز چالشتری به‌عنوان نمونه‌ای از صنایع‌دستی و هنرهای سنتی خاص ایران در موزه‌های مکه، لوور پاریس، لندن انگلستان و شیکاگو آمریکا نگهداری می‌شود.
بهرامی به تلاش خود برای ساخت کوچک‌ترین قفل برنجی جهان به وزن سه گرم و یک قفل با ۲ کلید اشاره و تصریح کرد: این قفل به‌عنوان ایمن‌ترین قفل سنتی ایران به ابعاد ۷۰ سانتیمتر در ۸۰ سانتیمتر و ۲۳ کیلوگرم وزن دارد و از ۲ طرف قفل می‌شود.
وی یادآور شد: برای ساخت هر قفل چالشتری به‌طور سنتی در کوره و کارگاه از ۱۷ قطعه استفاده می‌شود که چهار قطعه شامل دسته، وربند، ماسوره و مارپیچ مربوط به کلید و ۱۳ قطعه شامل بدنه (توپه)، دو پایه، دسته، میخ، ته‌قفل، طبلک، دری، فنر، زبانه، مارپیچ، واشر پشت زبانه، ماسوره و دری ماسوره مرتبط با قفل است.
این هنرمند قفل‌ساز چالشتری اظهار داشت: قفل چالشتری ثبت جهانی شده و دارای ۲ مُهر اصالت یونسکو، سه نشان ملی و کشوری، یک نشان جغرافیایی و یک نشان استاندارد ایران است.
وی درباره ویژگی خاص کلید و قفل‌های چالشتری گفت: هر کلیدی فقط مخصوص یک قفل است و قفل دیگری را باز نمی‌کند، به‌همین دلیل کلیدها راست‌پیچ و چپ‌پیچ با دنده‌های متفاوت هستند تا به قفل دیگری نخورند.
بهرامی به امنیت بالای قفل‌های چالشتری نسبت به قفل‌های کنونی موجود در بازار اشاره و تاکید کرد: در صورت بروز مشکل در کلید قفل چالشتری، تنها سازنده قفل می‌تواند نسبت به بازگشایی و تعمیر آن اقدام کند.
وی با اشاره به تلاش‌هایی برای کاربردی شدن و بروزرسانی ساخت انواع قفل‌های چاللشتری به‌منظور استفاده مردم افزود: در این راستا تلاش شده تا قفل‌های تزئینی جدید با کاربری‌هایی مانند گردن آویز و گوشواره ساخته شود.
این هنرمند فعال در رشته قفل‌سازی چالشتر تصریح کرد: در صورت فراهم شدن شرایطی برای حضور بیشتر هنرمندان قفل‌ساز در نمایشگاه‌های مختلف داخلی و خارجی می‌توان نسبت به بازاریابی برای رونق این هنرصنعت اقدام کرد.
وی یادآور شد: هم‌اکنون صادرات قفل چالشتر صفر است و می‌توان با شناسایی بازارهای هدف ضمن برقراری صادرات تولیدات مرتبط با این هنرصنعت برای تربیت هنرمندان در این رشته تلاش کرد.
بهرامی اظهار داشت: در همین راستا امکان تعریف این محصول به یک کالای لوکس هنری در عرضه خارج از کشور تاثیر دارد.
کمتر از ۱۰ نفر در هنرصنعت قفل‌سازی چالشتر مشغول به کار هستند
معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری نیز گفت: هم‌اکنون کمتر از ۱۰ نفر در کارگاه‌های یک نفره تولید قفل‌های چالشتری مشغول به فعالیت و تولید هستند.
اسماعیل رمضانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تاکید کرد: هنرصنعت قفل‌سازی در چالشتر شهرکرد افزون‌بر ۴۰۰ سال قدمت دارد.
وی افزود: افزایش حضور و فعالیت‌های نمایشگاهی، استفاده از قفل‌ها برای امور تزئینی، نیازهای روزانه و بروزرسانی آن مطابق با سلایق مردم می‌تواند در ارتقای کمی و کیفی تولید هنرصنعت قفل چالشتر مؤثر باشد.
رمضانی تصریح کرد: وجود قفل‌های جدید ایرانی و خارجی کاربرد قفل چالشتر را تحت تاثیر خود قرار داده است و امروزه برای کاربردهای حفاظتی کمتر استفاده می‌شود.
وی یادآور شد: اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری برای برگزاری دوره‌های آموزشی با هدف بازاریابی فروش و تربیت هنرمندان در رشته قفل‌سازی چالشتر آمادگی دارد.
رمضانی اظهار داشت: این اداره‌کل همچنین برای معرفی هنرمندان رشته‌های مختلف صنایع‌دستی و هنرهای سنتی به‌خصوص قفل‌سازان چالشتری به‌منظور دریافت تسهیلات بانکی اقدام خواهد کرد.
به گزارش ایرنا، چهارمحال و بختیاری افزون‌بر ۱۲ هزار هنرمند صنایع دستی دارد که از این تعداد پنج هزار و ۵۰۰ تا ۶ هزار نفر در فصل‌های مختلف سال فعالیت می‌کنند که اکنون ۵۲ رشته صنایع دستی شهری، روستایی و عشایری در چهارمحال و بختیاری وجود دارد.
بافته‌های داری مانند فرش‌بافی، گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی و قالی‌بافی، چوخابافی، نمدمالی، کلاه‌مالی، میناکاری، گیوه‌دوزی، سرمه‌دوزی، منبت‌کاری، سفال‌گری، خورجین‌بافی، بافت سیاه چادر، قفل‌سازی، حجاری، گره‌چینی، احجام فلزی، خاتم و مشتقات آن‌ها از مهمترین صنایع دستی شهری، روستایی و عشایری چهارمحال و بختیاری به شمار می‌رود.
چالشتر یکی از نواحی شهرکرد در پنج کیلومتری مرکز چهارمحال و بختیاری است.