مقام‌های امنیتی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی تاکنون چند دور مذاکره را با هدف رفع تنش‌ها میان دو کشور انجام داده‌اند. تاکنون اطلاعات یا بیانیه رسمی در مورد نتایج این گفت‌وگوها بیان نشده‌است اما گمانه‌زنی‌هایی در مورد مثبت و سازنده بودن آن از سوی برخی مقام‌ها بیان می‌شود.
«محمود عباس‌زاده مشکینی» سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت‌وگو با ایرنا با بیان اینکه ایران در دولت سیزدهم به کشورهای همسایه و منطقه اولویت داده‌است، افزود: تهران مشکلی با تنش‌زدایی و رفع مشکلات با همسایگان و از جمله ریاض ندارد اما اقدامات گذشته عربستان علیه ایران، در کنار برخی موضع‌گیری‌ها و سیاست‌های کنونی، باعث کندشدن روند مذاکرات می‌شود.
این نماینده مجلس ادامه داد: ایران برای بهبود روابط پیش‌قدم شده و صادقانه به‌دنبال منافع کشورهای منطقه است اما به شرطی که طرف مقابل نیز صادقانه وارد تعامل شود. ایجاد روابط حسنه و یک بلوک قدرت منطقه‌ای با حضور ایران، عربستان و ترکیه به نفع همه خواهد بود.
در ادامه مشروح گفت‌وگو را می‌خوانیم:
ایرنا: درخصوص ایران و عربستان چند روز پیش شما صحبتی با رسانه‌ها داشتید و به نقل از معاونان وزارت خارجه گفتید که بحث گفت‌وگو با کشورهای خلیج‌فارس خوب پیش می‌رود. در این باره توضیح دهید که روند رابطه ایران و عربستان و دیگر کشورهای منطقه چگونه است؟
مشکینی: جمهوری اسلامی ایران در دوره جدید یعنی بعد از تشکیل دولت سیزدهم در حوزه دیپلماسی خارجی تلاش می‌کند در اولویت نخست، ارتباطش با همسایه‌ها به‌ویژه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس را عمق ببخشد، توسعه دهد و هم موانعش را بردارد. روابط را حسنه کند و در این باره نیز جدیت و حسن نیت دارد.
اگر شاخص تقویت ارتباط با کشورهای آسیای مرکزی را امور اقتصادی بدانیم در چهار ماه گذشته ارتباط اقتصادی ما با این کشورها در بعضی موراد بیش از ۲۰۰ درصد رشد داشته است. در مورد قفقاز می‌بینید در مدت یک ماه، چهار دیدار در سطح مدیران ارشد انجام شد و در پایان، نشستی بین دو رئیس‌جمهوری ایران و جمهوری آذربایجان در عشق‌آباد صورت می‌گیرد. همچنین به‌تازگی ارتباط دیگری با ترکیه داشتیم و تلاش‌هایی هم در مورد عراق و بیش از همه با کشورهای جنوبی خلیج‌فارس انجام دادیم. رفت‌وآمدهای هیات‌ها بیشتر شده است و جمهوری اسلامی تلاشش را می‌کند.
جمهوری اسلامی ایران در دوره جدید یعنی بعد از تشکیل دولت سیزدهم در حوزه دیپلماسی خارجی تلاش می‌کند در اولویت نخست، ارتباطش با همسایه‌ها به ویژه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس را عمق ببخشد، توسعه دهد و هم موانعش را بردارد. روابط را حسنه کند و در این‌باره نیز جدیت و حُسن نیت دارد.ببینید آنچه که در آنجا گفتم درباره اقدامات جمهوری اسلامی بود؛ به صورت طبیعی این اقدامات با واکنش‌هایی همراه است زیرا ارتباط باید دو طرف داشته باشد؛ یکی از سوی جمهوری اسلامی ایران و یکی هم مقابل؛ ما اغلب واکنش‌های مثبتی دیدیم؛ حتی در مورد عربستان نیز این واکنش‌ها به ظاهر مثبت بوده است.
می‌دانیم که در مورد عربستان از واژه به‌ظاهر استفاده کردم؛ دلیل این است اگر تاریخ رابطه ایران و عربستان، آن هم بعد از انقلاب را بررسی کنیم به دوران مختلفی برخورد می‌کنیم. برای مثال در دهه ۶۰ شما می‌بینید که عربستان ۴۰ میلیارد دلار به رژیم بعثی کمک می‌کند؛ در مراحل بعدی نیز در هر دورهای، برخی اقدامات را مشاهده می‌کنیم؛ برای نمونه در زمان فعلی، شبکه ایران اینترنشنال راه‌اندازی شده که هر روز علیه جمهوری اسلامی ایران برنامه می‌سازد. در مورد این برنامه‌ها و شبکه، دلار مطرح است.
در ۴۰ سال گذشته هر جا که توطئه‌ای علیه جمهوری اسلامی بوده، در پشت صحنه آن از ابزارهای دلار عربستان استفاده شده است. به همین دلیل ما اینها را می‌فهمیم. واقعیت اینکه جمهوری اسلامی ایران و کشورهایی مانند عربستان و ترکیه از کشورهای مهم و تاثیرگذار منطقه هستند. ما می‌دانیم که اگر این کشورها با یکدیگر هم‌پیمان باشند و روابط حسنه‌ای میان آنها برقرار شود یک هم‌افزایی انجام می‌شود و قطب قدرت بی‌نظیری در دنیا شکل می‌گیرد. قطب قدرتی که کنترل انرژی دنیا را در دست دارد و می‌تواند یک قطب قدرت جهانی باشد و در نتیجه همه کشورهای مختلف می‌توانند از آن بهره ببرند اما وقتی اصطحکاک وجود دارد نه تنها قطب شکل نمی‌گیرد بلکه حتی قدرت هر سه کشور کاهش می‌یابد و فرسوده می‌شود؛ به این دلیل، عقلانیت ایرانی همواره دنبال برقراری ارتباط با این کشورها بوده است.
عقلانیت سیاست ایرانی همیشه دنبال تقویت ارتباط بوده اما وقتی این گذشته و تجربه را می‌بینیم؛ به‌طور طبیعی احتیاط می‌کنیم. در اردیبهشت‌ماه امسال از طرف پادشاه عربستان نشانه‌های مثبتی برای ایجاد ارتباط صادر شد. ما آن را گرفتیم و نفی هم نمی‌کنیم اما وقتی آن را در کنار دیگر اقدامات می‌گذاریم، مجبوریم با احتیاط نگاه کنیم. برای مثال در سفری که یک مقام سعودی به امارات داشت، در آنجا بیانیه‌ای علیه جمهوری اسلامی ایران صادر کردند.
با کنار هم قرار دادن این بیانیه و آن علائم، مخاطب را به صورت طبیعی به این نتیجه سوق می‌دهد که در شرایط مثبت هم به قضایا با احتیاط نگاه کند. به این دلیل در آن برنامه گفتم که ما هم حُسن نیت داریم و هم جدیت، اما این گذشته نیز در پشت سر ماست. یک چشم به آن گذشته داریم و اقدامات کنونی را هم نظاره‌گریم.
ایرنا: شما چند بار تکرار کردید که موانع در حال برداشته شدن است. اینها چه موانعی هستند که درحال رفع شدن هستند؟
مشکینی: موانعی وجود دارد که می‌توانیم آنها را بدون توجه به کنش‌ها و واکنش‌ها رفع کنیم. در حاشیه اجلاسی که در عراق بود گفت‌وگوهایی انجام و علائمی صادر شده است. وقتی این علائم صادر شد، واکنش مثبت طرف مقابل را در پی داشت.
برای هر ارتباطی باید یک اراده سیاسی همراه با عقلانیت بر اساس منافع طرفین صورت گیرد. ما این را درک کردیم و به این نتیجه رسیدیم. آنها هم باید به این نتیجه و درک متقابل برسند و وقتی به این درک متقابل رسیدند، تغییر باید در رفتارهای آنها قابل مشاهده باشد، اما انجام رفتار متناقض این را نشان نمی‌دهد.
برای نمونه، حمایت عربستان از گروهک تروریستی الاهوازی، حضور یک مقام امنیتی رسمی در اجلاس منافقین در آلبانی، یا راه‌اندازی شبکه ایران اینترنشنال یا سیاست عربستان در جنگ حزب الله در سال ۲۰۰۶ را هم می‌بینید. در ۴۰ سال گذشته شاهد بوده‌ایم که از دلارهای عربستان، بیشتر علیه منافع جمهوری اسلامی ایران استفاده شده است.
برای هر ارتباطی باید یک اراده سیاسی همراه با عقلانیت بر اساس منافع طرفین صورت گیرد. ما این را درک کردیم و به این نتیجه رسیدیم. آنها هم باید به این نتیجه و درک متقابل برسند و وقتی به این درک متقابل رسیدند، تغییر باید در رفتارهای آنها قابل مشاهده باشد، اما انجام رفتار متناقض این را نشان نمی‌دهد.این موارد مستقیم بودند؛ به صورت غیرمستقیم نیز دلارهای عربستان علیه ایران استفاده شده است. ما تجربه داریم آخرین باری که آمریکایی‌ها علیه یک متحد جمهوری اسلامی ایران در آمریکای جنوبی وارد عمل شدند ۶۰ میلیون دلار بودجه از عربستان گرفتند. حتی در فشار علیه متحدان جمهوری اسلامی ایران نیز از دلارهای عربستان استفاده شده است.
ما نمی‌خواهیم اینها را برجسته کنیم و مانع شکل‌گیری ارتباط با کشوری مانند عربستان شویم. آنها خیلی هم علاقه‌مند نبودند این موضوع رسانه‌ای شود اما در هرصورت وقتی پشت میز مذاکره می‌نشینیم به صورت طبیعی این گذشته در ذهن ما خطور خواهد کرد.
ما خاطره بد دیگری هم از این رفتارهای عربستان داشته‌ایم. متاسفانه عربستان هر وقت با مشکلی مواجه می‌شود که نمی‌تواند آن را رفع کند به ایران نزدیک می شود. در قضایای بعد از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ که شهروندان عربستانی متهم این حادثه بودند در آن دوره عربستان خواست که به ایران نزدیک شود. یا نمونه دیگر در شرایط کنونی یمن قابل مشاهده است که عربستان در این کشور دچار مشکل است.
ایرنا: گفته می‌شود مذاکرات در سطح مقام‌های امنیتی انجام می‌شود؛ چرا گفت‌وگوها در سطح امنیتی است و در سطح سیاسی نیست؟
مشکینی: ما نمی‌گوییم امنیتی، بلکه آن را کارشناسی می‌دانیم. ابتدا کارشناسی باید صورت بگیرد و وقتی به یک نتیجه نزدیک شد، تبدیل به مذاکرات رسمی می‌شود. چون وقتی مذاکره رسمی به نتیجه نرسد هزینه آن برای هر دو کشور بالا می‌رود. به این دلیل بهتر است جزئیات، در مذاکرات کارشناسانه مطرح شود. حال ممکن است در سطح کارشناسی لایه‌ای هم در سطح امنیتی باشد. بالاخره کشور ایران و عربستان در منطقه‌ای قرار دارند که ضریب امنیتی و مخاطرات امنیتی آن بالاست. بنا به دلایلی سطح مخاطرات بالا بوده و مولفه‌های امنیتی بسیاری در منطقه مطرح است پس به طور طبیعی لایه‌ای از این مذاکرات کارشناسی می‌تواند امنیتی باشد اما در هر مذاکره‌ای به‌طور معمول مذاکرات کارشناسی و مقدماتی وجود دارد.
ایرنا: ایران تاکید می‌کند که ما در خصوص یمن، با عربستان مذاکره نمی‌کنیم و خود انصارالله باید مذاکره کنند؛ مفهوم آن این است که موضوع یمن از سوی عربستان مطرح شده است؟
مشکینی: شکل درخواست می‌تواند متفاوت باشد اما خُب ما پیام را می‌گیریم و پاسخ ما روشن است. یمن کشور مستقلی است و ما هم علاقه‌مندیم که اختلاف عربستان و یمن حل شود؛ چرا از ما می‌خواهند؟ همسایه خودشان است؛ بروند حل کنند.
هرگاه هر دو طرف از ما خواستند و توافق کردند که جمهوری اسلامی بیاید داوری کند، منعی نداریم؛ به شرطی که هر دو کشور بخواهند. یمن یک ایالات جمهوری اسلامی نیست؛ کشوری مستقل است. دو کشور، خود مسائل‌شان حل کنند اما اگر هر دو طرف از ایران درخواست کردند، کمک می‌کنیم.
به نظرم، عربستان در زمینه یمن هم که مشکل پیدا کرد به سراغ ایران آمد. ما حاضریم میانجیگری کنیم؛ به شرطی که هر دو طرف بخواهند ما مرضی‌الطرفین بشویم.
ایران کشوری بزرگ، قوی و هوشمند است. ما تجربه داریم و آنها باید با ما صادق باشند. اشکالی هم ندارد، بالاخره حتی اگر دو کشور با هم جنگ کنند، بعد از مدتی می‌توانند صلح کنند و ارتباط هم داشته باشند. هنر سیاست این است که تخاصمات را به دوستی تبدیل کند و شکاف را به ارتباط تغییر دهد.ایرنا: وضعیت مذاکرات ایران و عربستان و سطح پیشرفت امور تا چه اندازه است؟
مشکینی: در هر مذاکره‌ای ایستگاه‌هایی وجود دارد که بعد از آن گزارش داده می‌شود. به طور مثال مذاکرات امنیتی باید به نتیجه‌ای برسد و بعد گزارش‌های رسمی منتشر شود؛ ما اخباری از وزارت خارجه می‌گیریم اما با این مرحله هنوز فاصله داریم که کار به جای مطمئنی برسد و مقدمات لازم برای شروع مذاکرات رسمی آماده باشد.
خوشبختانه از طرف ما مشکلی در ایجاد ارتباط وجود ندارد؛ ما هم حسن نیت داریم و هم جدیت؛ اگر سعودی‌ها سوالی داشته باشند ما حاضریم پاسخ دهیم و روشن کنیم.
ما رفتارهای عربستان را دیده‌ایم که چندی پیش «محمد بن سلمان» گفت که می‌خواهیم درگیری را به داخل ایران بکشانیم. وقتی فردی از عالی‌ترین سطوح کشوری نسبت به کشور همسایه چنین موضع‌گیری را انجام می‌دهد به صورت طبیعی نشان‌دهنده روابط حسنه نیست.
سعودی ها اگر ادعای تقویت ارتباط صادقانه با ایران دارند، لازمه‌اش آن است که این چشم‌انداز را هم برای مردم ما، هم برای مردم‌شان و هم برای خود روشن کنند. همچنین تکلیف خودشان را با ما مشخص کنند. این شرایط خیلی به ضرر آنهاست و عربستان هزینه امنیتی بسیار زیادی صرف می‌کند. اکنون هر جا که شما اقدامی علیه منافع ملی ایران می‌بینید پشت سرش ابزار و دلارهای عربستان وجود دارد. در مجموع سعودی‌ها در هر زمان و هر مکانی اگر توانستند، علیه ایران توطئه کردند. این چشم‌انداز در ما وجود دارد و رفع آن دیگر دست ما نیست؛ بلکه برعهده آنهاست.
اکنون می‌گوییم که برای ایجاد ارتباط پیش‌قدم هستیم؛ طبیعی است که آنها باید این تجربه را پاک کرده و بستر جدیدی به‌وجود آورند. نمی‌شود وقتی دچار مشکل هستید به ایران نزدیک شوید؛ الان با یمن دچار مشکل شدید می‌خواهید به ایران نزدیک شوید؛ من به صراحت می‌گویم، سابقه تاریخی ارتباط ما با عربستان نشان می‌دهد در این ۴۰ سال گذشته ریاض هر جا با مشکل مواجه شده برای حل مسائلش به ایران نزدیک شده است. برای حل مساله نمی‌توان مقطعی عمل کرد؛ باید پایه ارتباطی قوی را بنا نهاد.
ایران کشوری بزرگ، قوی و هوشمند است. ما تجربه داریم و آنها باید با ما صادق باشند. اشکالی هم ندارد؛ بالاخره حتی اگر دو کشور با هم جنگ کنند، بعد از مدتی می‌توانند صلح کنند و ارتباط هم داشته باشند.
در تاریخ هم می‌بینیم؛ بالاخره هنر سیاست این است که تخاصمات را به دوستی تبدیل کند و شکاف را به ارتباط تغییر دهد. ما می‌توانیم این گزاره را قبول کنیم که در سیاست، دشمن دائمی وجود ندارد؛ اصل این کار درست است. ما حاضریم اگر سعودی‌ها سوالی در مورد تاریخ ارتباط با ما دارند، ما روشن کنیم اما پرسش‌های ما در مورد رفتار عربستان خیلی زیاد است؛ به عنوان مثال همان حمایت سعودی‌ها از ریگی. آنها سال‌ها در یکی از استان‌های ما از این تروریست‌ها حمایت کردند.
در مورد مولفه‌های اصیل قدرت عربستان بدخواه نیستیم؛ ما با حضور کشورهای بیگانه در منطقه و شیطنت‌های آنها در منطقه مخالفیم؛ ما با دادن بخشی از کشورها و قلمروی آنها برای ایجاد پایگاه کشورهای بیگانه مخالفیم؛ ما با مولفه‌های اقتدار درونزای آنها مخالف نیستیم؛ اقتدار آنها را اقتدار خودمان می‌دانیم.ایرنا: سعودی‌ها می‌گویند از ایران احساس ناامنی می‌کنند؛ آیا ایران تهدیدی برای عربستان شناخته می‌شود؟
مشکینی: تاریخ ایران نشان داده هیچ‌وقت به کشوری حمله و تعرضی نکرده است اما تاریخ نشان داده که جانانه از خودن دفاع کرده‌ایم. جمهوری اسلامی ایران می‌تواند تضمین عینی بدهد که هیچ وقت تهدیدی از سوی جمهوری اسلامی ایران متوجه عربستان نخواهد شد. جمهوری اسلامی این را می‌داند که تخاصم کشورهای منطقه مطلوب قدرت‌های فرامنطقه‌ای و دشمنان ماست.
جمهوری اسلامی این را می‌داند و درک می‌کند و به همین دلیل هیچ وقت رفتاری انجام نمی‌دهد که موجب هزینه و خسارت به همسایگان شود. ایران به این رفتار رضایت نمی‌دهد اما ایران‌هراسی بسیار زیاد است؛ متاسفیم که برخی از کشورهای همسایه اسیر پروژه ایران‌هراسی هستند.
نمونه آن، حرف‌هایی است که مقام‌های عربستانی در امارات زده‌اند. ما در مورد مولفه‌های اصیل قدرت عربستان بدخواه نیستیم؛ ما با حضور کشورهای بیگانه در منطقه و شیطنت‌های آنها در منطقه مخالفیم؛ ما با دادن بخشی از کشورها و قلمروی آنها برای ایجاد پایگاه کشورهای بیگانه مخالفیم؛ ما با مولفه‌های اقتدار درونزای آنها مخالف نیستیم؛ اقتدار آنها را اقتدار خودمان می‌دانیم. چرا وقتی بیگانان در مورد امور داخلی ما دخالت می‌کنند این کشورها با قدرت‌های فرامنطقه‌ای و دشمنان ما هم آوا می‌شوند؟ اینها باید روشن شود.
ایرنا: تاکنون چند دوره مذاکره بین ایران و عربستان صورت گرفته است؟ آیا از دورهای بعدی اطلاع دارید؟
مشکینی: من از زمان دقیق آن اطلاع ندارم اما می‌دانم جمهوری اسلامی ایران این امر را پیگیری می‌کند. ما همیشه برای ایجاد ارتباط با کشورهای همسایه پیش‌قدم بوده‌ایم و هستیم. هیچ‌گاه درهای مذاکره را با کشورها نمی‌بندیم.
با افتخار هم مذاکره می‌کنیم زیرا حوزه ما کاملا شفاف و حتی در راستای منافع همین کشورهاست. باب مذاکره را نمی‌بندیم البته خودمان را هم نمی‌توانیم گول بزنیم. بالاخره با کشوری می‌خواهیم ارتباط‌مان را حسنه کنیم که آن گذشته و رفتارها را دارد؛ طبیعی است این سوال را بپرسیم که اگر شما با ما دنبال رابطه هستید این رفتارها چیست؟ تکلیف خودتان را مشخص کنید؛ هر وقت هم آمدند ما مشکلی نداریم. یعنی ما آماده‌ایم این سوابق عملی آنها را که به منافع ملی ما خسارات زده، پاک کنیم. اما به شرطی که از مقطعی شروع شود و خودشان بدانند چه کار کرده‌اند. گفتیم هنر سیاست تبدیل تخاصم به تفاهم است؛ ما می‌توانیم در کنار هم، دنیای بسیار پیشرفته و بهتری بسازیم. این اراده باید در ایران و عربستان شکل بگیرد. چه کسی مخالف این روابط است؟
ایرنا: از نظر شما پیامد روابط خوب ایران و عربستان برای رژیم صهیونیستی چه خواهد بود؟
مشکینی: هم‌پیمانی و ارتباط حسنه بین ایران و عربستان و ترکیه، یک بلوک قدرت را تشکیل می‌دهد که نخستین ضرر آن به اسرائیل برخورد می‌کند که به حاشیه می‌رود. وقتی عربستان در تنظیم روابط خود به این امر دقت نمی‌کند و اسیر بازی بیگانگان می‌شود، برخی کشورهای کوچک نیز تا اندازه‌ای تحت تاثیر قرار می‌گیرند یا سعودی ها تلاش می‌کنند برخی از کشورها را با خود همراه کنند.
طبیعی است که اولین خسارت حسن ارتباط ایران و عربستان به رژیم صهیونیستی تحمیل می‌شود. بزرگترین هراس رژیم صهیونیستی نیز همین انزوا و جدی‌ترین بحران این رژیم بحران مشروعیت است زیرا وقتی در انزوا قرار می گیرد، فرو می‌پاشد. بنابراین رژیم صهیونیستی نمی‌خواهد چنین روابط حسنه‌ای صورت بگیرد
این طبیعی است که نخستین خسارتِ حُسن ارتباط ایران و عربستان به رژیم صهیونیستی تحمیل می‌شود. بزرگترین هراس رژیم صهیونیستی نیز همین انزوا و جدی‌ترین بحران این رژیم، بحران مشروعیت است؛ زیرا وقتی در انزوا قرار می‌گیرد، فرو می‌پاشد.
بنابراین رژیم صهیونیستی نمی‌خواهد چنین روابط حسنه‌ای صورت گیرد و جالب است از دلارهای خود عربستان برای این امر استفاده می‌کند. باید خیلی هوشیار بود. از این طرف ما هم باید رفتار گروه‌های داخلی را کنترل کنیم و تکلیف‌مان باید با پیام‌ها و رفتارهای رسمی و غیررسمی مشخص شود.
ما تلاش کردیم شرایط را کنترل کنیم؛ در حالی که رفتار ما اصلا قابل مقایسه با رفتارهای آنها نیست. ما هرگز علیه عربستان شبکه(رسانه‌ای) راه‌اندازی نکردیم. اکنون عصر اطلاعات و هوش مصنوعی است و اصلی‌ترین جنگ، در عرصه رسانه و افکار عمومی در جریان است.
راه‌اندازی رسمی یک شبکه(تلویزیونی) علیه کشور دیگر، پیام منفی دارد. راه‌اندازی این شبکه هزینه دارد؛ میلیون‌ها دلار باید روزانه خرج آن شود. نمی‌توان هم با یک کشور مقابله کرد و هم ادعای ارتباط داشت.
ما نمی‌گوییم ایجاد ارتباط محال است؛ تلاش هم می‌کنیم و خواهیم کرد؛ زیرا دلسوز ملت‌ها هستیم. در هر صورت این بلوک قدرت باید در منطقه شکل بگیرد؛ ما به دنبال آن هستیم؛ البته به شرطی که آن طرف هم منطقی فکر کند.