آلبوم تحولات دیجیتال
سال گذشته میلادی تصاویر پرتعدادی در آلبوم تحولات دنیای دیجیتال جای گرفت. یکی از شاخص‌ترین این تصاویر، قطعی ۶ ساعته و پر حرف‌وحدیث فیس‌بوک و شبکه‌های متصل به آن همچون اینستاگرام و واتساپ در ماه اکتبر (روزهای میانی مهرماه) بود که تبعات مختلفی به دنبال داشت.
هر چند در ابتدا و با توجه به حملات موسوم به «سولارویندز» (SolarWinds) در دسامبر ۲۰۲۰ –که انگشت اتهام حمله به نهادهای فدرال و حدود صد شرکت خصوصی آمریکایی به سمت روس‌ها نشانه رفت- نگاه‌ها به رقبای شرقی واشنگتن دوخته شد اما خیلی زود مقامات فیس‌بوک ادعا کردند «تغییر پیکربندی اشتباه» عامل سردرگمی نیمی از جمعیت جهان در استفاده از خدمات این شرکت بوده است.
تلاش بازیگران وابسته به دولت‌ها و گروه‌های مختلف برای دستیابی به داده‌های ارزشمند پزشکی در اوج کرونا، موجی از کشمکش‌های سایبری را به راه انداخت.
در فرصتی که برای پیام‌رسان‌های دیجیتال رقیب ایجاد شد، تلگرام مدعی جذب ۷۰ میلیون کاربر جدید شد و «مارک زاکربرگ» اعلام داشت از قطعی ۶ ساعته شرکتش حدود ۶ میلیارد دلار ضرر کرده است.
نخستین گام‌های عملی ورود به دنیای سه‌بعدی در فضای شبکه‌ای یا به عبارتی دیگر سه‌بعدی‌شدن اینترنت تحت عنوان «متاورس» رخداد مهم دیگری بود که غول‌های بزرگی مانند اپل، مایکروسافت، آلفابت (شرکت مادر گوگل)، آمازون و مِتا پلتفرمز (شرکت مادر فیس بوک) را با وجود رقابت‌های پیدا و پنهان کنار هم قرار داد تا این گروه در مجموع ۲.۵ تریلیون دلار نسبت به سال قبل ارزش افزوده بیشتری تولید کنند.
گذشته از این تحولات چشمگیر و همچنان که پس از حملات «سولارویندز» پیش‌بینی می‌شد، ۲۰۲۱ صحنه شدیدترین تعارضات سایبری بود. از یک سو گسترش پهنه فعالیت‌های مجازی در جهان کرونازده فرصتی بی‌نظیر را در اختیار هکرها و فعالیت‌های باج‌افزاری و فیشینگ (تله‌گذاری) برای کاربران، قرار داد و از سوی دیگر تلاش بازیگران وابسته به دولت‌ها و گروه‌های مختلف برای دستیابی به داده‌های ارزشمند پزشکی در اوج کرونا، موجی از کشمکش‌های سایبری را به راه انداخت.
در همین زمینه، انجمن دیجیتال «بیت‌کوم» در آلمان مارس ۲۰۲۱ اعلام کرد اقتصاد آلمان طی یک سال به علت سرقت اطلاعات، خرابکاری و جاسوسی بیش از ۱۰۰ میلیارد یورو زیان دیده است.
علاوه بر این منازعات، ۲۰۲۱ شاهد روندهای آشکار و اغلب پنهان بود که تا به تدریج جایگزین درگیری‌های سیاسی، دیپلماتیک و حتی نظامی-امنیتی شود.
گذشته از تحولات چشمگیر و همچنان که پس از حملات «سولارویندز» پیش‌بینی می‌شد، ۲۰۲۱ صحنه شدیدترین تعارضات سایبری بود.بازار داغ باج‌گیران اینترنتی
یکی از خبرسازترین باج‌گیری‌های اینترنتی در ماه‌های گذشته حمله به دانشگاه یوتا برای دریافت باج ۴۰۰ هزار دلاری بود که نقطه عطفی در این نوع حملات محسوب می‌شد. در ادامه، اخبار رخدادهایی از این دست بسیار رایج شد.
هر چند هویت بسیاری از گروه‌های مهاجم سایبری با گذشت ماه‌ها هنوز فاش نشده اما برخی مهاجمان با به جا گذاشتن جای پا، نام خود را در ذهن بسیاری از کاربران حک کردند.
به عنوان نمونه، گروه باج‌افزاری «بابوک» (Babuk) تنها در یک ماه آغازین سال ۲۰۲۱ در آمریکا چندین نهاد و مجموعه دولتی، ورزشی و ارتباطاتی از جمله تیم بسکتبال «هیوستون راکتس»، «خانه تلفن اسپانیا»، «پلیس کالیفرنیا» و ... را مورد هدف قرار داد.
«وان پرسنت» (OnePercent) دیگر گروه مهاجم سایبری بود که طی ماه‌های اخیر فعالیت‌هایش نگرانی‌های شدیدی را برانگیخت و گرفتاری‌های زیادی را برای دستگاه‌هایی مانند پلیس فدرال آمریکا به دنبال داشت.
همزمان، پلیس فدرال آمریکا در خصوص افزایش تهدیدهای ناشی از نرم‌افزارهای جدید مانند «دیپ فیک» (DeepFake) و استفاده از محتواهای مصنوعی برای اهداف غیرقانونی هشدار داد.
البته حملات هکری فقط معطوف به باج‌گیری مالی از شرکت‌ها نبود. اوایل تابستان گذشته، «بلومبرگ» در گزارشی مدعی شد شبکه‌های کمیته ملی حزب جمهوری‌خواه آمریکا هدف حمله سایبری قرارگرفته و هکرهای وابسته به روسیه در آن دست داشته‌اند. بر اساس این ادعا، گروه هکری «ای پی تی ۲۹» (APT ۲۹ ) موسوم به «خرس آرام» ( Cozy Bear ) وابسته به سرویس اطلاعات خارجی روسیه (اس وی آر) پشت این حمله سایبری قرار داشته است.
این در حالی بود که پیشتر هکرهای وابسته به روسیه متهم شده بودند که به سود «دونالد ترامپ» و علیه نامزد دموکرات‌ها در انتخابات ۲۰۱۶ وارد اقدام شده‌اند؛ ادعایی که باعث گشایش پرونده قضایی دردسرسازی علیه رئیس جمهوری سابق آمریکا شد.
در سال گذشته میلادی و در حالی که چینی‌ها همچنان متهم ردیف اول انتشار ویروس کووید۱۹ در سراسر جهان قلمداد می‌شدند، حملات تبلیغاتی و روانی علیه چشم‌بادامی‌ها حجمی وسیع پیدا کرد.
تلاش آمریکایی‌ها برای بازدارندگی قدرت دیجیتال رقبای خود
در فضای پرخوف و خطر دیجیتال، آمریکایی‌ها تلاش چشمگیری را برای افزایش بازدارندگی علیه رقبای خود به کاربستند.
اولین گام‌های عملی برای ایجاد سپری محکم مقابل حملات سایبری به تاسیس «یو اس سایبرکام» (USCYBERCOM) بازمی‌گردد؛ نهادی که برای اولین بار «رابرت گیتس» وزیر دفاع وقت آمریکا در ماه مه ۲۰۰۹ از آن رونمایی کرد.
با افزایش ماموریت‌های یو اس سایبرکام و تمرکز بر جایگاه این نهاد نظامی-تکنولوژیک، رسانه‌ها از برگزاری مانورهای متعدد سایبری در مقابل تهدیدات فناورانه پیش روی آمریکایی‌ها خبر می‌دهند.
در کنار همه این تدابیر، آمریکایی‌ها نگاه ویژه‌ای به تقویت همکاری با شرکای اصلی خود در حوزه‌های امنیتی داشتند. در همین زمینه تارنمای «وان دیفنس» در نوامبر ۲۰۲۱ از تقاضای کمیته خدمات نیروهای مسلح مجلس نمایندگان آمریکا از دولت و نهادهای امنیتی برای به‌روزرسانی ائتلاف موسوم به «پنج چشم» متشکل از آمریکا، انگلیس، استرالیا، نیوزالند و کانادا خبر داد.
رخنه‌های اطلاعاتی آمریکا در اروپا باعث شد تا دستورکار تشکیل یک نهاد مستقل اروپایی در حوزه مقابله با تهدیدات سایبری در دستور کار رهبران کشورهای اروپایی قرار گیرد.نبردهای اطلاعاتی و رقابت‌های سایبری متحدان سیاسی را هم به جان هم انداخت
اواخر بهار گذشته بود که رسانه‌های دانمارک از رسوایی همدستی آژانس‌های اطلاعاتی این کشور با آمریکا علیه سایر کشورهای عضو اتحادیه اروپا خبر دادند.
بر اساس گزارش‌های منتشر شده در رسانه های دانمارک، آژانس اطلاعاتی این کشور در فاصله سال های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ همکاری نزدیکی با نهادهای اطلاعاتی آمریکا داشته و اطلاعات مقام‌های عالی‌رتبه آلمان، سوئد، نروژ و فرانسه را در اختیار واشنگتن قرار داده است.
همین رخنه‌های اطلاعاتی آمریکا در اروپا باعث شد تا دستورکار تشکیل یک نهاد مستقل اروپایی در حوزه مقابله با تهدیدات سایبری در دستور کار رهبران کشورهایی چون فرانسه و آلمان قرار گیرد. گفتنی است در حال حاضر اروپا یک مرکز اطلاعاتی مستقل به نام (Intcen) دارد اما این نهاد برای ادامه فعالیت به داده‌های جمع‌آوری‌شده از سوی کشورهای عضو متکی است که با هدف‌گذاری جدید رهبران اروپا فاصله دارد.
غربی‌ها علیه چشم‌بادامی‌ها
یکی از اصلی‌ترین واکنش‌های کشورهای اروپایی و آمریکا به توسعه توان تکنولوژیک چینی‌ها که در ۲۰۲۱ خود را در قالب پیشرفت‌های فضایی، ایجاد مراکز جدید هوش مصنوعی با اولویت‌های تحقیقاتی مختلف در پنج شهر و تکمیل سامانه‌های سایبری نمایاند، اتهام‌زنی‌های اطلاعاتی-امنیتی بود.
در سال گذشته میلادی و در حالی که چینی‌ها همچنان متهم ردیف اول انتشار ویروس کووید۱۹ در سراسر جهان قلمداد می‌شدند، حملات تبلیغاتی و روانی علیه چشم‌بادامی‌ها حجمی وسیع پیدا کرد.
به عنوان مثال و در ادامه حملات حقوق بشری علیه پکن، گروه‌های وابسته به چین متهم شدند که با استفاده از حساب‌های کاربری جعلی در شبکه‌های اجتماعی مختلف و ایجاد پایگاه‌های جاسوسی در سراسر جهان، برنامه‌هایی مانند بازگرداندن اجباری اقلیت اویغور مقیم کشورهای مختلف به چین را دنبال می‌کند.
اوایل ژوئن ۲۰۲۱، شبکه انگلیسی«بی بی سی» در گزارشی مدعی شد دولت چین از تکنولوژی هوش مصنوعی برای تشدید نظارت‌های خود در منطقه سین کیانگ بهره می‌برد و در راستای توسعه هوش مصنوعی حتی از اویغورها در آزمایشگاه‌ها استفاده می‌شود.
محور مهم دیگری که غربی‌ها در حوزه دیجیتال علیه چینی‌ها گشودند، هدف‌گذاری برای ایجاد اجماع علیه ابرشرکت‌های تکنولوژیک این کشور بود.
به دنبال اقداماتی که دولت ترامپ علیه شرکت هواوی صورت داد و تا دستگیری «وانژو منگ» نایب رئیس شرکت هواوی در کانادا (سال ۲۰۱۸) با اتهاماتی نظیر نقض بالقوه تحریم ای آمریکا علیه ایران پیش رفت، دیگر شرکت بزرگ چینی یعنی شیائومی هم از تیغ تیز دشمنی آمریکا و متحدانش دور نماند.
محور مهم دیگری که غربی‌ها در حوزه دیجیتال علیه چینی‌ها گشودند، هدف‌گذاری برای ایجاد اجماع علیه ابرشرکت‌های تکنولوژیک این کشور مانند هواوی و شیائومی بود.اصلی‌ترین خط جنگ روانی علیه این شرکت‌های چینی معطوف به این ادعا بود که هواوی، شیائومی و ... از شهروندان و دولت‌های مختلف از افغانستان و پاکستان گرفته تا دولت‌های غربی جاسوسی می‌کنند و همین موضوع باعث شد تا بسیاری از کشورها طی ماه‌های گذشته ناچار به فسخ قراردادهای خود با این شرکت‌ها شوند.
به عنوان مثال همگام با تلاش‌های آمریکا برای ایجاد محدودیت در فرایند انتقال فناوری اینترنت ۵G از سوی هواوی به شرکت‌ها و کشورهای مختلف، رسانه‌ها از فشار دولت آمریکا بر دولت‌هایی چون لیتوانی برای لغو قرارداد همکاری خود با شرکت چینی «ناک تک»که درزمینه تولید تجهیزات اسکن بار در فرودگاه‌های جهان فعالیت دارد خبر دادند؛ وضعیتی که نشانگر تلاش آمریکا برای تقابلی همه‌جانبه با شرکت‌های فناوری چین در سراسر جهان بود.
اصرار بر شرق‌هراسی؛ روس‌ها ترسناک‌تر ترسیم شدند یا چینی‌ها؟
همچنان که اشاره شد، در سالی که گذشت گزارش‌های متعددی در رسانه‌های غربی انتشار یافت که مدعی حملات سازمان‌یافته از سوی چینی‌ها علیه منافع آمریکا و متحدان واشنگتن و شهروندان و شرکت‌های مختلف بود.
به عنوان مثال در اواسط فوریه سال ۲۰۲۱ شرکت مایکروسافت اعلام کرد که هدف حمله سایبری گسترده‌ای از جانب هکرهای چینی قرار گرفته است. پایگاه خبری «کربز آن سکیوریتی» (KrebsOnSecurity) با انتشار گزارشی مدعی شد گروه‌های هکری وابسته به دولت چین با طراحی یک حمله سایبری بزرگ و با استفاده از نرم‌افزار «اکسچنج سرور» (Exchange Server) شرکت مایکروسافت، حدود ۳۰ هزار شرکت دولتی و تجاری آمریکایی را هک کرده‌اند.
روس‌ها هم از ادعاهای طرح شده در رسانه‌های غربی بی‌نصیب نبودند. در میانه ادعاهای پرشمار علیه روس‌ها مبنی بر حملات سایبری به آمریکا و کشورهای اروپایی، «جو بایدن» رئیس‌جمهوری آمریکا در میانه آوریل تحریم‌هایی را علیه روسیه تحت عنوان مقابله با «فعالیت‌های زیانبار خارجی روسیه» اعلام کرد.
علاوه بر این، اتهامات ادعایی آمریکایی‌ها علیه کشورهایی چون جمهوری اسلامی ایران و کره شمالی ادامه یافت. در اواسط نوامبر، دولت آمریکا در اقدامی پرسش‌برانگیز و پرهیاهو علیه دو شهروند ایرانی به اتهام راه‌اندازی یک کارزار اطلاعات نادرست سایبری برای مداخله در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ کیفرخواستی صادر و برای ارائه اطلاعات درباره آن‌ها جایزه ۱۰ میلیون دلاری تعیین کرد.
آمریکا همچنین در گزارشی که در مورد تهدیدات سایبری کره شمالی منتشر ساخت، مدعی شد دولت پیونگ یانگ حدود ۶ هزار هکر و متخصص جنگ الکترونیک در اختیار دارد که تعداد بسیاری از آن‌ها را در خارج از این کشور و در کشورهایی نظیر بلاروس، چین، هند، مالزی و روسیه مستقر ساخته است. این گزارش ۳۳۲ صفحه ای ارتش آمریکا که با عنوان «تاکتیک‌های کره شمالی» منتشر شده، «اداره ۱۲۱» (Bureau ۱۲۱) را مسئول اصلی این حملات از سوی کره‌ای‌ها دانسته است.
رسوایی «پگاسوس» و جاسوسی صهیونیست‌ها
یکی از مهمترین رخدادهای سال ۲۰۲۱ افشاگری‌های صورت گرفته درباره جاسوسی صهیونیست‌ها از طریق نرم‌افزار پگاسوس بود.
آنچه به رسوایی پگاسوس و جاسوسی صهیونیست‌ها ابعادی گسترده داد، استفاده از آن در راستای پیشبرد پرونده موسوم به «صلح ابراهیم» و عادی‌سازی روابط تل‌آویو با دولت‌های عرب خاورمیانه بود.
اوایل اوت ۲۰۲۱ با انتشار نتایج تحقیق ۱۷ رسانه بین‌المللی (از جمله واشنگتن پست، لوموند، گاردین و . . . ) و سازمان عفو بین‌الملل در خصوص اقدام بدافزار شرکت صهیونیستی «ان.اس.او» موسوم به پگاسوس در جاسوسی از فعالان سیاسی، سیاستمداران و روزنامه‌نگاران، بار دیگر شنود و نظارت دولت‌ها روی شهروندان در کانون توجه جهانی قرار گرفت؛ بدافزاری که به ادعای شرکت سازنده برای مقابله با تروریسم و پیگیری جرایم سازمان‌یافته بین‌المللی تهیه و تنها به نهادهای اطلاعاتی- جاسوسی دولت ها فروخته شده است. این رسوایی در حالی بود که به ادعای سران این شرکت در حال حاضر بیش از ۴۰ کشور در سراسر جهان با قبول قوانین و ضوابط مشخص از خدمات آن استفاده می‌کنند.
«واشنگتن پست» در این باره نوشته که پگاسوس علاوه بر استفاده در کشورهایی مانند عربستان جهت اعمال فشار بر مخالفان و ارتباط با پرونده‌هایی مانند قتل «جمال خاشقچی»، از چهره‌هایی چون روسای جمهوری فرانسه، عراق، آفریقای جنوبی و ... جاسوسی کرده است.
به نوشته رسانه‌های مختلف، ان.اس.او افزون بر سودجویی و پیگیری منافع اقتصادی خود، در کشورهای دارای نظام های استبدادی عملاً برای جاسوسی، ردیابی و ساکت کردن افرادی که به نوعی فعالیت آن‌ها تهدیدی برای ثبات رژیم بوده مورد استفاده قرار گرفته است.
و اما آنچه به رسوایی پگاسوس ابعادی گسترده داد، استفاده از آن در راستای پیشبرد پرونده موسوم به «صلح ابراهیم» و عادی‌سازی روابط تل‌آویو با دولت‌های عرب خاورمیانه بود.
بر اساس افشاگری‌های صورت‌گرفته، کشورهایی که «بنیامین نتانیاهو» در چند سال اخیر به آن‌ها سفر کرده از جمله مجارستان، هند، رواندا، امارات متحده عربی و ...، معمولا در فاصله کمی بعد از حضور نخست‌وزیر سابق رژیم صهیونیستی توافقاتی را با شرکت ان.اس.او امضا کرده‌اند. به نوشته «هاآرتص» ورای فروش صدها میلیون دلار نرم‌افزار جاسوسی پگاسوس در امارات و عربستان سعودی، مقام‌های رسمی اسرائیل در عقد قراردادها واسطه‌گری کرده‌اند.
به نوشته «هاآرتص» ورای فروش صدها میلیون دلار نرم‌افزار جاسوسی پگاسوس در امارات و عربستان سعودی، مقام‌های رسمی اسرائیل در عقد قراردادها واسطه‌گری کرده‌اند.البته همکاری‌های اطلاعاتی دولت‌های منطقه محدود به پگاسوس نبود و به عنوان یکی از نمونه‌های متعدد، «میدل ایست مانیتور» گزارش داد موسسه خدماتی «جی ۴۲ » امارات متحده عربی و شرکت صهیونیستی «رافائل»، با ایجاد سرمایه‌گذاری مشترک در زمینه هوش مصنوعی و فناوری‌های داده‌های بزرگ توافق کرده‌اند.
همسویی رژیم صهیونیستی و غول‌های فناوری در ضدیت با ایران
یکی از روندهای مهمی که در سطح بین‌المللی مورد توجه ناظران قرار گرفته، افزایش سطوح و جبهه‌های تقابل میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی است.
یکی از نمودهای اصلی این تقابل، تهدیداتی است که صهیونیست‌ها مکررا علیه تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران مطرح می‌سازند تا جایی در آوریل ۲۰۲۱، شبکه صهیونیستی «کان» این ادعا را مطرح کرد که حادثه مربوط به تاسیسات اتمی نطنز، کار اسرائیل و نتیجه حمله جدید سایبری به ایران بوده است.
بخشی مهمی از ادعاها در زمینه عملیات سایبری با هدف مخدوش کردن چهره جمهوری اسلامی ایران و نشان دادن ایران به‌عنوان بازیگری مخرب در فضای سایبری صورت می‌گیرد.
در ادامه، روزنامه «نیویورک تایمز» در گزارشی به نقل از دو مقام آمریکایی نوشت که اسرائیل عامل حمله سایبری پاییز گذشته علیه سامانه هوشمند سوخت در ایران بوده است.
در سوی مقابل، رسانه‌های غربی و منطقه‌ای نوشتند که ایران در برابر این حملات بیکار ننشسته است. به عنوان مثال رسانه صهیونیستی «جروزالم پست» در گزارشی حمله به سروِرهای شرکت اینترنتی «سایبرسرو» را کار گروه هکری سایه سیاه دانست. در اولین روزهای سال جدید میلادی هم هک تارنمای روزنامه‌های جروزالم پست و معاریو خبرساز شد.
در همین ارتباط، شرکت صهیونیستی «کلیراسکای» (ClearSky) مدعی شد در ماه‌های اخیر هکرها چندین عملیات نفوذ و هک علیه سازمان‌های اسرائیلی را انجام داده اند که بیشتر شامل عملیات نشت داده‌های سرقت شده از شرکت‌های اسرائیلی به صورت آنلاین است.
در سالی که گذشت صهیونیست‌ها در تقابل با ایران خود را تنها نمی‌دیدند و غول‌های فناوری آمریکایی هم در تقسیم کار بین‌المللی جبهه ضدایرانی نقش فعال‌تری برعهده گرفتند.
به عنوان مثال، فیس‌بوک پس از اعلام ماه ژوئیه مبنی بر پاک کردن حدود ۲۰۰ حساب کاربری که مدعی بود وابسته به نهادهای امنیتی ایران است، در اکتبر هم ادعایی مشابه را ارائه کرد.
در ادامه اقداماتی نظیر حذف تصاویر، پست‌ها و هشتگ‌های مربوط به حاج قاسم سلیمانی در شبکه اجتماعی اینستاگرام نشان داد که این غول فناوری بر فرایند ایران‌هراسی تا چه حد پافشاری دارد.
و اما آنچه در سال ۲۰۲۱ تداوم یافت، یکه‌تازی آمریکایی‌ها در جاسوسی از سراسر جهان و ضربه‌زنی اطلاعاتی به بازیگران فروملی، دولت‌ها و برخی چندملیتی‌ها بود. در ادامه افشاگری‌هایی که در خصوص واقعیات جاسوسی سراسری واشنگتن و به طور ویژه از سال ۲۰۱۳ تاکنون از سوی «ادوارد اسنودن» پیمانکار سابق آژانس امنیت ملی آمریکا و «ویکی لیکس» صورت گرفته، تلویزیون جهانی چین برای رسوایی همدستی اطلاعاتی آمریکا با دانمارک از تعبیر جالبی استفاده کرد و آن را تنها نوک کوه یخ در برنامه بین‌المللی آمریکایی‌ها برای تسلط سایبری در جهان عنوان کرد.
علاوه بر این تحولات، عرصه دیجیتال در سالی که گذشت شاهد تلاش کشورها برای راه‌اندازی شبکه‌های ملی ارتباطات و توسعه پیام‌رسان‌های بومی (مانند روسیه و ایران و ...)، افشاگری‌های متعدد در زمینه همکاری‌های کشورهای عربی منطقه خاورمیانه با شرکت‌های صهیونیستی و نیز پیمانکاران جاسوسی سایبری، ایجاد تکنیک‌های جدید تقابل دیجیتال و ... بود تا ۲۰۲۱ دورنمای یک انتقال بزرگ از عرصه واقعیت به دنیای مجازی را در جنگ‌های آتی به تصویر بکشد.