سید احمد خاتون‌آبادی روز دوشنبه در گفت‌وگو با ایرنا، افزود: با ایجاد سدهای غیرضروری و افزایش مصرف آب‌های سطحی رودخانه‌ها برای مصارف جدید، فشار بر منابع آب زیرزمینی و بهره‌برداری از آن‌ها بیشتر می‌شود و بیلان منفی آب در آن حوضه آبریز و بحران‌های گوناگون خشک‌سالی و اجتماعی نتیجه آشکار دخالت در زیست‌بوم طبیعی است.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان بابیان اینکه تولید فولاد، سیمان، کاشی و سرامیک در اکوسیستم‌های شکننده اشتباهی آشکار است، افزود: این در حالی است که کاربری‌های خدماتی و گردشگری در این بخش از مزیت نسبی بیشتری برخوردارند.
وی اضافه کرد: جلوگیری از توسعه صنایع آب‌برو همه طرح‌های صنعتی در مناطق خشک، زمان‌بندی میان‌مدت و بلندمدت برای جابه‌جایی صنایع به مناطق ساحلی و توقف طرح‌های پرهزینه و زیان‌آور که با انتقال آب به کویرتعادل طبیعت را بر هم می‌زند، ضروری است.
دانشیار دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان افزود: توقف کشت محصولات آب‌برو واردات محصولات کشاورزی مانند برنج و برخی صیفی‌ها که آب فراوانی برای تولید آن‌ها مصرف می‌شود، همچنین کاهش سطح زیر کشت کشاورزی و باغداری در کنار دریاچه‌ها و در امتداد رودخانه‌ها برای کم کردن فشار بر آبخوان یا منابع آب زیرزمینی برای این مهم پیشنهاد می‌شود.
خاتون‌آبادی گفت: آنچه در حاشیه دریاچه ارومیه رخ‌داده این است که چاه‌های عمیق احداث و باغستان‌هایی مانند سیب گسترش‌یافته‌اند و آبخوان دریاچه را تخلیه کرده است، از سوی دیگر سدهای متعدد، مانع ورود آب به دریاچه و نفوذ آب در آبخوان شده است.
این فعال محیط‌زیست تأمین بودجه برای خرید امتیاز واگذاری‌های حقابه جدید کشاورزان در مسیر رودخانه‌ها از بالادست تا پایین‌دست و بازگرداندن حقابه رودخانه‌ها را از دیگر راهکارهای حفظ توان زیست‌محیطی رودخانه‌ها عنوان کرد.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان توقف اعطای مجوز جدید حفر چاه عمیق ، نظارت مکانیزه با نصب کنتور روی چاه‌ها و کاهش بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی با بستن چاه‌های مازاد درتر منطقه را ضروری دانست.
وی افزود: برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و جلوگیری از تخلیه آبخوان و فرونشست زمین، باید همه آب‌های مربوط به رواناب در فصل‌های پرباران و نیز هرزاب اصفهان با طراحی و اجرای سیستم مهندسی‌شده، در زمین نفوذ کند.
خاتون‌آبادی گفت: مکانیزه کردن تولیدات کشاورزی و ترویج و سرمایه‌گذاری کشتِ بدون خاک از طریق بازچرخانی آب تا ۹۰ درصد آب مصرفی را کاهش می‌دهد.
استاد دانشگاه ادامه داد: مفاهیم مدیریتی و حکمرانی مشارکتی آب، ابعاد مختلف سدسازی‌های بی‌رویه در کشور، همچنین مفهوم آب پنهان یا مجازی(که در فرایند تولید هر فرآورده استفاده می‌شود)، به مردم، مدیران و سیاست‌گذاران آموزش داده شود.
به گفته وی، ستاد جدید مدیریت آب با حضور متخصصان و کارشناسان شناخته‌شده و دلسوز بدون ملاحظات استانی و منطقه‌ای به‌نحوی‌که پایداری بلندمدت سرزمین موردتوجه قرار بگیرد نه منافع کوتاه‌مدت و صنفی، با محوریت بازنگری طرح‌های سدسازی که با حکمرانی اصولی آب‌های سطحی در تضاد است باید ایجاد شود.
خاتون‌آبادی، همچنین خواستار ایجاد زمینه مشارکت اجتماعی و نهادهای آب بَران محلی برای همکاری و نظارت بر حکمرانی منابع آب و تشویق الگوهای مبتنی بر دانش بومی و شرایط اکولوژیک هر منطقه نظیر احیای قنات‌ها شد.
نگاه به زاینده‌رود، نگاه به یک رودخانه باشد
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان، تصریح کرد: توقف روش مدیریت استانی یا مدیریت گسسته حوضه‌های آبریز رودخانه‌ها و اجرای مدیریت یکپارچه و پیوسته در بالادست (سر آب) و پایین‌دست (پایاب) و کاهش پمپاژهای بی‌رویه در مسیر جریان آن، ضروری است.
خاتون‌آبادی به انتقاد از اینکه نگاه به رودخانه زاینده‌رود یکسان نیست و به فراخور وابستگی افراد و نهادها متفاوت است، افزود: باید به اجماع برسیم و به ماهیت حقیقی این رودخانه به‌عنوان اکوسیستمی که زیست‌بوم‌های متعدد و گوناگون خاکی، آبی (تالاب گاوخونی) گیاهی و انسانی به آن وابسته‌اند نگاه کنیم.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: رودخانه زاینده‌رود آب‌نما یا کانال انتقال آب برای کشاورزی یا صنعت نیست بلکه ماهیتی سیستمی، به‌هم‌پیوسته و یکپارچه دارد که از زرد کوه بختیاری شروع می‌شود و به تالاب گاوخونی ختم می‌شود.
به تعبیر وی، زاینده‌رود تن واحد و یکپارچه‌ای است که اگر رگ‌های این بدن تکه‌تکه شود و خون شریان‌هایش از هر قسمت برداشته شود این پیکر خواهد مُرد و بالادست و پایین‌دست گوهر نایاب خود را همگی از کف خواهند داد.
منابع فعلی آب با روش‌های اصولی حفظ شود
استاد دانشگاه و فعال محیط‌زیست بر ضرورت نجات منابع آب از ورشکستگی کامل تأکید کرد و افزود: آبخیزداری در حدی که تعادل اکولوژیک را بر هم نزند مفید است، بسیاری اوقات پروژه‌های آبخیزداری با تخریب مراتع و تبدیل آن به باغستان نه‌تنها مانع جریان آب در مسیر رودخانه‌ها در پایین‌دست می‌شود بلکه نیاز به آب بیشتر برای آبیاری و پمپاژ و انتقال آب به ارتفاعات را به دنبال دارد از طرفی مراتع طبیعی به مالکیت فردی درمی‌آید.
خاتون‌آبادی بابیان اینکه، طرح‌های آبخیزداری اجراشده در سرشاخه‌های زاینده‌رود، مغایر ماده ۴۵ و تبصره ۳ و ۴ ماده ۲ قانون توزیع عادلانه آب است، افزود: در همه قوانین و ضوابط مرتبط با آبخیزداری، وزارت جهاد کشاورزی موظف شده است پیش از احداث هرگونه سازه آبی در آبراهه‌ها مجوزهای لازم را از سوی وزارت نیرو دریافت کند همچنین از تعهدات شرکت آب منطقه‌ای این بوده است که به رفع اعیانی‌های بدون مجوز از حریم و بستر رودخانه اقدام نمایند.
وی افزود: آبخوان‌داری از طریق پخش سیلاب، سفره‌های آب زیرزمینی را تغذیه و تقویت می‌کند این در حالی است که از موانع و یا عوامل بازدارنده پخش سیلاب در دشت‌های مستعد، سدسازی‌های غیرضروری است.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان، افزود: ازنظر«امکان‌سنجی» ممکن است یک منطقه باوجود شرایط جغرافیایی خاص و وجود دره، مستعد احداث سد باشد اما از جنبه «نیازسنجی» به‌هیچ‌وجه توجیهی برای احداث سد وجود نداشته باشد و سدسازی مانع حرکت طبیعی آب از سرچشمه تا پایاب گردیده و دشت‌ها را خشک و بی‌جان سازد.
روش‌های کاهش مصرف آب نیازمند بازنگری است
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان، افزود: محدود کردن بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی و نیز حفر چاه عمیق زمانی میسر است که آب سطحی از طریق سیلاب و جریان طبیعی رودخانه‌ها در دسترس کشاورزان باشد.
این فعال محیط‌زیست به آبیاری قطره‌ای در کشاورزی اشاره و بیان کرد: هرچند با این روش مصرف آب در آبیاری، به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد، اما مساحت بیشتری از زمین‌های زراعی با آب مازاد و ذخیره‌شده، زیر کشت می‌رود و خاک از نفوذ آب در لایه‌های زیرین خود که درروش آبیاری غرقابی میسر است، محروم می‌شود و سطح آب زیرزمینی باز پایین‌تر می‌رود.
خاتون‌آبادی گفت: شبکه آب‌رسانی شهری هر ۱۵سال نیازمندترمیم است، درغیراین صورت بر اساس مطالعات، اتلاف یا هدر رفت آب از شبکه توزیع از ۱۵ درصد هم بالاتر خواهد رفت.
فعال محیط‌زیست ادامه داد: توجه مصرف‌کنندگان و نیز سیاست‌گذاران بخش آب، به آب مجازی یا آب پنهان که صرف تولید هر محصول و فرآورده می‌شود، می تواند کمک شایانی به مناطق خشک نماید و با تغییر روند صادرات و واردات محصولات گوناگون، یک منطقه خشک را می‌توان نجات داد.
وی افزود: به عنوان مثال برای تولید هر کیلو هندوانه به تناسب شرایط اقلیمی، به طورمتوسط ۱۵۰ لیتر آب مصرف می‌شود، در این شرایط صادرات آب از صادرات خود هندوانه مقرون به صرفه تر خواهد بود، اگر در ویتنام با جزر و مد رودخانه ها شالیزارها آبیاری می‌شوند و یا درفیلیپین با آب باران، بهتر است برنج از این مناطق به مناطق کم آب وارد شود.
در برنامه توسعه ابتدا به منابع موجود آب توجه شود
خاتون آبادی افزود: توجه به سه نوع آب سبز شامل آب باران و برف، آب رودخانه ها و دریاچه ها و آب های زیر زمینی و خاکستری( بازیافتی) وایجاد تعادل در مصرف بهینه آن ها موجب افزایش راندمان آب مصرفی در بخش های گوناگون خواهد شد. بازیافتی می‌شود.
وی هشدار داد: پیش از آن که برنامه توسعه برای هر منطقه طراحی و در نظر گرفته شود، بایستی به منابع آب های سبز، و آبی و ظرفیت بازیافت آب خاکستری و نیز تاب آب آوری زیست بومی و آستانه تحمل جمعیتی آن منطقه توجه لازم و دقیق صورت پذیرد.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان، افزود: برای ایجاد تعادل در استفاده منطقی و متعادل از سه نوع آب، یکپارچگی و پیوستگی حوضه آبریز رودخانه ها از سرآب تا پایاب، ضروری است در غیر این صورت بحران‌های آب و محیط زیست و نابسامانی های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خود نمایی خواهند کرد.
زاینده‌رود به طول افزون بر ۴۰۰ کیلومتر بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی بویژه زردکوه سرچشمه می‌گیرد و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق پیش می‌رود و در نهایت به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می‌ریزد.
این رودخانه که علاوه بر جاذبه تفریحی و فرهنگی، همواره نقشی مؤثر در پایداری محیط زیست، تامین آب آشامیدنی، رونق کشاورزی و اقتصاد منطقه مرکزی و هستی تالاب گاوخونی داشته، در دهه‌های اخیر به علت برداشت‌های غیرقانونی، انتقال آب از این حوضه به دیگر حوضه‌ها و استان‌ها، تراکم جمعیت و تا حدودی کاهش نسبی بارندگی‌ها، به یک رودخانه با جریان دوره‌ای تبدیل و در پایین دست با خشکی مواجه شده است.