در روزهای اخیر شاهد ورود یک هیات اقتصادی و سیاسی ٢٦ نفره به همراه مولوی «امیرخان متقی» سرپرست وزارت خارجه افغانستان به تهران بودیم؛ سفری که روز شنبه ١٨ دی ماه آغاز شد و در جریان آن بنا بر اظهارات متقی در یک فایل صوتی، گفت وگو با مقامات ایرانی در زمینه‌های تجارت، اقتصاد، امنیت و ترانزیت با مقامات ایرانی، «مثبت» بوده‌است.
از دو دهه پیش که آمریکا به بهانه مقابله به تروریسم در سال ۲۰۰۱ خاک افغانستان را اشغال کرد، ایران در کنار مردم افغانستان ایستاد به طوری که کشورمان از آن زمان سهم قابل توجهی در پذیرش مهاجران افغانستانی داشته و تا به امروز بیش از ۳ میلیون نفر از جمعت این کشور جنگ‌زده را در خود جای داده‌است.البته همزمان با این سفر برخی رسانه‌ها به گمانه‌زنی و امکان‌سنجی واگذاری سفارت افغانستان در تهران به طالبان برآمدند که «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت امورخارجه کشورمان در این خصوص اظهار کرد: فعالیت‌های دیپلماتیک سفارت افغانستان در تهران همانند تمامی سفارتخانه‌های خارجی در چارچوب اصول و قواعد تعریف شده کنوانسیون ۱۹۶۱ وین در خصوص روابط دیپلماتیک قرار دارد و هیچگونه تغییر و تحولی خارج از آن ممکن نیست.
فارغ از اینکه چه توافقاتی در جریان این سفر منعقد شده باشد، این پرسش به ذهن می‌رسد که چه عوامل و دلایلی باعث شد که طالبان بعد از پاکستان و قطر، ایران را به عنوان سومین مقصد سفر دیپلماتیک خود برگزینند؟
ایران، همدم افغان‌ها در روزهای سخت
از دو دهه پیش که آمریکا به بهانه مقابله به تروریسم در سال ۲۰۰۱ خاک افغانستان را اشغال کرد، ایران در کنار مردم افغانستان ایستاد به طوری که کشورمان از آن زمان سهم قابل توجهی در پذیرش مهاجران افغانستانی داشته و تا به امروز بیش از ۳ میلیون نفر از جمعت این کشور جنگ‌زده را در خود جای داده‌است.
این حُسن همجواری طی ماه‌های اخیر که دولت بایدن برای رهایی از باتلاق خودساخته با خروج غیرمسوولانه از افغانستان هزینه‌های جبران‌ناپذیری همچون تقویت گروه‌های تروریستی، فروپاشی اقتصادی و سیل مهاجران را بر مردم این کشور جنگ‌زده تحمیل کرد، ادامه یافته‌است؛ مصائبی که ایران را به عنوان کشور دوست و همسایه به شدت نسبت به آینده افغانستان نگران کرده‌است.
ایران حتی باوجود مشکلات اقتصادی و تحریم‌های غربی از مصائب مردم افغانستان غافل نمانده و در ادامه کمکهای بشردوستانه خود به مردم افغانستان و همزمان با دومین سالگرد شهادت سردار شهید «قاسم سلیمانی» یک محموله مواد غذایی و خوراکی بین مردم بیبضاعت کابل توزیع کرد؛ بسته‌ای که ارزش آن بیش از ۵۰هزار دلار ارزیابی می‌شد.
با نگاهی هر چند اجمالی به سیاست‌های اعلانی و اعمالی ایران در قبال کشور همسایه، اهمیت مردم افغانستان بیش از پیش برجسته می‌شود. حتی خواست و اراده سیاسی مردم افغانستان در تعیین حکومت خود نیز همواره مورد توجه دولتمردان ایران قرار داشته‌است.افزون بر آن، در این مدت ایران از طرق دیپلماتیک برای برون‌رفت افغانستان از بحران کوشید که نقش پویای تهران در برگزاری اجلاس در این زمینه بر کسی پوشیده نیست.
در فضای پس از تسلط طالبان بر افغانستان در میانه سال ۲۰۲۱، ایران نقش فعالی برای برقراری صلح و ثبات در این کشور دوست و همسایه ایفا کرده‌است به عنوان نمونه در ادامه نشست‌های سه‌گانه مسکو پیرامون بررسی تحولات افغانستان، دومین دور نشست وزیران امور خارجه همسایگان افغانستان ۵ آبان‌ماه در وزارت امور خارجه با حضور وزیران امور خارجه ایران، ازبکستان، ترکمنستان، تاجیکستان و پاکستان برگزار شد؛ نشستی که در آن وزیران امور خارجه چین و روسیه و نیز «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل به صورت مجازی شرکت داشتند.
در جریان این نشست، وزیران امور خارجه کشورهای همسایه افغانستان بر اهمیت شنیدن صدا و خواسته مردم این کشور از سوی جامعه بین‌المللی تاکید کردند و خواستار آن شدند که گروه حاکم بر افغانستان به تعهدات خود در مقابل خواسته‌های مردم و انتظارات جامعه بین‌الملل عمل کنند.
با نگاهی هر چند اجمالی به سیاست‌های اعلانی و اعمالی ایران در قبال کشور همسایه، اهمیت مردم افغانستان بیش از پیش برجسته می‌شود. حتی خواست و اراده سیاسی مردم افغانستان در تعیین حکومت خود نیز همواره مورد توجه دولتمردان ایران قرار داشته‌است.به طوری که خطیب‌زاده ۱۳ دی‌ماه در کنفرانس خبری هفتگی خود تاکید کرد: «آنچه در افغانستان بیش از همه مورد تاکید ایران و کشورهای همسایه است، تشکیل دولت فراگیر است که بازتاب دهنده تنوع قومی و جمعیتی افغانستان باشد.»
ریشه بحران کنونی افغانستان در ۲۰ سال اشغالگری غرب
جدا از رویکرد سازنده ایران در قبال افغانستان که در چارچوب اصل حُسن همجواری معنا می‌یابد، اشغال دو دهه‌ای افغانستان توسط آمریکا و بلوکه کردن اموال این کشور جنگ‌زده در فضای پساخروج، دلیل مهم دیگری است که طالبان را به سمت کشورهای همجوار و غیرغربی سوق داده‌است.
در پی خروج آمریکای بایدن از افغانستان و مسدودسازی دارایی‌های این کشور، مردم افغانستان با انبوهی از مشکلات عمدتا اقتصادی مواجه شده‌اند که نگاهی به وضعیت بانک‌ها از شرایط وخیم اقتصادی پرده برمی‌دارد.
سازمان ملل به تازگی خواستار اقدام فوری برای حمایت از بانک‌های افغانستان شده و هشدار داده‌است که بحران نقدینگی در این کشور می‌تواند در چند ماه آینده باعث سقوط بزرگ نظام بانکی شود. در یک گزارش سه صفحه‌ای در مورد نظام بانکی و مالی افغانستان که در اختیار خبرگزاری «رویترز» قرار گرفته، «برنامه توسعه ملل متحد» ( UNDP) تاکید کرده‌است که هزینه اقتصادی فروپاشی نظام بانکی و در نتیجه تاثیر منفی اجتماعی آن بسیار گسترده خواهدبود.
در این شرایط نابسامان که موجودی بانک‌ها به شدت کاهش یافته و صدای فروپاشی دیوار اقتصاد افغانستان به گوش می‌رسد، کابل آمریکا را در این زمینه مقصر می‌داند، چرا که آمریکا نزدیک به ۹.۵ میلیارد دلار از دارایی‌های بانک مرکزی افغانستان را مسدود و ارسال پول نقد به این کشور را متوقف کرده‌است.بر اساس برآورد کارشناسان سازمان ملل، موجودی بانک‌های افغانستان در حال حاضر در قیاس با پایان سال ۲۰۲۰ حدود ۴۰ درصد کاهش یافته‌است. گزارش سازمان ملل در عین حال حاکی از افزایش موارد دیرکرد پرداخت اقساط وام‌هاست. به این ترتیب میزان وام‌های مساله‌دار از ۳۰ درصد در پایان سال ۲۰۲۰ به ۵۷ درصد در سپتامبر سال جاری افزایش یافته‌است.
در این شرایط نابسامان که موجودی بانک‌ها به شدت کاهش یافته و صدای فروپاشی دیوار اقتصاد افغانستان به گوش می‌رسد، کابل آمریکا را در این زمینه مقصر می‌داند، چرا که آمریکا نزدیک به ۹.۵ میلیارد دلار از دارایی‌های بانک مرکزی افغانستان را مسدود و ارسال پول نقد به این کشور را متوقف کرده‌است.
به تازگی پایگاه خبری- تحلیلی «میدل ایست مانیتور»گزارشی با عنوان «غرب به دلیل حضور زنان در افغانستان در حال مهندسی گرسنگی نئواستعماری است»، منتشر کرده و نوشته‌است: غرب و جامعه بین‌المللی تحت نفوذ آن، با امتناع از آزادسازی دارایی‌ها و سرمایه‌های خارجی، افغانستان را به گروگان گرفته و درباره دولت جدیدش سیاه‌نمایی می‌کند.
به نوشته این پایگاه خبری- تحلیلی، اگر بودجه افغانستان همچنان مسدود بماند، تخمین زده می‌شود که تعداد افرادی که به دلیل قحطی و زمستان جان خود را از دست می‌دهند از تعداد جان باختگان در طول دو دهه جنگ بیشتر خواهد بود. اگر این اتفاق بیفتد، غرب و جامعه بین المللی در حال مهندسی و تنظیم قحطی جدیدی هستند که یادآور گذشته‌های استعماری است.
از نگاه ناظران، در چنین فضایی که سایه تحریم، فقر، ترور به عنوان میراث شوم آمریکا بر مردم افغانستان سایه افکنده، مهاجرت تنها گزینه پیش روی بسیاری از آنها است. همان گونه که سازمان ملل نیز پیشتر (جمعه پنجم شهریور) به موج مهاجرتی افغان‌ها اشاره کرد و نسبت به نیم میلیون پناهجوی دیگر از افغانستان تا پایان سال ۲۰۲۱ هشدار داد.
بر اساس این گزارش، موضوع هیات سفر طالبان به تهران هم در جریان نشست خبری سخنگوی وزارت خارجه نیز هم مطرح شد، سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امورخارجه، در مورد دیدار با مقامات ایرانی با هیات طالبانی اینطور گفت: تمامی دغدغه ایران این بوده که چگونه می توان وضعیت مردم افغانستان را بهتر کرد و از این شرایط خارج کرد. گفت‌وگوهای بسیار خوبی در سفر انجام و تلاش شد با تمرکز بر اقتصاد مردم محور، توافقات به نقطه اجرایی شدن نزدیک شود. این سفر در سه کارگروه مختلف به تمامی موارد پرداخت و سفر موفقی بود.
این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران بارها تاکید کرده است که در چارچوب سیاست حسن همسایگی و روابط خویشاوندی با مردم افغانستان تمامی بضاعت خود را به کار خواهد گرفت.