آنومی در لغت به معنای " فقدان هنجار یا بی هنجاری" یا "فقدان قانون و بی قانونی" است و جامعه آنومیک هم جامعه ای قانوندار اما بی قانون به حساب می آید، جامعه ای که قواعد اجتماعی برای برخی افراد الزام آور نبوده و پیروی از آنها برایشان مطلوبیتی ندارد.
به جرات می توان گفت، "آنومی" نخستین تئاتر کشور از خراسان رضوی است که صریح و شفاف و بی پرده واقعیتها و لایه های زیرین پرونده های قضایی که بارها نتایج بررسی آنها در دادگاه ها رسانه ای شده اما کمتر از نزدیک با آنها مواجه شده ایم را به تصویر می کشد.
هرچند تاکنون فیلمهایی مانند "متری شش و نیم"، "دهلیز"، "هیس، دخترها فریاد نمی زنند"، "می خواهم زنده بمانم" و چندین مورد دیگر در خصوص واقعیت های پنهان زیر پوست شهر یا جرایم و پرونده های قضایی ساخته شده و بسیار هم مورد توجه قرار گرفته است اما کمتر این گونه موضوعات پا به صحنه تئاتر گذاشته است جایی که می توان قصه های تلخ را در جریانی هم نفس با تماشاچیان بیان کرد.
تئاتر آنومی که چند روزی است در مشهد به اجرا در آمده بسیاری از دوستداران تئاتر و مسایل اجتماعی را به سمت خود جلب کرده است، نماشی از جنس جامعه که مبتنی بر واقعیتهای چندین پرونده قضایی با حمایت کامل دادگستری خراسان رضوی ساخته شده و به اجرا درآمده است.
حمایت دادگستری از چنین تئاتری ناظر بر وظیفه قانونی قوه قضائیه مبنی بر نشان دادن عواقب ارتکاب جرایم و عاقبت مجرمان با استفاده از ابزار هنر است تا به نوعی در بازدارندگی در این زمینه تاثیرگذار باشد.
چه شد که آنومی ساخته شد؟
حامی اصلی این اثر هنری "نیره عابدین زاده" معاون دادستان عمومی و انقلاب مرکز خراسان رضوی است که به قول کارگردان اثر تمام قد پای این موضوع ایستاده و گروه تئاتر را پای همه جلسات دادگاه پرونده های قضایی برده تا حس و خلاقیت هنری آنان را برای خلق اثری آنومیک و مبتنی بر واقعیتها برانگیزد.
کارگردان اثر نمایشی "آنومیک" به خبرنگار ما در این باره می گوید: علایق شخصی من مربوط به موضوعات اجتماعی و بحثهای روان شناختی است و چهار یا پنج نمایشی که پیش از این کار کرده ام، حول همین موضوعات می چرخد موضوع نمایش "آنومی" نیز مربوط به آسیبهای اجتماعی حوزه کودک و نوجوان است که با همکاری سرکار خانم "عابدین زاده" و با حضور در دادگاه ها پرونده های مبتنی بر این موضوع ساخته شده است.
عادل توکلی افزود: با راهنمایی خانم عابدین زاده به پرونده های مختلف در خصوص آسیبهای اجتماعی حوزه کودک و نوجوان دسترسی پیدا کردیم و پس از خوانش آنها روی چند موضوع که تکثر و تعددشان در این پرونده ها زیاد بود، تمرکز کردیم که مربوط به روابط فرازناشویی، تعرض به کودک و نوجوان و سوء استفاده ها از این طیف می شد لذا موضوعات جمع بندی و نمایشنامه هایش توسط "مسعود عقلی" و "شادی غفوریان" نوشته شد.
وی اضافه کرد: نمایش "آنومی" پنج قصه و ۵۰ بازیگر دارد که قصه ها در سه شب به نمایش درمی آید و فردی که بخواهد همه قصه های این تئاتر را ببیند باید بلیت سه شب که بهای آن ۵۰ هزار تومان است را خریداری کند.
کارگردان نمایش آنومی گفت: این نمایش در زمستان سال ۱۳۹۸ آماده نمایش شد و ۱۸ شب نیز در مشهد روی صحنه رفت و استقبال قابل توجهی نیز از آن به عمل آمد به طوری که ۳۰ درصد از مخاطبان در شبها تکراری بودند چرا که سعی می کردند همه قصه ها را ببینند اما به دلیل شیوع کرونا اجرای آن به مدت ۲ سال تعطیل شد.
توکلی افزود: پس از این که دوباره موقعیت برای اجرای نمایش آنومی به وجود آمد گروه نمایش دوباره دور هم جمع شدند، اثر بازتولید و پس از ۲ ماه تمرین گروه، آماده اجرا شد.
وی دوره جدید اجرای نمایش آنومی را دارای تغییراتی در سطح بازیگران و محل اجرا دانست و ادامه داد: در این نمایش از بازگیران حرفه ای مشهد استفاده شده و هم اینک ۱۳ اجرا از آنومی در ساختمان موسسه گلستان علی (ع) گذشته و هزار و ۵۰۰ تماشاگر بلیت آن را خریداری کرده و به تماشایش نشسته اند و این اجرا تا هشتم بهمن ماه ادامه می یابد.
کارگردان نمایش آنومی گفت: این نمایش از نوع نمایش "محیطی" است و در سالنهای تئاتر مرسوم اجرا نمی شود و با حمایت مدیریت موسسه گلستان علی (ع) ساختمانی در خیابان نمایشگاه مشهد برای آن در نظر گرفته شد و تاکنون نیز استقبال قابل توجهی از این تئاتر شده و شاید اگر محل اجرا کمی بزرگتر بود جمعیت بیشتری به استقبال می آمد.
توکلی افزود: می توان گفت اولین بار در مشهد یا خراسان رضوی است که به پرونده های قضایی در قالب تئاتر پرداخته می شود و خوشبختانه معاون دادستان عمومی و انقلاب مشهد تمام قد از این کار حمایت کرده است و ضرورت پرداختن به این مباحث و تاثیر بازدارندگی آن از طریق هنر تئاتر را مورد تاکید قرار داده است.
وی اضافه کرد: حداقل ۱۰ روز فیلمبرداری اثر "آنومی" برای شرکت در جشنواره تئاتر فجر امسال به طول می کشد و امیدواریم بتوانیم آن را به این جشنواره برسانیم.
کارگردان نمایش آنومی در پاسخ به سوال خبرنگار ایرنا مبنی بر این که آیا کار مشابهی مانند "آنومی" را تکرار خواهد کرد یا نه گفت: بیشتر از این که بخواهم کاری برای نمایش در جشنواره آماده کنم روح این نمایش و ضرورت اجرای عمومی چنین آثار هنری من را ترغیب به تداوم کار نموده است و در صورتی که قدری محدودیتها و ممیزی ها کمتر و بستری برای واکاوی بیشتر موضوعات اجتماعی فراهم شود به طور قطع تئاتری مشابه آنومی با موضوع دیگری از پرونده های قضایی البته با تعداد بازیگران کمتر خواهم ساخت و روی صحنه خواهم برد.
ادای "مسوولیت اجتماعی" با کمک به ساخت یک اثر هنری
به گفته معاون دادستان عمومی و انقلاب مرکز خراسان رضوی، "آنومی" واقعیت چند پرونده قضایی در مشهد است که ریشه های عمیقی در آسیبهای اجتماعی دارند که می توانستند در بازه های زمانی لازم مدیریت و کنترل شوند اما به دلیل برخی بی توجهی ها در نهایت تبدیل به یک واقعه جنایی شدند و پای عاملان آنها به دادگستری باز شد.
نیره عابدین زاده افزود: زمانی که در محاکم کیفری یک استان به عنوان معاون دادستان حضور داشتم و باید از کیفرخواستها دفاع می کردم با پرونده هایی این چنینی مواجه شدم که اگر آن پرونده را باز می کردی شاید در ظاهر یک پرونده جنایی به نظر می رسید اما در واقع نتیجه و بازخورد بروز بسیاری از آسیبهای اجتماعی و واقعیتهای زیرپوست شهر بود.
وی ادامه داد: من در همان سالها بسیار فکرم به این موضوع مشغول بود که بتوانم به مسوولیت اجتماعی خود در قبال چنین پرونده های قضایی و جنایی عمل کنم چرا که من علاوه بر مسوولیت قانونی خود در دستگاه قضا، مسوولیت اجتماعی در قبال جامعه دارم که باید آن را انجام دهم.
معاون دادستان عمومی و انقلاب مرکز خراسان رضوی گفت: در این فکرها بودم که با خانم شادی غفوریان آشنا شدم و فکر این که بتوانم واقعیت برخی پرونده ها و لایه های زیرین آن را در قالب تئاتر به نمایش درآورم، دوباره به ذهنم خطور کرد، موضوع را با ایشان درمیان گذاشتم و از این طریق با گروه تئاتر آقای عادل توکلی مرتبط شدم.
عابدین زاده در تشریح دلیل حمایتش از این گروه تئاتر اظهار کرد: گروه ایشان را خیلی با انگیزه یافتم و احساس کردم باید از آنان حمایت کنم و اجازه ندهم در روند گرفتن مجوز و کاغذبازیهای اداری اذیت شوند، در واقع مصمم شدم برای عملی کردن فکری که همیشه در ذهن داشتم بسترسازی کنم پس به آنان گفتم که در جلسات دادگاه های مربوط به این پرونده ها حضور پیدا کرده و بدون پیش داوری و قضاوت حضور آنچه می بینند، می شنوند و احساس می کنند را به یک اثر هنری تبدیل کنند.
وی ادامه داد: در حین بررسی پرونده های قضایی موضوعات زیادی پیش می آمد و سختی های زیادی بود، برخی از متهمان، بزهکار یا بزه دیده بودند و مشاهده آنان در جریان دادگاهشان دشواریهایی داشت اما گروه تئاتر با ما همراهی کردند و سعی شد آنان در همه نشستهای مربوط به پرونده ها شرکت کنند تا قلمشان واقعیت ها را بنویسند.
معاون دادستان عمومی و انقلاب مرکز خراسان رضوی گفت: در آن مقطع زمانی که گروه تئاتر، ما را در جلسات دادگاه همراهی می کردند، پرونده ها زیاد بود اما چند پرونده مهم در کنار هم قرار گرفت، قصه هایش مرتب شد و خمیرمایه تئاتر "آنومی" را شکل داد.
عابدین زاده افزود: لحظه به لحظه تئاتر آنومی واقعی است، نویسندگان این تئاتر از دیدگاه هیات منصفه به این پرونده ها نگاه کرده و محاکم را دیده اند نه این که خود را در مقام قاضی یا خانواده بزه دیده یا بزهکار قرار دهند، این گروه راجع به موضوعات بررسی های لازم را انجام داده و کار کارشناسی کرده و علتها را جویا شده اند.
وی اضافه کرد: تئاتر آنومی در واقع علاوه بر این که به شرح قصه ای در صحنه دادگاه می پردازد، ریزجزء هایی را نشان می دهد که سبب ایجاد این مساله بزرگ و رسیدن این موضوع به محکمه شده است که شاید جامعه الان آن را نمی تواند حل کند اما در گذشته های دور با حل مسائل کوچک می توانسته مانع از تبدیل آن به مسایل بزرگ امروز شود.
معاون دادستان عمومی و انقلاب مرکز خراسان رضوی گفت: در مواجهه با آسیبهای اجتماعی و پرونده های قضایی می توانیم ۲ رویکرد داشته باشیم، یک رویکرد این که آن را پنهان کنیم و رویکرد دوم این که برای آن چاره ای بیندیشیم و ما با نمایش "آنومی" رویکرد دوم را انتخاب کردیم و سعی کردیم برای آن چاره اندیشی کنیم.
عابدین زاده افزود: پرداختن عمیق به موضوعات اجتماعی در خیلی از سازمانهای کشور هنوز جای خود را باز نکرده است هر چند نهادهای مردمی به این موضوعات زیاد پرداخته اند از این رو تلاش کرده ایم که اگر در پرونده ای یک واقعه جبران ناپذیر نسبت به یک فرد اتفاق افتاده آن پرونده خمیر و تمام نشود بلکه به علتهای وقایع آن پرونده به نحوی در قالب هنر پرداخته شود که دیگر این موضوعات در جامعه تکرار نگردد.
وی اضافه کرد: هنر یک زاویه بسیار تاثیرگذار برای مردم است آن هم هنری که مبتنی بر واقعیت و به دور از افراط و تفریط باشد، نمایش آنومی منطبق بر واقعیت است و هیچ افراط و تفریطی در آن اتفاق نیفتاده است و پنهان کاری هم نبوده، لذا این تئاتر برای مردم باورپذیرتر است و مردم می توانند با آن ارتباط بگیرند و آموزشها را غیرمستقیم دریافت کنند.
معاون دادستان مشهد درباره این که آیا قوه قضائیه تکلیف قانونی برای استفاده از ابزار هنر و رسانه برای بازدارندگی در خصوص آسیبهای اجتماعی دارد یا خیر گفت: پیشتر بخشنامه ای از سوی معاونت پیشگیری از وقوع جرم و حقوق عامه قوه قضائیه صادر شده بود که به برخی از موضوعات پرونده های قضایی در قالب یک اثر هنری پرداخته شود تا جنبه آموزش و پیشگیری آن حفظ شود و آنومی نخستین مورد در خصوص اجرای این بخشنامه است، بخشنامه ها و قوانین خوب زیادی داریم که متاسفانه کسی نیست آنها را اجرا کند اما ما مسوولان باید مسوولیت اجتماعی خود را هم نسبت به مردم انجام دهیم.