علاوه بر مجموعه رخدادهای بحران‌زای معروف مانند سیل و زلزله چندی است که پدیده "فرونشست زمین" هم به سیاهه بلایای طبیعی در ایران اضافه شده، رخدادی که احتمال بروز آن بنا به دلایلی در مناطق مختلف خراسان رضوی بسیار بالا ارزیابی شده است.
مقوله علمی و اجرایی مدیریت بحران در چنین وضعیتی امری بسیار جدی است که باید برای پیشگیری از مواجهه ناگهانی با حوادث طبیعی و یا کاهش تبعات و خسارتهای آنها مورد توجه قرار گیرد چنانکه گاه و بیگاه شنیده می‌شنود "غافلگیری" در مواجهه با برخی رویدادها و حوادث طبیعی سبب شده نتوان وضعیت را آنطور که باید مدیریت کرد یعنی مدیریت بحران خود با بحران مواجه شده است.
ضعف در آموزش
معروف است که "حادثه خبر نمی‌کند" اما باعث آن نیست که در مواجهه با حوادث طبیعی زانوی غم به بغل گرفت و دلخوش به چرخش مثبت اوضاع بحرانی بود، به ویژه آنکه امروزه در سطح جهان مقوله مدیریت بحران بطور بسیار جدی نه تنها در مجامع آکادمیک بلکه در حوزه امور اجرایی، سازمانی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفته بطوری که حتی مجامع بین‌المللی تخصصی به همین منظور شکل گرفته تا همراه با کشورهای عضو خسارتهای جانی و مالی حوادث کاهش یابد.
فرماندار کاشمر در همین خصوص می‌گوید که می‌بایست برای هر مشکل از پیش چند راه‌حل و راهکار اندیشیده شده باشد و این بدان معنا است که مدیران و مسوولان ذیربط موظفند برای وضعیتهای بحرانی قابل تصور نقشه راهنما و بانک اطلاعاتی ایجاد کرده و در دسترس قرار دهند.
مسلم ساقی در گفتگو با خبرنگار ایرنا افزود: به عنوان مثال هم‌اینک "گسل درونه" به عنوان دومین گسل بزرگ موجود در جغرافیای طبیعی ایران از نزدیکی کاشمر می‌گذرد لذا باید همه تمهیدات لازم برای بحران زلزله احتمالی ناشی از فعالیت این گسل در منطقه اندیشه شده و مهیا باشد.
وی ادامه داد: کاشمر در حالی با این پدیده طبیعی روبرو است که تنها ۳۵ درصد منازل روستایی شهرستان استحکام لازم را برای مقاومت در برابر زلزله دارند اما ۶۵ درصد خانه‌هایی که روستاییان کاشمری همین الان زیر سقف آنها زندگی می‌کنند در برابر زمین‌لرزه مقاومت ندارند.
فرماندار کاشمر گفت: آگاهی از این ضعف ایجاب می‌کند همین حالا پیش از رخداد بحران اقدامات لازم و مفید برای مقاومسازی واحدهای مسکونی روستایی انجام شود، نه اینکه منتظر ماند تا بحران بروز کند و پس از آن به سراغ خسارتها رفت.
وی افزود: کاشمر هم‌اینک به لحاظ توان و سازمان امور پشتیبانی در مقایسه با شهرهای همجوار خود مشکل خاصی ندارد اما می‌توان و باید از ظرفیت شهرستانهای معین برای تقویت این حوزه استفاده کرد بطوری که هر دستگاه و نهادی "شهرستان معین" خود را بشناسد.
ساقی ادامه داد: این در حالی است که به عنوان مثال، شبکه بهداشت و درمان کاشمر هنوز تفاهمنامه لازم را در خصوص شهرستان معین خود ندارد لذا باید هرچه زودتر نسبت به عقد تفاهمنامه به منظور برخورداری فوری از شهرستان معین برای برخورداری در مواقع بحرانی اقدام شود.
وی گفت: همچنین مدیران شورای مدیریت بحران شهرستان کاشمر هنوز تمامی آموزش‌های مورد نیاز برای مواقع بحرانی را فرا نگرفته‌اند و در این حوزه ضعفهایی داریم و متأسفانه به جز مجموعه فرمانداری، تنها هلال‌احمر به قانون جدید مدیریت بحران وقوف و اشراف دارد، در صورتی که همه باید آخرین قوانین را بدانند و کاملاً اماده بوده و بر اساس آن وظایف خود را انجام دهند.
فرماندار کاشمر با تأکید بر اینکه باید دوره آموزشی با سرفصل‌های مشخص برای اعضای مدیریت بحران برگزار و همه ملزم به شرکت در آن شوند، تصریح کرد: مدیران عضو شورای مدیریت بحران شهرستان باید در هر ساعت از شبانه‌روز آماده مواجهه با هرگونه حادثه بوده و از امکانات مورد نیاز برخوردار باشند.
وی افزود: همچنین با وجود کمبود اعتبار، در حوزه آموزش و تجهیزات باید سرمایه‌گذاری مناسبی داشته باشیم.
ساقی در ادامه گفتگو با خبرنگار ایرنا به پایگاه امدادی هلال‌احمر کاشمر که سالها نیمه‌کاره باقی مانده اشاره و بیان کرد: هنوز سوله این پایگاه نیمه‌کاره است که در این خصوص پیگیری‌هایی انجام شده اما تاکنون فقط قسمت اداری ساختمان به بهره‌برداری رسیده و باقی فضا همچنان نیمه‌تمام رها شده است.
وی ادامه داد: شهرستان کاشمر فقط ۲ دستگاه تلفن ماهواره‌ای دارد، هرچند در این خصوص تقاضاهایی از مدیریت بحران استان صورت گرفته اما به نتیجه نرسیده است، لذا با توجه به اینکه در مواقع بحرانی نمی‌توان با ثابت و یا همراه تماس برقرار کرد، نیاز شهرستان به تلفن ماهواره‌ای جدی است که باید مرتفع شود.
فرماندار کاشمر گفت: برخی امکانات دستگاهها دچار نقص هستند که می‌بایست مورد بازبینی قرار گیرند.
وی افزود: همچنین پاره‌ای از اقدامات در مواقع بحرانی اضافی بوده که انجام آنها تنها به منزله هدررفت انرژی است زیرا هنوز برخی مدیران نمی‌دانند در مواقع بحرانی چه وسایلی را باید همراه خود داشته باشند.
بحران زیاد، توانایی کم
مدتی پیش "مانور اسکان اضطراری" در کاشمر برگزار شد که در چارچوب آن نقاط ضعف مدیریت دست‌اندرکار حوزه بحران آن مورد تشخیص مسوولان شهرستان قرار گرفت، ضعفهایی که در صورت رفع نشدن، برای صحنه واقعی بحران فاقد هرگونه توجیه هستند.
مواردی همچون مجهز نبودن پلیس در منطقه حادثه‌دیده به دستبند برای دستگیری خلافکاران سوءاستفاده‌گر از وضعیت بحرانی و یا استقرار چادرهای هلال احمر در مجاورت تانکر آب که استفاده از آن موجب روان شدن آب زیر چادرها می‌شود رخدادهایی غیرقابل قبول در صورت وقوع در هنگامه بحران مزاحم و مخل مدیریت بحران خواهند بود.
معاون عمرانی و برنامه‌ریزی فرمانداری کاشمر می‌گوید: فرصت تصمیم‌گیری در مواقع بحرانی بسیار کم است زیرا خود حادثه به اندازه کافی غیرمنتظره غافلگیرکننده می‌باشد بطوری که در چنین شرایطی دیگر نمی‌توان از روشهای معمول برای عکس العمل استفاده کرد.
مهدی نایه‌در در گفتگو با خبرنگار ایرنا افزود: مدیریت در چنین حالتی بیش از هر چیز به تجربه، مهارت، سرعت، هوشمندی و موقع‌سنجی نیاز دارد.
وی ادامه داد: وضعیت بحرانی رخ داده می‌بایست با توجه به اطلاعات موجود، هرچه سریعتر ارزیابی شود تا نسبت به آن اقدامات لازم با فوریت صورت گیرند بنابراین آگاهی بیشتر همراه با دسترسی به نظام اطلاعاتی کارآمد، توانایی پردازش اطلاعات و تصمیم‌گیری را برای مدیریت بحران شتاب داده تا از اقدامات مقابله با بحران نتایج بهتری حاصل شود.
معاون فرماندار کاشمر گفت: مانورهای برپا شده برای ارزیابی وضعیت مدیریت بحران در کاشمر نشان داد برخی دستگاهها عضو شورای مدیریت بحران با وظایف اولیه خود در مواقع بحرانی آشنا نیستند لذا کارگاههای آموزشی بیشتری باید در این حوزه برگزار شود.
وی افزود: منابع انسانی و امکانات مادی مهم‌ترین داشته‌های مدیریت بحران در هنگام وقوع حوادث طبیعی است و به نظر می‌رسد این شهرستان، علی‌رغم داشتن توان انسانی و نیروهای متخصص امدادی٬ در بحث امکانات مادی٬ ضعفهایی دارد.
نایه‌در ادامه داد: ایجاد امکانات خدماتی لازم در پارک ها، سوله ها و سالن‌های ورزشی چندمنظوره به عنوان جان‌پناه در مواقع بحرانی٬ از نیازهای شهرستان است.
وی گفت: شهرداری به لحاظ تجهیزات و امکانات جزو دستگاههای مهم در مدیریت بحران است اما هنوز با وظایف خود در مواقع بحران آشنا نیست، به طوریکه به ازای هر پنج چادر، باید یک باکس جمع آوری زباله باشد اما مانور اخیر آشکار کرد که خدمات شهری شهرداری هیچ اطلاعی از نقش خود ندارد، حتی پلیس هم ضعفهایی داشت که می طلبد آموزش های لازم به نیروی انسانی دستگاههای متولی بحران ارائه شود.
کمبود محیط امن برای استقرار حادثه‌دیدگان
رییس جمعیت هلال‌احمر کاشمر نیز در گفتگو با خبرنگار ایرنا به توانان این شهرستان برای مواقع بحرانی اشاره و بیان کرد: توان کنونی کاشمر برای مقابله با بحرنهای طبیعی کافی نیست بنابراین نیازمند کمک از سطوح استانی و ملی است.
احمد رضاپور افزود: شهرستان کاشمر در حوزه آموزش مدیریت بحران به ویژه در سطح مدیران دچار ضعف است.
وی همچنین به تقسیم کاشمر برای مواقع بحرانی به سه منطقه اشاره و بیان کرد: همه فضاهایی که در شهر کاشمر برای تجمیع جمعیت و ایجاد کلنی در شرایط بحرانی قابلیتهای لازم را دارند شناسایی شده‌اند
رییس جمعیت هلال‌احمر کاشمر ادامه داد: با این وجود بخاطر جمعیت شهری و تراکم بالای بافت مسکونی در برخی مناطق کاشمر، هنوز با کمبود فضاهای باز و امنی که بتوان شهروندان را هنگام بحران در آنجا اسکان داد، کم داریم.
وی گفت: عکس‌العمل آسیب‌دیدگان از حوادث طبیعی هنگام بروز بحران در خصوص وضعیت اسکان متفاوت است بطوری که گروهی صرفا تمایل دارند در محل زندگی خود مانده و مورد پشتیبانی قرار گیرند اما گروه دیگر راضی به اسکان در اردوگاه هستند. البته اکثریت خواهان باقی ماندن در محل زندگی خود می‌باشند که بدترین انتخاب در وضعیت بحرانی است.
رضاپور افزود: نقاطی همچون بلوار سیدمرتضی، زمینهای چمن، فضاهای خالی و بوستانهای شهر کاشمر که عمومی بوده و فاقد مالک شخصی هستند برای اسکان شهروندان در مواقع بحرانی پیش‌بینی شده‌اند. نقاطی هم در بافت فرسوده و جنوبی شهر کاشمر به همین منظور شناسایی شده‌اند.
وی ادامه داد: گرچه محدوده شمالی شهر کاشمر و امتداد آن در همین جهت، به گسل درونه نزدیکتر می‌شود اما وضعیت مقاومت بناهای این منطقه در برابر زمین‌لرزه بهتر از ساختمانهای واقع در محدوده جنوبی شهر است.
رییس جمعیت هلال‌احمر کاشمر در ادامه گفتگو با خبرنگار ایرنا اطلاعات دقیق، آگاهی از داشته‌ها و توان مادی مجموعه شهرستان را یکی از شاخصه‌های مدیریت بحران در هنگام بروز حوادث طبیعی ذکر و بیان کرد: این در حالی است که کاشمر فاقد آمار و اطلاعات احصا شده در این خصوص است.
وی گفت: همچنین پیش‌بینی لازم برای تعیین شهرستانهای معین کاشمر در شرایط بحرانی صورت گرته اما وقتی شهرستانهای همجوار خود نیز دچار کمبود برای مقابله با بحرانهای ناشی از حواد طبیعی هستند، از آنها چه انتظاری می‌توان داشت؟
مرکز شهرستان ۱۳۸ هزار نفری کاشمر در فاصله ۲۲۸ کیلومتری جنوب غرب مشهد واقع است. این شهرستان مرکب از دو بخش و ۳۵ روستا است که ۳۸ هزار نفر از جمعیت کاشمر ساکن آنها هستند.
شهر ۱۰۰ هزار نفری کاشمر هزار و ۴۱۶ هکتار مساحت دارد که ۳۰۳ هکتار آن بافت فرسوده شهری و ۲۶۴ هکتار سکونتگاه غیررسمی یا حاشیه اینشهر با مشکلات اجتماعی، عمرانی و فرهنگی است.
همچنین پنج واحد آموزش عالی با ۱۰ هزار دانشجو در کاشمر استقرار و فعالیت دارند.
کاشمر از لحاظ اقتصادی و اجتماعی کانون منطقه موسوم به "ترشیز" در جنوب غربی استان خراسان رضوی محسوب می‌شود. ترشیز شامل چهار شهرستان "کاشمر، بردسکن، خلیل‌آباد و کوهسرخ" با مجموع جمیتی در حدود ۳۰۰ هزار نفر است. بردسکن، خلیل‌آباد و کوهسرخ تا ۱۳۸۲ بخشهایی از شهرستان کاشمر بودند.