پسماند ویژه که بخشی از پسماند صنعتی است نوعی از پسماند را شامل می شود که خطرناکٰ، خطرساز و سمی است و نه تنها برای محیط زیست بلکه برای زیست انسانی نیز مخاطره دارد ولی با این وجود هنوز مکان خاصی برای دفع آن در استان حدود یک میلیون نفری خراسان شمالی نداریم.
به گزارش ایرنا با این که در سال ۸۶ مطالعاتی برای مکان یابی سایت دفع پسماند ویژه استان انجام شد و مکان پیشنهادی در سال ۸۹ به تصویب کارگروه مدیریت پسماند استان رسید اما مشکلاتی مانند تداخل مکان با دیگر طرح ها و نبود اعتبار اجرا، طرح را در بلاتکلیفی گذاشت و سرنوشت زباله های ویژه استان نامعلوم ماند.
چالش زباله های ویژه
با وجود پیشرفت هایی که در سال های اخیر در بحث زباله و پسماند داریم اما متاسفانه برای برخی از زباله ها مانند پسماند ویژه هنوز چاره ای اندیشیده نشده است، زباله هایی که خطرناک بودن آن ها مطرح اما سایت و محل مناسبی برای نگهداری از آن ها در نظر گرفته نشده است.
این مشکل شاید تا ۲ دهه قبل در تمامی استان ها وجود داشت اما به مرور حل شد و اکنون فقط معدودی از استان ها با پسماند ویِژه دست و پنجه نرم می کنند و منتظر نگاه ویژه به پسماند ویژه اند.
مدیریت پسماند ویژه از همان ابتدای تشکیل استان خراسان شمالی مطرح شد اما در سایه مدیریت زباله در بجنورد مسکوت ماند زیرا در آن زمان دپو و دفع زباله ها در بجنورد وضعیتی داشت که پسماند ویژه را از اذهان پاک کرد و مسوولان محیط زیست و شهر باید برای ده ها مشکلی که از نبود طرح جامع پسماند به وجود آمده بود چاره ای می اندیشیدند مشکلی که هنوز هم تمام و کمال رفع نشده است.
این در حالی است که از مدت ها قبل طرح مدیریت پسماند ویژه در کشور مطرح بود و بارها مسوولان از مکان‌یابی نقاطی در کشور برای دفن پسماندهای ویژه خبر دادند اما در استان ما این اتفاق رخ نداد.
از دیگر سو بسیاری از افراد و شاید برخی از مسوولان خطر ساز بودن پسماند ویژه را زیاد جدی نمی گیرند و به همین دلیل در برخی کارخانه ها و کارگاهها این نوع پسماند دپو شده و مدت ها باقی می ماند در حالی که ممکن است بایک جرقه خطر آن شعله بکشد.
نگاهی به برخی خصوصیات پسماند ویژه خطرناک بودن آن ها را اثبات می کند و کارشناسان نیز به این امر اعتراف می کنند.
یک کارشناس محیط زیست در مورد پسماندهای ویژه و خطرناک گفت: این نوع پسماندها دارای ویژگی‌های سمی بودن، انفجارپذیری، اشتعال‌پذیری و خورندگی هستند.
ناصر سعیدی اظهار داشت: این در حالی است که مسوولان معتقدند قانون مدیریت پسماندها دارای ایرادهایی است که در آن متولی اصلی مدیریت پسماندهای ویژه مشخص نشده و این ابهام اجرای قانون را با مشکل مواجه کرده است و همچنان آن را به تاخیر می‌اندازد.
وی افزود: به این ترتیب زمان می‌گذرد و پسماندهای ویژه که یکی از خطرناک‌ترین پسماندها برای سلامتی انسان‌ها و نابودی منابع طبیعی هستند در طبیعت رها و گاهی با پسماندهای خانگی مخلوط می‌شوند و بقیه پسماندها را نیز آلوده می‌کنند به طوری که هم اکنون بسیاری از شهرها به ویژه کلانشهرها با تولید انبوهی از پسماندهای ویژه مواجهند.
سعیدی با بیان این که باید در مورد مکان یابی این نوع پسماند همه جوانب را در نظر گرفت خاطرنشان کرد: بر اساس پیش‌بینی ها و مطالعات صورت گرفته، حدود ۷۰ لایه اطلاعاتی برای این مکان ها باید مورد بررسی قرار بگیرد و این نقاط را برای دفن پسماندها برای هزاران سال آماده کرد تا در آینده مشکلی پیش نیاید.
وی می گوید: مطالعات جداگانه ای نیز در زمینه هواشناسی، آب‌شناسی، زمین‌شناسی و زلزله، کاربرد اراضی و مطالعات زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی باید انجام شود تا به نتیجه مطلوب رسید.
این کارشناس محیط زیست با بیان این که در خراسان شمالی بیش از ۴۰۰ واحد صنعتی در شهرک ها و نواحی صنعتی و دیگر مناطق استان فعال است، گفت: در این واحدها پسماند های مختلفی تولید می شود که بخشی از آن ها پسماند ویژه است که نگهداری و امحای آن ها شرایط و مکان خاصی را می طلبد اما نکته امیدوار کننده این است که استان ما صنعتی نیست و هنوز دغدغه استان های صنعتی را نسبت به پسماند های ویژه نداریم، اما این موضوع نمی تواند، توجیه کنننده نبود مکان مناسبی برای نگهداری پسماند ویژه باشد.
وی افزود: در عین حال نباید فراموش کرد که پسماند خطرناک حاصل از صنایع می‌تواند برای سلامت و بهداشت انسان و محیط زیست بسیار خطرناک باشد و از سویی وجود فلزات سنگین در پسماند همواره به صورت یک خطر بالقوه برای سلامت انسان محسوب می شود، این فلزات ممکن است وارد چرخه غذایی شوند و در نهایت از بدن انسان سر درآورند.
پسماند ویژه خانگی
ناگفته نماند که هرچند صنایع بیشترین تولید پسماند ویژه را دارد اما تقریبا آن را در همه جا می توان یافت و فقط مختص صنایع نیست.
باتری های قلمی و ضایعات الکترونیکی در بین پسماند خانگی دیده می شود و حتی در برخی مواقع پسماند ویژه را در بین زباله های بیمارستانی هم می توان دید و این در حالی است که در بخش های مختلف دیگری مانند پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها، صنایع پتروشیمی و واحدهای ذوب فلزات با انبوهی از تولید این نوع پسماندها مواجه هستیم.
به گفته این کارشناس باقی‌مانده اسید واحدهایی که با اسید کار می‌کنند و سموم تاریخ مصرف گذشته و از رده خارج نیز جزو پسماندهای ویژه هستند.
سعیدی خاطرنشان کرد: آمار دقیقی از وضعیت تولید پسماندهای ویژه خارج از صنایع نداریم و این درحالی است تمام پسماندهای ویژه دارای اهمیت هستند و باید از روش های روز دنیا برای مدیریت آن ها استفاده کرد به عنوان مثال در واحدهای ذوب فلزات با ذوب خاک معادن پسماندهای ویژه تولید می‌شود به طوری که حدودا از یک تن خاک ۱۵ درصد ماده اصلی حاصل می شود و بقیه یعنی ۸۵ درصد باطله است که باید مدیریت و کنترل شود.
وی گفت: هم چنین واحدهای تولیدکننده پسماند براساس قانون باید پسماندهای خود را امحا کنند و اگر توان لازم را ندارند از مشاوران تخصصی استفاده کنند و تولیدکنندگان می‌توانند با مراجعه به شرکت های پیمانکاری و مشاوران زیست محیطی از توان علمی و تجربه آن ها استفاده کنند تا کم‌کم زمینه تخصصی این بخش گسترش یابد.
این کارشناسا محیط زیست افزود: تا زمانی که سایت نگهداری از این نوع پسماند در استان وجود نداشته باشد باید محیط زیست نظارت های دقیق تری داشته باشد و فقط به خود اظهاری صنایع در این مورد اکتفا نکند زیرا هر کدام از پسماندها در هر بخش و متناسب با نوع تولید و خصوصیات شیمیایی و فیزیکی آن باید به روش ویژه‌ای امحا شود و اگر جز این باشد آلودگی شیمیایی نیز بر آلودگی‌های محیط با انتشار این بخش از پسماندهای ویژه اضافه می شود و منابع آب و خاک را به صورت جبران‌ناپذیری آلوده می کند.
تفسیر های متفاوت از قوانین
یکی از مسوولان استان که مایل به ذکر نام خود در این گزارش نیست نیز گفت: در مورد پسماندهای ویژه و مشکلاتی که برای نگهداری از آن وجود دارد ابهاماتی وجود دارد که به تفسیرهای گوناگون از قانون این بخش باز می گردد و در واقع قوانین باید اصلاح و کاربردی شود.
وی افزود: از یک طرف بر اساس ماده ۱۲ قانون مدیریت پسماند محل‌های دفن پسماندهای ویژه بر اساس ضوابط زیست‌محیطی توسط وزارت کشور و با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی باید مشخص شود اما در حالی که وزارت کشور مسئولیتی برای پسماندهای ویژه ندارد و در ماده ۲۲ قانون مدیریت پسماند آمده است که سازمان حفاظت محیط زیست باید با رعایت ماده قانونی که به مسوولیت سازمان‌های تولیدکننده اشاره کرده است مکان‌هایی را برای این امر به وزارت کشور و وزارت صنعت پیشنهاد کند، اما درباره ادامه آن توضیحی نداده است و توپ پسماند ویژه هم چنان از این زمین به آن زمین پاس داده می شود.
وی خاطرنشان کرد: به هر حال، حل مشکل پسماند ویژه به یک اجماع استانی بازمی گردد به طوری که در بسیاری از استان ها با وجود ابهامات قانونی مکانی برای پسماند ویژه در نظرگرفته شده و در برخی از استانها هنوز به این اجماع نرسیده اند.
تولید ۴۱۰ تٌن پسماند
مدیرعامل شرکت شهرک های صنعتی خراسان شمالی در این مورد گفت: ماهانه ۴۱۰ تٌن پسماند صنعتی، عادی و جامد در شهرک های صنعتی خراستان شمالی تولید می شود که ۴۰۰ تٌن از این حجم پسماند صنعتی است و ۳۵۴ تٌن از ۴۰۰ تٌن پسماند صنعتی تولید شده در شهرک های صنعتی استان بازیافت می شود.
سیاوش وحدت با بیان این که در شهرک های استان، پسماند ویژه نداریم می گوید: حجم فاضلاب تولید شده ماهانه در شهرک ها نیز ۳۰هزار متر مکعب است که نیمی از حجم فاصلاب تولید شده صنعتی است و از دیگر سو ۱۱ هزار متر مکعب از فاضلاب تولید شده در شهرک ها در هر ماه تصفیه و برای آبیاری در فضای سبز مورد استفاده قرار می گیرد.
یک میلیون تٌن پسماند صنعتی
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی در این مورد گفت: سالانه نزدیک به یک میلیون تٌن پسماند صنعتی در این استان تولید می شود که بخش بسیار زیادی از آن قابلیت بازگشت به چرخه تولید دارد.
حسین هراتی افزود: عمده پسماندهای صنعتی و ویژه در صنایع بزرگ استان تولید می شود که بیش از ۸۰ درصد از آن قابل بازیافت است و بخش کمی از پسماندهای صنعتی و ویژه تولیدی کارخانه های استان، برای دفن به سایر استان ها منتقل می شود.
وی یادآور شد: یک نوع پسماند تولیدی در واحد پتروشیمی خراسان اکنون برای تولید چسب مورد استفاده قرار می گیرد و پسماندهای تولیدی در مجتمع صنعتی اسفراین هم در صنایع پایین دستی و یا سایر صنایع استفاده می شود.
هراتی با اشاره به اینکه خراسان شمالی دفنگاه پسماند صنعتی و ویژه ندارد اظهار داشت: در این زمینه، مکان یابی دفنگاه از تکالیف حفاظت محیط زیست و اکنون ایجاد این سایت در مرحله امکان سنجی و مطالعه شده است.
وی خاطرنشان کرد: حدود ۱۴ سال پیش جانمایی زمین برای ایجاد دفنگاه زباله های صنعتی استان توسط مشاوران انجام شد اما به علت مشکلات اجتماعی و اعتراض مردم نسبت به جانمایی آن، اجرای این سایت دچار وقفه شد و در سالهای بعد هم به دلایلی، مسکوت ماند اما از ۲ سال گذشته پیگیری ها برای ایجاد دفنگاه در حال انجام است و امید می رود تا مطالعه این سایت تکمیل شود و در سال آتی ایجاد دفنگاه وارد فاز اجرایی شود.
هراتی با بیان اینکه دفنگاه پسماند صنعتی و ویژه در جنوب استان ایجاد می شود، اظهار داشت: ایجاد این سایت برای بخش خصوصی می تواند درآمد زا باشد و با توجه به داشتن صرفه اقتصادی، بخش خصوصی راغب به ورود به سرمایه گذاری در این زمینه است و اگرچه هزینه های ایجاد سایت دفن پسماند صنعتی توسط وزارت کشور تامین می شود اما رویکرد ما ورود بخش خصوصی به این امر است.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی با بیان این که هر استانی باید سایت مخصوص پسماند ویژه داشته باشد، گفت: در بازدید های دوره ای که از صنایع می شود محل نگهداری از پسماندهای ویژه بازرسی می شود و صنایع خود اظهاری می کنند و هم ما و هم صنایع استان در این مورد حساس هستیم.
وی با بیان این که پسماند ویژه مانند زباله های عادی نیست، افزود: این پسماندها در ظروف پلی استیل در داخل زمینی که ایزوله شده قرار داده می شود و از سوی دیگر زمانی که این پسماند زیاد می شود با این نهاد مکاتبه می شود تا چند شرکت بازیافت با هماهنگی محیط زیست پسماند را منتقل می کنند تا در صورت قابل بازیافت نبودن به شکل اصولی از آن نگهداری شود.
نیروگاه برق سیکل ترکیبی شیروان، پتروشیمی خراسان (بجنورد)، آلومینای ایران (جاجرم)، ریخته گری و لوله گستر اسفراین از جمله صنایع مادر خراسان شمالی است.
خراسان شمالی بیش از ۴۰۰ واحد صنعتی دارد.
این استان ۹ شهرک و ۶ ناحیه صنعتی و یک منطقه ویژه اقتصادی دارد.