ویروس کرونا در شکل جدید خود در دسامبر ۲۰۱۹ برای اولین بار در شهر ووهان چین شناسایی شد. انتقال این ویروس کشور به کشور ادامه یافت تا سازمان بهداشت جهانی در ۲۱ اسفند ۱۳۹۸ (۱۱ مارس ۲۰۲۰) رسما اعلام پاندمی یا همه‌گیری جهانی کرد.
با گسترش این بیماری به کشورهای مختلف آمار ابتلا و مرگ این بیماری به شدت بالا رفت و اکثر کشورها اقدامات بهداشتی از جمله قرنطینه افراد و ممنوعیت تردد و سفر را اعلام کردند. بیماری که هنوز هم درمان مشخص و اختصاصی ندارد. تلاش‌ها برای ساخت دارو یا واکسن ادامه داشت تا اینکه اولین خبرها از تولید واکسن کرونا منتشر شد. ساخت واکسن مراحل بسیار سختگیرانه‌ای دارد و معمولا تولید، تایید و ورود یک واکسن به بازار حداقل یک دوره ۱۰ تا ۱۵ ساله را طی می‌کند. باید فازهای آزمایشگاهی، حیوانی و انسانی را طی کند و مورد تایید مراجع معتبر بین‌المللی قرار گیرد.
حدود نیمی از مردم جهان واکسن زدند
با شروع فعالیت دولت سیزدهم واردات واکسن کرونا افزایش یافت و روند واکسیناسیون سرعت گرفت. به طوری که از مهر ماه مراکز واکسیناسیون خلوت شدند و تزریق دز سوم واکسن نیز برای سالمندان و افراد پر خطر آغاز شد.اولین بار مرداد ۹۹ شرکت «گامالیای» روسیه اعلام کرد اولین واکسن کرونا را به نام «اسپوتنیک وی» که با تکنولوژی ویروس غیر فعال و آدونوویروس تولید کرده است. اما این واکسن نتوانست در زمان اعلام، تاییدیه‌های بین‌المللی را از سازمان بهداشت جهانی بگیرد.
واکسن دیگری که کوتاه زمانی پس از پاندمی کرونا در دنیا تولید شد، تولید شرکت بیو ان تک آلمان بود که با همکاری شرکت فایزر آمریکا به مرحله تولید انبوه رسید. واکسن «فایزر» که برای اولین بار در دنیا با تکنولوژی mRNA تولید شده بود در (۱۱ دسامبر ۲۰۲۰) درست یکسال بعد از شروع همه‌گیری کرونا از چین توانست از سازمان غذا و دارو آمریکا مجوز اضطراری دریافت کند و این دستاورد بزرگی برای جهان پزشکی بود. اولین واکسن فایزر سه روز بعد در ۱۴ دسامبر به یک پرستار در نیویورک تزریق شد. پاندمی قبلی که در دنیا شایع شده و مرگ‌آوری بالایی داشت، پاندمی آنفلوانزای اسپانیایی بود که در سال ۱۹۱۹ یکسال بعد از جنگ جهانی اول شایع شده بود و به علت مشکلات اقتصادی و نبود واکسن در کمتر از یکسال ۱۰۰ میلیون مرگ بر جا گذاشت.
کوتاه زمانی بعد از تولید فایزر، واکسن‌های دیگر کرونا نیز در دنیا تولید شدند، «مدرنا» نیز با همان تکنولوژی mRNA در آمریکا تولید و «آکسفورد-آسترازنکا» با همکاری دانشگاه آکسفورد و شرکت آسترازنکا سوئد ساخته شد.این واکسن از نوع آدونوویروس است به طوری که کد ژنتیکی در یک ویروس سرماخوردگی غیر فعال می‌شود و تزریق آن باعث تحریک گلبول‌های سفید و ایجاد ایمنی در افراد می‌شود.
ایران با پوشش ۷۱ درصدی تزریق یک دز واکسن در کل جمعیت و ۶۲ درصد تزریق هر دو دز واکسن در همه جمعیت در رتبه هفدهم جهان قرار دارد. ۷۵ درصد ایرانیان بالای ۱۲ سال واکسن زده‌اند.
واکسن«جانسون اند جانسون» و «نوواکس» در آمریکا، «سینوفارم و سینوواک» (هر دو واکسن حاوی ویروس غیر فعال) در چین، «کوواکسین» در هند( ویروس غیرفعال) از دیگر واکسن‌هایی بودند که برای ایجاد ایمنی علیه کرونا در دنیا ساخته شدند و به مرور توانستند از سازمان بهداشت جهانی مجوز مصرف اضطراری موقت بگیرند. تنها واکسنی که تاکنون توانسته است از این سازمان برای بزرگسالان مجوز دائمی بگیرد، واکسن فایزر است.
با تولید واکسن‌های موثر برای پیشگیری از ابتلا به بیماری کووید۱۹ رفته رفته کشورهای مختلف با خرید واکسن، روند واکسیناسیون را شروع کردند اما توزیع واکسیناسیون از همان ابتدا عادلانه نبود و بیشتر، کشورهای ثروتمند از آن برخوردار می‌شدند. به همین علت سازمان بهداشت جهانی از تولیدکنندگان واکسن‌های تایید شده خواست بخشی از تولیدات خود را در سبد کوواکسن سازمان بهداشت جهانی قرار دهند تا در کشورهای فقیر و کم درآمد توزیع شود، سبدی که تاکنون یک میلیارد واکسن در کشورهای نیازمند توزیع کرده است.
بر اساس آخرین آمار منتشر شده تاکنون بیش از ۹ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دز واکسن کرونا در کشورهای مختلف تزریق شده است. بیشتر واکسن‌های کرونا دو دزی هستند و با توجه به اینکه واکسیناسیون دز سوم نیز در بسیاری از کشورها شروع شده است، می‌توان برآورد کرد که بیش از چهار میلیارد نفر در دنیا علیه کرونا واکسینه شده‌اند که حدود نیمی از جمعیت کره زمین است. توزیع ناعادلانه واکسن و مقاومت گروه‌ها و افراد مخالف واکسن نیز بر میزان افراد واکسینه شده تاثیر داشته است.
شکاف واکسیناسیون
نقشه واکسیناسیون کرونا در جهان نشان می‌دهد، میان کشورهای دنیا از نظر میزان واکسیناسیون شکاف بزرگی وجود دارد. بیشترین میزان واکسن تزریق شده در دنیا در کشور چین با بیش از دو میلیارد و ۹۰۰ میلیون دز است، بعد از آن، هندوستان با بیش از یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دز واکسن ترزیق شده در مقام دوم و آمریکا با بیش از ۵۲۲ میلیون دز تزریق در جایگاه سوم قرار دارند. برزیل با ۳۳۸ میلیون، اندونزی با ۲۹۰ میلیون و ژاپن با ۲۰۱ میلیون دز واکسن تزریق شده در رتبه‌های بعدی هستند. همچنین پاکستان با (۱۶۵ میلیون)، ویتنام (۱۶۳ میلیون)، آلمان (۱۵۶ میلیون)، مکزیک ( حدود ۱۴۹ میلیون) و روسیه (۱۴۸ میلیون) دز واکسن تزریق شده در رده‌های بعدی قرار دارند.
از نظر پوشش تزریق دز اول واکسن کرونا بعد از فرانسه، ویتنام، برزیل، انگلستان، ایالات متحده آمریکا، آلمان و تایلند قرار دارند و ایران با پوشش ۷۱ درصدی تزریق یک دز واکسن در کل جمعیت و ۶۲ درصد تزریق هر دو دز واکسن در تمام جمعیت در رتبه هفدهم جهان قرار دارد.از نظر میزان پوشش واکسیناسیون بر مبنای جمعیت کشورها، امارات متحده عربی با ۹۹ درصد پوشش یک دز واکسن و ۹۲ درصد واکسیناسیون کامل در جایگاه اول قرار دارد و بعد از آن پرتغال با ۹۴ درصد پوشش یک دز و ۹۰ درصد واکسیناسیون هر دو دز، کوبا با ۹۳ درصد تزریق یک دز و ۸۶ درصد تزریق دو دز، شیلی با ۹۱ درصد پوشش یک دز و ۸۷ درصد دو دز، سنگاپور با ۸۸ درصد پوشش یک دز و ۸۷ درصد تزریق دو دز واکسن، کانادا با ۸۴ درصد پوشش یک دز و ۷۸ درصد واکسیناسیون هر دو دز، ایتالیا با پوشش ۸۲ درصدی یک دز واکسن، ژاپن ۸۰ درصد تزریق دز اول و فرانسه با ۷۹ درصد تزریق یک دز در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
از نظر پوشش تزریق دز اول واکسن کرونا بعد از فرانسه، ویتنام، برزیل، انگلستان، ایالات متحده آمریکا، آلمان و تایلند قرار دارند و ایران با پوشش ۷۱ درصدی تزریق یک دز واکسن در کل جمعیت و ۶۲ درصد تزریق هر دو دز واکسن در تمام جمعیت در رتبه هفدهم جهان قرار دارد.
روند واکسیناسیون در ایران
واکسیناسیون کرونا در ایران از ۲۱ اسفند سال ۱۳۹۹ شروع شد و تا اواخر مرداد سال ۱۴۰۰ به علل مختلف از جمله کمبود واکسن به کندی پیش می‌رفت. بر اساس اعلام وزارت بهداشت تا ۳۱ مرداد امسال ۱۶ میلیون و ۷۱۷ هزار و ۶۸۱ نفر و حدود ۲۰ درصد جمعیت کل کشور یک دز واکسن کرونا را دریافت کرده بودند و تا همین زمان فقط پنج میلیون و ۸۳۰ هزار و ۶۴۰ نفر حدود هفت درصد جمعیت کشور هر دو دز واکسن کرونا را دریافت کرده و واکسینه شده بودند. با توجه به اعلام سازمان بهداشت جهانی مبنی بر ضرورت تزریق دز سوم واکسن کرونا با توجه به محدودیت زمانی اثربخشی مناسب دو دز این واکسن و جهش مداوم ویروس، افزایش سرعت واکسیناسیون دز سوم و اعمال اقدامات تشویقی و تنبیهی برای واکسیناسیون ۹ میلیون واکسن نزده و رسیدن به ایمنی جمعی مناسب در کشور ضروری است.
با شروع فعالیت دولت سیزدهم واردات واکسن کرونا افزایش یافت و روند واکسیناسیون سرعت گرفت. به طوری که از مهر ماه مراکز واکسیناسیون خلوت شدند و تزریق دز سوم واکسن نیز برای سالمندان و افراد پر خطر آغاز شد. اکنون در اواخر دی ۱۴۰۰، حدود ۶۰ میلیون و ۳۲۱ هزار نفر دز اول و ۵۳ میلیون و ۱۳۰ هزار نفر دز دوم واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند. بر این اساس با توجه به جمعیت ۸۲ میلیونی ایران، پوشش هر دو دز واکسن در کل جمعیت ۶۲ درصد است اما با توجه به اینکه هنوز واکسیناسیون افراد بالای ۱۲ سال شروع نشده، میزان پوشش واکسیناسیون یک دز واکسن در گروه سنی بالای ۱۲ سال در ایران حدود ۸۵ درصد است و حدود ۷۶ درصد هر دو دز واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند.
به این ترتیب هنوز حدود ۱۵ درصد از جمعیت بزرگسال ایران که حدود ۹ میلیون نفر هستند، هیچ نوعی از واکسن کرونا را دریافت نکرده‌اند و با توجه به امکان ابتلا و انتقال ویروس کرونا از طریق آنها و با وجود گسترش سویه اومیکرون خطر بالقوه‌ای برای افزایش موارد انتقال و ابتلای کرونا در کشور و حتی جهش ویروس در ایران به شمار می‌روند.
بر اساس اعلام وزارت بهداشت، واکسیناسیون کرونا در ایران با واکسن‌های، اسپوتنیک وی، پاستوکووک (سوبرانا ۲)، سینوفارم پکن، آکسفورد آسترازنکا، کوواکسین و کوویران برکت انجام شده است. مطابق اعلام کمرگ ایران، از ابتدای واردات واکسن کرونا تاکنون بیش از ۱۴۶.۳ میلیون دز واکسن کرونا وارد ایران شده است که شامل چهار واکسن خارجی سینوفارم، آکسفورد- آسترازنکا، کوواکسین و اسپوتنیک وی است.
از مجموع واکسن‌های وارداتی ۱۲۹ میلیون و ۸۸۷ هزار و ۲۹۸ دز (معادل ۸۸.۷۳ درصد) سینوفارم چین و ۱۲ میلیون و ۶۹ هزار و ۲۱۰ دز آسترازنکا (معادل ۸.۲۴درصد) از ژاپن، کره جنوبی، ایتالیا، هلند، اتریش، لهستان، روسیه و یونان وارد ایران شده است. سهم واکسن روسی اسپوتنیک وی از این تعداد سه میلیون و ۳۱۳ هزار و ۶۰۰ دز بوده و یک میلیون و ۱۲۵ هزار دز واکسن کوواکسین از شرکت بهارات هند نیز در این مدت وارد شده است.
در مورد میزان واکسیناسیون با واکسن‌های ایرانی آمار دقیقی منتشر نشده است، اما آخرین خبرها از تحویل ۷.۵ میلیون دز واکسن «کوو ایران برکت»، ۶ میلیون دز واکسن «پاستوکووک»، پنج میلیون دز واکسن «کووپارس» و ۶ میلیون واکسن «اسپایکوژن» به وزارت بهداشت حکایت دارد. افزایش سرعت واکسیناسیون در سه ماه گذشته تا حدی عقب ماندگی ایران را در روند واکسیناسیون جبران کرد اما با توجه به اعلام سازمان بهداشت جهانی مبنی بر ضرورت تزریق دز سوم واکسن کرونا با توجه به محدودیت زمانی اثربخشی مناسب دو دز این واکسن و جهش مداوم ویروس، افزایش سرعت واکسیناسیون دز سوم و اعمال اقدامات تشویقی و تنبیهی برای واکسیناسیون ۹ میلیون واکسن نزده و رسیدن به ایمنی جمعی مناسب در کشور ضروری است.