عزت الله رئیسی اردکانی شنبه در گفتگو با ایرنا اظهار کرد: تجاوز به حریم رودخانه و کاهش عرض آن باعث افزایش سرعت آب و وقوع سیلاب می‌شود. در جایی که به حریم رودخانه تجاوز شده اگر وقوع سیلاب منجر به خسارات مالی و جانی شود، مقصر هستیم و باید تدابیر لازم برای حل این مشکل اتخاذ شود.
وقوع سیل پدیده ای طبیعی
استاد دانشگاه شیراز ادامه داد: میزان و شدت بارندگی در مناطق مختلف متفاوت است و شدت بارش در میزان نفوذپذیری خاک مؤثر است. در واقع مقدار نفوذپذیری خاک به میزان و شدت بارندگی بستگی دارد.
وی اضافه کرد: نزولات جوی و آب ناشی از بارندگی معمولا تا عمق محدودی از خاک نفوذ می‌کند و در زمان بارش، میزانی از آب باران جذب زمین می‌شود و مقداری دیگر در سطح زمین جاری خواهد شد.
رئیسی افزود: اگر در هنگام بارش، شدت بارندگی از ظرفیت نفوذ آب به داخل خاک بیشتر باشد، بخشی از آب ناشی از بارندگی در سطح زمین باقی می‌ماند. بنابراین جاری شدن آب ناشی از بارندگی شدید روی سطح زمین و وقوع سیل، پدیده‌ای کاملا طبیعی است.
افزایش رخدادهای سیل با تجاوز به حریم و بستر رودخانه
وی بیان کرد: هرچند که سیل پدیده‌ای طبیعی است اما نمی توان نقش عوامل مختلف و تأثیر فعالیت‌های بشر بر بروز و تشدید بلایای طبیعی از جمله سیلاب و افزایش تعداد رخدادهای سیل را نادیده گرفت. به عنوان مثال در سالهای اخیر توسعه فیزیکی شهرها منجر به تجاوز به حریم و بستر رودخانه‌ها و اراضی پیرامونی آنها شده است.
او یادآوری کرد: کلان شهر شیراز نیز توسعه و گسترش قابل توجهی داشته است و همین مسئله باعث شده بخشی از حریم رودخانه خشک که رودخانه فصلی در این شهر به شمار می‌رود، به کاربری‌هایی ساخت و ساز شهری تعلق بگیرد. این در حالیست که در گذشته عرض رودخانه خشک پنج تا شش برابر عرض کنونی بوده است.
رئیسی عنوان کرد: البته کاهش عرض رودخانه خُشک در شیراز در سالهای گذشته اتفاق افتاده است. حتی می‌توان گفت در سراسر ایران به حریم رودخانه ها تجاوز شده است و این مشکل در شهرهای مختلف کشور وجود دارد و منحصر به شیراز نیست.
وی ادامه داد: اگرچه هر ساله شاهد وقوع سیلاب‌های متعددی در کشور هستیم اما ما کمتر با سیلاب‌های بزرگی رو به رو می‌شویم که تلفات جانی و خسارات قابل توجهی به دنبال دارد. با این حال تجاوز به حریم رودخانه‌ها در زمان وقوع سیل‌های ویرانگری که هر صد سال یا پنجاه سال رخ می‌دهند، قطعا خسارات جبران ناپذیری به همراه دارد و موجب می‌شود آب از دو طرف مسیر رودخانه سرریز کند و وارد شهر شود و آسیب‌های گسترده‌ای را به بخش‌های مختلف وارد کند.
لزوم برنامه ریزی پیش از وقوع سیل برای جلوگیری از افزایش خسارات
مشاور علمی و عضو کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی فارس به راهکارهای مقابله با خسارات ناشی از سیلاب اشاره کرد و گفت: در زمانی که سیلاب به وقوع می‌پیوندد نمی توان اقدامی اساسی برای جلوگیری از خسارات ناشی از این حادثه را انجام داد. اقداماتی که به هدف مقابله با وقوع سیلاب باید انجام شود، اقداماتی زیربنایی است و نیاز به برنامه‌ریزی منسجم و مدون پیش از وقوع سیل دارد.
وی عنوان کرد: در زمان بروز سیلاب مسئولین به جای طرح مسئله باید پاسخگو باشند و خسارات ناشی از این حوادث را با داده‌های علمی ارزیابی و علت این خسارات را بیان کنند و اطلاعات علمی در این زمینه را در اختیار مردم قرار دهند.
رئیسی یادآور شد: ما در سراسر استان فارس محدوده و حریم رودخانه ها را کاهش داده‌ایم و با کاهش عرض رودخانه ها که در بلند مدت انجام شده، زمینه بروز مشکلات بسیاری را در زمان وقوع سیل فراهم کرده‌ایم. حل این مشکل در عرض دو یا سه سال امکان پذیر نیست و برای حل این مشکل می بایست مطالعات علمی، برنامه ریزی و سرمایه گذاری‌های بسیاری انجام شود.
وی بیان کرد: برنامه‌ریزی‌های ما برای حل این مشکل بستگی به این دارد که سیلاب چگونه و به چه بخش‌هایی خسارت وارد کرده است. البته اجرای پروژه‌های مربوط به رودخانه‌های بزرگ حداقل هفت یا هشت سال به طول می انجامد.
این استاد تمام دانشگاه افزود: طبق اصول مهندسی در سدسازی و یا مهندسی رودخانه و راهکارهای عملیاتی اصلاح گستره‌های سیل گیر ما فقط باید جلوی سیلاب های معینی را بگیریم زیرا کنترل تمام سیلاب‌ها هزینه های بسیاری به دنبال دارد.
او بیان داشت: البته در ساخت سدها معمولا برنامه‌ریزی منسجم‌تری برای کنترل سیلاب انجام می‌شود تا سدها بتوانند مقاومت بیشتری در مقابل سیلاب‌های عظیم داشته باشند زیرا اگر سیلاب موجب سرریز شدن آب و شکسته شدن سد شود خسارات بسیار زیادی به دنبال دارد. لذا نیاز است که برای احداث سد هزینه شود و سرریز سدها به گونه ای ساخته شود تا بتواند در مقابل سیلاب های عظیم مقاومت کند.
رئیسی یادآور شد: طرح‌های آبخیزداری و احیای پوشش گیاهی نقش مؤثری در کاهش خسارات سیلاب شهری دارند. در حقیقت سرعت باران با میزان پوشش گیاهی و تراکم آن نسبت عکس دارد و جریان آب روی شیب های کم با سرعت بیشتری جاری می‌شود و به دلیل عدم وجود مانع طبیعی و پوشش گیاهی احتمال بروز سیل افزایش می‌یابد. به همین سبب مهار و بهره‌برداری از سیل یکی از سیاست‌های اصلی آبخیزداری است.
وی افزود: یکی از مهمترین اقداماتی هم که باید انجام دهیم این است که با اتخاذ تدابیر کافی جلو شست و شو و فرسایش خاک را بگیریم. چراکه خاک بسیار ارزشمند است.
رئیسی گفت: البته باز هم تأکید می کنم که مشکلات و خسارات ناشی از بلایای طبیعی به عنوان مسائل زیربنایی کشور محسوب می‌شود و نباید تنها به تشکیل جلساتی در زمان حادثه و وقوع سیلاب اکتفا کنیم. این مسائل باید پیش از وقوع سیل مورد ارزیابی و بررسی قرار بگیرد و بر اساس مطالعات علمی برطرف شود.
برنامه‌ریزی برای کنترل همه سیلاب‌ها نیازمند هزینه‌های کلان
وی اضافه کرد: این موضوع مهم را هم باید مدنظر قرار دهیم که برنامه ریزی برای کنترل همه سیلاب‌ها، هزینه بسیار زیادی می طلبد که در هیچ کُجای دنیا پرداخت این هزینه مقرون به صرفه نیست اما باید پیش از وقوع سیل،برنامه‌ریزی بلندمدت و منسجمی برای مقابله با خسارات ناشی از سیلاب داشته باشیم.
پدر علم آب‌شناسی ایران ادامه داد: با وجود اینکه در کشورهای توسعه یافته همواره شاهد بروز سیلاب های زیادی و خسارت‌های ناشی از این سیلاب ها هستیم اما در این کشورها هم اقدامات پُرهزینه ای برای کنترل سیلاب‌ها صورت نگرفته است زیرا از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست که یک سرمایه‌گذاری بزرگ برای جلوگیری از سیلابی انجام دهیم که میزان خسارات ناشی از آن، هزینه کمتری دارد.
پُرهزینه بودن عملیات ذخیره سازی آب سیلاب
استاد دانشگاه شیراز بیان داشت: برخی مردم تصور می‌کنند در زمان وقوع سیلاب، می‌توان با جمع‌آوری و ذخیره‌سازی آب‌های سطحی بخشی از مشکل بحران کم‌آبی را حل کرد اما نباید فراموش کنیم که برخی از این سیلاب‌ها هر پنج یا شش سال یکبار رخ می‌دهد و ذخیره سازی آن از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست.
وی عنوان کرد: البته وقوع سیلاب به افزایش میزان آب دریاچه ها کمک شایانی می‌کند و نیاز است که میزان آب دریاچه ها هر چند سال یکبار از طریق فرآیند طبیعی چرخه آب، افزایش یابد.
بارش های سیل آسای ۱۲ و ۱۳ دیماه جاری به یکهزار و ۳۸۰ واحد مسکونی در جنوب استان خسارت زد که ۹۳۱ خانه را به طور کامل تخریب کرد.
بارش های سیل آسای دیماه امسال همچنین رقمی افزون بر هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان به بخش های مختلف زیربنایی، تاسیسات در مناطق جنوبی فارس خسارت زد و پنج نفر را هم قربانی کرد. خسارات بخش کشاورزی و دامداری نیز ۵۰۰ میلیارد تومان اعلام شد.
هیات وزیران در مصوبه‌ای برای کمک به سیل زدگان فارس، ۶۰۸ میلیارد و یکصد میلیون تومان برای جبران خسارات سیل به بخش‌های مسکونی و زیرساخت‌ها در نظر گرفت. دولت سیزدهم همچنین پرداخت ۱۵۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان تسهیلات برای نوسازی و تعمیر خانه‌های آسیب‌دیده را تصویب کرد.
گفت‌وگو از فرزانه قنبر دزفولی