به گزارش ایرنا، هم اندیشی و همفکری با صاحب‌نظران یکی از راهکارهای توسعه‌ای و بهبود فعالیت ها در تمامی حوزه ها از جمله فرهنگی و اجتماعی به ویژه در حیطه هایی است که مخاطبان و جامعه هدف عموم جامعه و از قشرهای مختلف فکری ، سنی و تحصیلی باشند.
نهاد کتابخانه های عمومی کشور به عنوان یک ارگان خدمت رسان در حوزه ارائه مهمترین و اصلی ترین کالای فرهنگی جامعه با جمعیت عظیمی در ارتباط است که بی شک هم اندیشی و هم فکری با صاحبان ایده و اندیشه در این حوزه در توسعه و بهبود این خدمت رسانی تاثیر قابل تاملی در بر دارد.
این مهم نهاد را بر آن داشت تا به منظور بررسی مسائل و مشکلات کتابخانه‌های عمومی و راه‌های برون رفت از آن با پیشکسوتان و استادان علم اطلاعات و دانش‌شناسی نشستی حقیقی و مجازی برگزار کند. مدنظر جمعی این اندیشمندان لزوم تحول و هم گامی با تحولات جهانی، تمرکز زدایی، اهمیت کاربر محوری، استفاده بیشتر از دیدگاه های علمی و غیره بود.
باب گفتگو با دانشگاه باز شود
منصور کوهی رستمی، رییس انجمن ارتقای کتابخانه های عمومی و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران گفت: توسعه کتابخانه های عمومی مستلزم آشنایی صاحب‌نظران و پژوهشگران با چالش‌ها و فرصت‌هایی است که مدیران کتابخانه‌های عمومی در ابعاد مختلف ساختاری، اقتصادی و مالی با آن مواجه هستند. مدیران نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نیز باید باب گفتگو با دانشگاه را باز کنند. این گفتگوها می‌تواند کمک کند که به یک گفتمان مشترک در عمل و نظر برسیم و این، در نهایت، به توسعه کتابخانه‌های عمومی کشور منتهی می‌شود.
کتابخانه ها کاربر محور شوند
مرتضی کوکبی، از استادان پیشکسوت علم اطلاعات و دانش شناسی، گفت: ما در حال حاضر، به دلایلی، کتابخانه‌هایی بدون کاربر داریم؛ در حالی که کتابخانه‌های ما باید کاربرمحور باشند. بر این اساس، توصیه من این است که مدیران نهاد یکی از مهمترین برنامه‌های خود را اهمیت‌دادن به کاربران قرار دهند و به گونه‌ای مدیریت کنند که کاربران احساس کنند کتابخانه‌های عمومی واقعاً برای آنها تأسیس شده است. اگر چنین شود، شرایط کتابخانه‌های ما به سوی بهترشدن خواهد رفت.
لزوم تمرکز زدایی تصمیمات سازمانی
عبدالحسین فرج پهلو از دانشگاه شهید چمران اهواز در ادامه گفت: برگزاری این نشست ها بسیار مهم است و نشان دهنده تلاش نهاد برای واردکردن خلاقیت و نگاه های جدید در اداره کتابخانه های عمومی است. می دانیم مشکلات زیادی در این مسیر وجود دارد. یکی از این مشکلات، تمرکز بیش از حد در ساختار سازمانی و تصمیم گیری در نهاد است. این موضوع باعث ایجاد تأخیر در فعالیت کتابخانه‌ها شده و با ایجاد عدم اعتماد به نفس و خلاقیت، باعث بلاتکلیفی اجراکنندگان می‌شود.
این استاد دانشگاه تأکید کرد که مدیریت در نهاد باید به سمت اجرای شیوه‌های نوین برود که این موضوع نیازمند برگزاری جلسات مختلف با متخصصان حوزه کتابداری و اطلاع رسانی است. اصلاح شیوه‌های ارزشیابی مدیران و کارکنان در سطوح استانی و شهرستانی و نیز توجه دوباره به طرح «کتاب من» از دیگر نکاتی بود که عبدالحسین فرج پهلو در سخنان خود به آن اشاره کرد.
پرهیز از قشربندی اجتماعی و سیاست زدگی
سعید رضایی شریف آبادی عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا و رییس انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران در این مراسم، با تأکید بر لزوم توجه به همه گروه‌های جامعه در کتابخانه‌های عمومی، مدیران جدید را به پرهیز از سیاست‌زدگی، استفاده از نیروهای متخصص و تحصیلکرده در حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی در بدنه مدیریتی نهاد و همچنین تأثیرناپذیری از مقامات استانی و محلی در انتصابات توصیه کرد.
او همچنین ابراز امیدواری کرد که نتایج عملی و اجرایی این نشست به عنوان گزارش عملکرد آن ارائه شود.
وی افزود: ماموریت اصلی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور اداره کتابخانه هایی است که مخاطبش ۸۰ میلیون جمعیت کشور با سلایق و گرایش های مختلف فرهنگی، مذهبی، سیاسی و اجتماعی است. بنابراین باید در تعریف و ارائه خدمات به معنای عمومی فارغ از قشربندی های اجتماعی توجه کرد.
رئیس انجمن کتابداری افزود: باید به نیروی انسانی و کتابداران اعتماد کرد، باید به فعالیتهای تخصصی کتابداری و اشاعه اطلاعات اولویت داده شود و از نیروهای متخصص علم اطلاعات و دانش شناسی در پست های سازمانی استفاده شود.
وی تاکید کرد: باید به کتابداران نهاد اعتماد کرد و عرصه را برای فعالیت های خلاقانه و نوآورانه شان باز کرد تا شاهد ارتقای کیفیت خدمات کتابخانه‌های عمومی کشور به عموم مردم باشیم.
«همگامی برنامه‌ها و خدمات با تحولات» روز جهان
محمد حسن زاده عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز در این نشست گفت: دنیا در حال تغییر است و ما نباید در گذشته بمانیم. باید با تغییرات همگام باشیم و مسئولیت نهاد از سال ۱۴۰۰ به بعد را تعریف کرده و در برنامه‌ها بازنگری جدی داشته باشیم که رئوس مطالب و مشکلات موجود در این حوزه را به صورت مکتوب ارائه خواهم داد.
این استاد دانشگاه افزود: بر اساس مطالعات انجام شده، سه سناریو پیش روی کتابخانه های عمومی قرار دارد: حذف، بقای خنثی و بقای اثربخش. بقای اثربخش کتابخانه‌ها نیازمند رویکردهای «همگامی» است؛ یعنی باید خدمات خود را با فردی که در خانه نشسته و براحتی با استفاده از نرم‌افزار از کتاب‌های متنوع استفاده می کند، بازنگری و تنظیم کنیم.
وی مدیران نهاد را بر توجه به «زنجیره ارزش نهاد» توجه داد و گفت: نهاد کتابخانه ها حدفاصل میان حاکمیت و کاربران است و به همین دلیل باید، مبتنی بر ارزش های مقبول خودش، وظیفه خود به عنوان واسطه را بخوبی انجام دهد.
همچنین حرکت به سوی برنامه محوری در حوزه کتابخوانی، تبیین هویت سازمانی و توانمندسازی درونی کارمندان، حل مشکلات حوزه تأمین بودجه نهاد، لزوم بهبود وضعیت معیشتی کتابداران و توانمند سازی درون‌سازمانی، از دیگر نکات مورد توجه حسن زاده در سخنان خود بود.
لزوم توجه به پژوهش
محسن نوکاریزی، استاد دانشگاه فردوسی مشهد نیز در ادامه این مراسم با تقدیر از فعالیتهای صورت گرفته در دوران مدیریت گذشته نهاد و ابراز خرسندی از قرارگرفتن یکی از بدنه نهاد در موقعیت سرپرستی، گفت: تحول در حوزه نیروی انسانی، تمرکز زدایی و روزآمدی در تهیه منابع و تهیه کتاب بر اساس شرایط بومی، جغرافیایی و فرهنگی و مذهبی، توجه به ارائه خدمات برون کتابخانه‌ای، ادامه توجه به حوزه پژوهش در نهاد و در اولویت قراردادن جذب افراد تحصیل کرده در رشته کتابداری و پایین آوردن سن استخدام از نکاتی است که شایسته است مد نظر قرار گیرد.
ضرورت تشکیل یک «کمیته مشورتی»
رحمت الله فتاحی، استاد بازنشسته علم اطلاعات و دانش شناسی با اشاره به اینکه در حوزه کتابخانه‌های عمومی به تعامل سازنده میان مدیران و بدنه دانشگاهیان باور دارم، بر مولفه های تحقق اهداف در هر سازمان اشاره کرد و گفت: چهار مولفه «قدرت»، «مقبولیت درونی»، «مشروعیت عمومی» و «هویت» به عنوان چهار عنصر انسجام بخش برای موفقیت سازمان مطرح است که مخدوش شدن هر کدام از این عوامل، به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه، مانع از موفقیت سازمان خواهد شد.
وی در پایان سخنان خود با بیان این نکته که جامعه کتابداران دارای توانمندی‌های بی‌نظیری هستند و ظرفیت خوبی برای تصدی مسئولیت‌های مدیریتی نهاد دارند، بر تشکیل یک کارگروه مشورتی متشکل از متخصصان و استادان حوزه کتابداری به عنوان مشاوران نهاد تأکید و نسبت به ایجاد تحول در ارائه خدمات کتابخانه ای در آینده ای نزدیک ابراز امیدواری کرد.
«پرهیز از تمرکزگرایی» و تفویض اختیار به استان‌ها
مهری پریرخ، استاد بازنشسته دانشگاه فردوسی مشهد، نیز در این نشست، در ارتباط مجازی، با قدردانی از فعالیت کتابداران با انگیزه نهاد، خواستار کشف و تقویت این انگیزه‌ها شد و گفت: اگر کتابخانه بخواهد به جامعه هدف خود خدمت کند باید تا حد امکان از بدنه سازمانی خود کم کند و به بدنه خدمتی خود اضافه کند. این یک اصل است که هر چقدر سازمان بزرگ‌تر باشد پیچیدگی تصمیم ها و مدیریت افراد نیز سخت‌تر خواهد شد و افراد بیشتر به سمت عملگرایی می‌روند تا خدمت گرایی.
وی افزود: تمرکزگرایی، تا حد امکان، باید کاهش و اختیارات استان‌ها افزایش یابد. در کنار کنترل و نظارت مدیریتی لازم است که کتابداران بومی و آشنا به نیازهای منطقه‌ای در کتابخانه ها مشغول فعالیت شوند تا نسبت به ارائه طرح های خلاقانه برای رفع نیازهای خدمت گیران اقدام کنند.
پریرخ تصریح کرد: اگر سازمان قصد دارد به سمت اهداف خود گام بردارد باید فکری اساسی برای تأمین بودجه کتابخانه‌های عمومی کشور کند.
وی افزود: نهاد باید کتابدارمحور باشد که از سال ۹۳ به بعد اتفاقات خوبی در این حوزه افتاده و این امکان فراهم شده است که همه کتابداران با دبیرکل نهاد ارتباط داشته باشند.
این استاد پیشکسوت علم اطلاعات و دانش شناسی یکی از ویژگی‌های متمایز فعالیت در نهاد کتابخانه های عمومی را عشق کتابداران به این حرفه دانست که در میان تمام دستگاه‌ها و سازمان‌های زیرمجموعه وزارت ارشاد بی‌نظیر است و می‌تواند نیروی محرکه ای قوی باشد. او در پایان بر استمرار برگزاری این نشست‌ها تأکید کرد.
نهاد، مجری «سیاست‌های مورد مطالبه دولت» است
احمد شعبانی، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان نیز با حضور مجازی در این نشست، بر جایگاه نهاد در میان سایر سازمان های فرهنگی سیاسی و اجتماعی تاکید کرد و گفت: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، به عنوان دستگاهی بسیار پاک از نظر مالی و فکری، باید با چهارچوب‌های فرهنگی و سیاسی دولت انطباق داشته باشد و این مسئله‌ای است که در اساسنامه آن جلوه گر شده است.
وی افزود: نهاد کتابخانه‌ها سیستمی اجرایی دارد و نمی‌تواند باورها را تغییر دهد. ممکن است بر باورهای شخصی و فردی ما اثر بگذارد اما نمی تواند سیاست فرهنگی کشور را دگرگون کند. نهاد، سیاستگذار فرهنگی نیست، اما مجری سیاست‌های مورد مطالبه دولت است. او انجام تغییرات در نهاد را مبتنی بر ارائه و اجرای برنامه های میان مدت دانست.
ضرورت «نیازشناسی جامعه خدمت‌گیر» در کتابخانه ها
عصمت مومنی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در این مراسم در سخنانی کوتاه به چالش‌ها، راهبردها، راهکارها و اقدامات پرداخت و گفت: ما باید بررسی کنیم که در محیطی که بی‌نهایت محتوا به صورت فوری و رایگان و گسترده دسترس پذیرشده است چگونه می توان خدمات کتابخانه های عمومی را در دسترس پذیر کرد. همچنین نیازشناسی فرهنگی مردم ایران در مواجهه با خواندن و مطالعه به عنوان یکی از نقش‌های مهم کتابخانه‌های عمومی در قبول تغییرات امروز باید مورد توجه قرار بگیرد.
وی افزود: ما باید به این موضوع بپردازیم که چگونه کتابخانه را بیشتر در معرض دید قرار دهیم و استراتژی های ارتباطی برای عمومی کردن نقش کتابخانه های عمومی را چگونه طراحی کنیم. همچنین ایجاد شایستگی های جدید به منظور بومی سازی اطلاعات و تبدیل آن به دانش و اینکه کتابخانه‌ها را به مراکز دانش‌گستر تبدیل کنیم باید مورد توجه قرار گیرد.
بررسی «مهمترین دغدغه‌های کتابداران»
ادامه این مراسم با سخنان گلنسا گلینی مقدم عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی همراه بود.
وی با اشاره به مشارکت خود در اجرای «پروژه ژان مونه» با عنوان «کاربست تجربیات اتحادیه اروپا در حوزه کتابخانه‌های عمومی ایران» گفت: ما در این پروژه ۵ کارگاه در ۵ استان مختلف برگزار کردیم که در تحقیقات و مصاحبه های انجام شده به نتایج قابل توجهی دست یافتیم. در این بررسی‌ها مهمترین دغدغه اغلب کتابداران موضوع معیشت بود که اگرچه در دوره مدیریت قبلی نهاد ترمیم‌هایی در این حوزه صورت گرفته بود، اما همچنان به عنوان یکی از دغدغه‌های مهم کتابداران مطرح است.
وی افزود: عدم توجه به خلاقیت در اجرای برنامه‌ها، تمرکزگرایی در ساختار، لزوم تفویض اختیار و انتخاب منابع به صورت از بالا به پایین و توجه به نیازسنجی در مجموعه سازی، از دیگر موارد بیان‌شده از سوی کتابداران بود. ما معتقدیم که اگر همگامی با تغییرات روز جامعه جهانی در کتابخانه‌های عمومی صورت نگیرد، کتابخانه‌های عمومی یا حذف می شوند یا خنثی، اما اگر تلاش کنند موثر خواهند ماند.
گلینی در پایان، ضمن تأکید بر ارائه برنامه مشخص برای استفاده از ظرفیت خیرین برای رفع مشکلات نهاد، مدیران را بر لزوم ایجاد فضای باز برای فعالیت کتابداران و میدان دادن به خلاقیت آنان توجه داد.
لزوم «بهره برداری از نتایج همایش‌های بین المللی» در حوزه کتابخانه های عمومی
لیلی سیفی، عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند، گفت: اگر به دنبال توسعه خدمات کتابخانه های عمومی هستیم باید از تجربیات همایش بین المللی طراحی و توسعه کتابخانه های عمومی بهره‌برداری‌های لازم را ببریم که در آن صاحب‌نظران بین المللی حضور و سخنرانی خواهند داشت.
وی افزود: مدت کمی از زمان سند چشم انداز کتابخانه‌های عمومی ۱۴۰۴ باقی مانده و در این فرصت بهتر است مسیر حرکتی نهاد در این سند چشم انداز بررسی و آسیب شناسی شده و ببینیم چقدر از اهداف سند محقق شده است.
سیفی در پایان صحبت هایش بر لزوم توجه ادارات کل نهاد به مستندسازی میراث فرهنگی ناملموس تأکید کرد.
تداوم «جلسات هم‌اندیشی» میان مدیران نهاد و پژوهشگران
اعظم صنعت جو، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی، در ادامه نشست با ابراز امیدواری برای برگزاری مستمر این جلسات و استخراج دستاوردها و تصمیمات حاصل از گفتگوها گفت: ما معتقدیم می‌توان از این هم فکری برای یافتن راهکارهایی برای استفاده بیشتر و بهتر از کتابخانه‌های عمومی استفاده کرد. در حوزه پژوهشی ما می توانیم پایان‌نامه‌های دانشجویی را در جهت رفع مشکلات و دغدغه های نهاد هدایت کنیم، اما دقیقاً نمی‌دانیم که نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور چقدر از یافته های پایان نامه های دانشجویی را در فعالیتهای خود استفاده خواهد کرد. بنابراین ارائه اولویت های پژوهشی می تواند در این مسیر برای ما راهگشا باشد.
وی افزود: برخی آموزش هایی که به کتابداران داده می شود کاربردهای لازم را ندارند و به نظر می رسد «یادگیری مستقل» در این زمینه اثرگذاری بیشتر داشته باشد. البته این نیاز می بایست در خود کتابداران هم به وجود بیاید که برای حل مسائل حوزه مسئولیت خود بتوانند به ارائه طرح پژوهشی بپردازند و مسائل نهاد را خود طرح و مشکلات را برطرف کنند.
صنعت جو خواستار توجه بیشتر به کتاب های دیجیتالی و مجازی در کتابخانه های عمومی، رفع چالش های موجود درباره شیوه دسترسی به منابع کتابخانه های عمومی، ایجاد مشوق هایی برای کتابداران به منظور انجام طرح های پژوهشی، آینده پژوهی و هویت بخشی به کتابخانه‌های عمومی شد و بر توسعه حوزه نوجوانان در کتابخانه های عمومی تأکید کرد.
ضرورت «پیش بینی بسته‌های خدماتی» برای گروه‌های مختلف
محمد حسن عظیمی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران، در ادامه این مراسم با تأکید بر لزوم طراحی خدمات بر اساس کارکرد ذاتی کتابخانه‌های عمومی گفت: در کنار طراحی خدمات بر اساس مولفه‌هایی چون جنسیت، جغرافیا و شرایط فرهنگی و بومی، لازم است بسته‌های خدماتی برای سازمان‌های مختلف، گروه‌های خاص، بحران‌ها و حوادث مختلف پیش بینی شود.
وی در ادامه به ارائه پیشنهادهایی برای بهبود فعالیت‌ها و روند فعالیت در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور پرداخت و گفت: طراحی برنامه اطلاعاتی و تعاملی با اعضا، ارتباط با دانشگاه و گروه‌های آموزشی، طراحی و تدوین فعالیتهای اقتصادیِ درآمدزا به منظور تقویت بودجه، تعامل و ارتباط با نهادهای دولتی و غیردولتی، ایجاد و توسعه فراگیر رسانه های صوتی و تصویری، تولید فیلم‌های سینمایی، مستند، داستانی و کوتاه برای تحقق رویکرد ترویجی در حوزه کتابخوانی و تدوین برنامه های اطلاع رسانی برای شناساندن کتابخانه های نهاد می‌تواند در ادامه مسیر نهاد راهگشا باشد.
«پرهیز از بخشی‌نگری» در برنامه‌ریزی
رحمان معرفت، عضو هیئت علمی دانشگاه سمنان نیز در این نشست با اشاره به اینکه نهاد کتابخانه های عمومی کشور یک نهاد غیردولتی است و مردم از این سازمان انتظار بسیار بالایی دارند، گفت: بودجه نهاد با انتظارات مردم همخوانی ندارد و نهاد بودجه بسیار اندکی دارد. وی رایزنی با سازمان‌ها و نهادهای مرتبط را مهم ارزیابی کرد و بخش عمده‌ای از مسائل و مشکلات موجود در نهاد را ناشی از بحث بودجه و معیشت کارکنان دانست.
وی افزود: موضوع نیم درصد سهم شهرداری ها در بسیاری از شهرها محقق نمی‌شود و بسیاری از شهرداری‌ها که تمکن مالی خوبی دارند از پرداخت حق قانونی خود امتناع می کنند.
معرفت، تنوع سلیقه ها و رفتارهای مختلف مخاطبان را نیازمند انجام پژوهش های کاربردی دانست و بر لزوم توجه به همه گروه‌های مردم و پرهیز از بخشی‌نگری تأکید کرد.
وی پرهیز از آمارزدگی و پرداختن به نیازهای مخاطبان و سپردن امور به کتابداران و بازگذاشتن دست آنان را از راه‌های حل برخی مشکلات نهاد دانست.
ضرورت «بازنگری در چارت» سازمانی
مهدی شقاقی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، نیز با تاکید بر این که ایجاد فضا برای فعالیت های کتابداران موجب شکوفایی بیشتر آنها و فعالیت های نهاد خواهد شد، خواستار اصلاح چارت سازمانی و دیدن سطوح مختلف و درجه‌بندی کتابداران در چارت جدید شد تا عدالت در توزیع خدمات و پرداخت ها به وجود بیاید.
وی در ادامه به تشریح مسائل و مشکلات و آفات جذب نیروی انسانیِ بومی در کتابخانه های عمومی پرداخت و گفت ضروری است درجه بندی کتابداران به سمتی برود که بتوانند نظایر خود را در سایر دستگاه ها پیدا کنند و سلسله مراتب در کتابخانه ها نیز دارای ساختار منظمی باشد. هزینه کرد نیم درصد شهرستان ها در همان محل و توجه به جذب کتابداران با صلاحیت در کتابخانه های روستایی از دیگر نکات مورد تأکید ایشان بود.
کتابخانه ها تبدیل به «پایگاه های اجتماعی» شده اند
داود حاصلی عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی و عضو هیئت مدیره انجمن ارتقای کتابخانه‌های عمومی نیز در این نشست با اشاره به موضوع کاربرمحوری در کتابخانه‌های عمومی گفت: متأسفانه مخاطبان کتابخانه عمومی هنوز به این باور نرسیده اند که کتابخانه‌های عمومی، مشتری‌محور هستند و صرفاً در راستای رفع نیازهای آنها تاسیس شده‌اند.
وی با اشاره به رویکرد اجتماعی کتابخانه های عمومی گفت: در سال های گذشته شاهد بودم تغییر دیدگاهی در خصوص اجتماعی شدن خدمات کتابخانه های عمومی به وجود آمده تا کتابخانه‌ها دیگر نهادی صرفاً برای ارائه اطلاعات نباشند. در واقع کتابخانه ها تبدیل به یک نهاد اجتماعی شده‌اند که می توانند نیازهای فرهنگی آموزشی و اجتماعی مردم را، با تأکید بر منابع اطلاعاتی، برطرف کنند. به همین دلیل شاهدیم خدماتی متناسب با نیازهای آنها طراحی و ارائه شده است.
حاصلی طراحی خدمات متنوع و بیشتر برای کتابخانه های عمومی را یک نیاز مهم دانست و ابراز امیدواری کرد طراحی خدمات بیشتر به اجتماعی ترشدن کتابخانه ها کمک کند.
برگزاری برنامه‌های سازمان‌یافته با «امضای تفاهم نامه» میان نهاد و دانشگاه علوم پزشکی
فاطمه شیخ شعاعی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و عضو هیئت مدیره انجمن ارتقای کتابخانه‌های عمومی، نیز در این نشست با اشاره به برخی همکاری‌های خود با نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در حوزه فعالیتهای پژوهشی گفت: تاکنون ۴ وبینار در حوزه سلامت برگزار شده است و در حوزه تولید محتوای کتابی برای ارائه اطلاعات معتبر، رایزنی‌هایی صورت گرفته است. پیشنهاد می شود این فعالیت ها با امضای تفاهم نامه های مشترک به صورت سازمان‌یافته‌تر میان نهاد و دانشگاه علوم پزشکی و سایر مراکز علمی و پژوهشی به اجرا درآید.
وی همچنین برگزاری وبینارهای متنوع علمی با حضور استادان و فعالان کتابخانه های عمومی را موجب فعال‌تر شدن نقش کتابخانه های عمومی در جامعه دانست.
«افزایش ضریب نفوذ کتابخانه های عمومی» در جامعه
فاطمه محمد بیگی، عضو هیئت مدیره انجمن ارتقای کتابخانه های عمومی و مدیرکل کتابخانه های عمومی استان قزوین، در ادامه مراسم گفت: من بیش از ۱۰ سال از فعالیتم در نهاد می گذرد و به خوبی شاهد تغییرات به وجودآمده در شیوه ارائه خدمات کتابخانه های عمومی بوده‌ام. برخی از خدماتی که امروزه در کتابخانه‌های عمومی اجرا می‌شود زمانی جزو آمال و آرزوهای ما بود. اقداماتی چون دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی، دسترسی به وای فای رایگان، برگزاری جلسات و محافل ادبی که منجر به ارتباط مخاطبان و افراد غیرمرتبط با کتابخانه های عمومی می شود، ضریب نفوذ کتابخانه‌های عمومی در میان مردم را افزایش داده است.
وی با اشاره به شکل‌گیری دور دوم فعالیت انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران، به بیان برنامه‌های انجام شده و برنامه های در دست اجرای همایش بین المللی طراحی و توسعه کتابخانه های عمومی پرداخت و ابراز امیدواری کرد دستاوردهای این همایش بین المللی مورد استفاده قرار گیرد.
لزوم بهره‌گیری از نظرات و دیدگاه‌های علمی
روح الله منوچهری، مدیرکل کتابخانه های عمومی فارس و عضو هیئت مدیره انجمن ارتقای کتابخانه های عمومی نیز در این نشست گفت: فعالیت‌هایی که در سال‌های اخیر در کتابخانه های عمومی صورت‌گرفته اقدامات موثری بوده است. در سال‌های گذشته شاهد بودیم که در هیئت امنای کتابخانه‌های عمومی از استادان رشته علم اطلاعات و دانش شناسی استفاده شده است که جای تقدیر دارد.
وی در ادامه با اشاره به همایش بین المللی «طراحی و توسعه خدمات کتابخانه های عمومی» خواستار بهره برداری از دستاوردهای این همایش در کتابخانه های عمومی شد.
«هم‌اندیشی با استادان»، فرصتی مغتنم برای گفت‌وگو و رشد
مهدی رمضانی، سرپرست نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، در این نشست با ابراز خرسندی از برگزاری این مراسم و حضور در میان استادان و پیشکسوتان علم اطلاعات و دانش شناسی، گفت: بنای ما از برگزاری این جلسه، شنیدن و یادگرفتن است باعث خوشحالی است که میان نظرات مطرح شده و دیدگاه مورد نظر ما اختلاف نظری وجود ندارد و برخی از مسائل و دغدغه‌های مطرح شده از مسائلی بوده که پس از برگزاری جلسات قبلی با استادان در دستور کار نهاد قرار گرفته و اجرای آنها با توفیقاتی هم همراه شده که مطرح شدن دوباره آنها نشان از آن دارد که ما نتوانسته ایم نسبت به فعالیتهای صورت گرفته در نهاد بدرستی اطلاع‌رسانی کنیم.
وی با اشاره به ضرورت و اهمیت برگزاری جلسات هم‌اندیشی با استادان حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی گفت: از انجمن علمی ارتقای کتابخانه های عمومی ایران می‌خواهم که پیوستگی برگزاری این جلسات را پیگیری کنند. نهاد هر کاری که لازم باشد برای ایجاد این پیوستگی و قرارگرفتن این جلسات در ساختار فعالیتهای نهاد انجام خواهد داد.
سرپرست نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در ادامه سخنان خود به بیان توضیحاتی درباره الزامات و روند قانونی و همچنین محدودیت‌های موجود برای انتخاب کتابداران روستایی در برخی مناطق، انتصابات مدیران کل استانی، وضعیت بودجه، اصلاح قانون تأسیس و وضعیت معیشتی کتابداران و کارکنان نهاد پرداخت.
رمضانی با اشاره به تلاش‌های صورت گرفته برای بهبود وضعیت معیشتی کتابداران، تأکید کرد: هیچ یک از مدیران و مسئولان دستگاه‌های مختلف کشور علاقه‌مند نیستند که مجموعه کارکنان‌شان در تنگنا باشند و معیشت آنها به سختی بگذرد. در دوران فعالیت جناب آقای مختارپور شاهد بودم که معیشت کتابداران و کارکنان، دغدغه همه بخش‌های نهاد بوده و تلاش بسیاری برای بهبود این وضعیت صورت گرفت، اما در سال ۹۸ و ۹۹ که با تورمی شدید مواجه بودیم، این تلاش نسبت به رشد تورم عقب ماند.
وی افزود: شکی نیست که، با توجه به تنگناها و فشارهای اقتصادی، میزان حقوق کتابداران و کارکنان نهاد مثل سایر اقشار جامعه کفاف گذران امور را نمی‌کند. ما از این مسائل آگاه هستیم.
سرپرست نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با اشاره به برگزاری جلسات مختلف با نمایندگان مجلس و اعضای کمیسیون فرهنگی برای حل مشکل بودجه نهاد و معیشت کتابداران، گفت: ما برای بهبود این شرایط از مدت‌ها پیش تلاش خود را آغاز کرده‌ایم، امروز نیز درحال تلاش هستیم و این تلاش را ادامه خواهیم داد و خود کتابداران باید در این زمینه پشتیبان ما باشند. بر این اساس، تفکیک میان خواسته‌های کتابداران و تلاش‌های ما غلط است. اگر فقط بنا به اعتراض باشد، بنده، خود، اولین معترض خواهم بود.
انتصاب دانش آموختگان در بدنه نهاد
رمضانی درباره توجه به دآنش‌موختگان رشته علم اطلاعات و دانش شناسی در انتصابات نهاد نیز گفت: امروز نیم یا بیشتر از نیمی از مدیران کل ما از بدنه نهاد هستند و درصد قابل توجهی از آنها از دانش‌آموختگان این رشته هستند. در معاونت توسعه، مدیر اداره کل کتابخانه‌ها که تخصصی ترین اداره ما در این معاونت است، فارغ‌التحصیل علم اطلاعات و دانش شناسی است و به همین ترتیب بدنه این اداره کل همگی از دانش آموختگان این رشته بوده‌اند.
رمضانی تاکید کرد: تا جایی که توانستم تلاش کردم در انتصابات از دانش آموختگان این رشته استفاده کنم. اما در نظر داشته باشید انتصاب مدیران کل در استان‌ها منوط به تایید استاندار است و نه دبیرکل و نه مقام وزارتی و نه هیچ کس دیگر نمی‌تواند مدیرکلی را بدون تایید استاندار منصوب کند. در این میان، رایزنی‌های نمایندگان و سایر مقامات استانی را هم درنظر بگیرید. ما نمی‌توانیم خود را جدا از سیاست بدانیم. به هرحال موضوعات سیاسی جایی با فعالیتهای ما گره می‌خورد. چنانکه وقتی می‌خواهیم افزایش بودجه نهاد را پیگیری کنیم از نمایندگان محترم مجلس در استان‌ها کمک می‌گیریم و از مدیران کل می‌خواهیم که با نمایندگان و استانداران رایزنی کنند.
وی با اشاره به چالش‌ها و پیچیدگی‌های موجود در انتصابات گفت: ما باید بتوانیم غلظت تخصص را آن‌قدر بالا ببریم که مراجعه و دخالت در آن کنترل شده باشد. البته این کار ساده‌ای نیست. می دانید که در حوزه علمی و در دانشگاه هم برای تغییر یک سرفصل درسی چه مراحل گسترده ای باید طی شود.
پرهیز از نگاه قشری و گروه محور
رمضانی درباره برخی نکات مطرح شده پیرامون لزوم توجه به همه اقشار مردم در ارائه خدمت در کتابخانه‌های عمومی گفت: ما مسئول خدمت‌رسانی به فقط برخی اقشار جامعه نیستیم، امروز برای ارائه خدمات متناسب به نسل جدید نیاز به آشنایی با دنیا و نگرش نوجوانان و جوانان داریم و این موضوع تنها از مسیر ایجاد ارتباط با آنها می‌گذرد.
وی با اشاره به انتشار مجموعه کتاب‌های «هدهد سفید» گفت: همکاری با آقای عموزاده خلیلی در انتشار کتاب «هدهد سفید» نیز یکی از اقداماتی است که نشان از توجه ما به همه اقشار جامعه بوده است. همکاری مشترک ما نشان داد که می‌توانیم در کنار هم در حوزه تولید محتوا برای نوجوان موثر عمل کنیم و در این مدت ۳ سال همکاری مشترک، با تولید محتوای مناسب نشان دادیم که اساسا در کشور نباید و نمی‌توان با نگاه قشرگرایی به فعالیت فرهنگی پرداخت. ممکن است گاهی با الزامات و اقتضائاتی روبرو شویم که برای مدیریت کردن آنها تلاش می‌کنیم، اما اصلاً نگاه گروه محور در اداره کتابخانه‌های عمومی وجود نداشته است.
گسترش کتابخوانی نیازمند تمرکز در حوزه کودکان است
رمضانی با تأکید بر توجه نهاد به ارائه خدمت به تمام گروه‌های جامعه گفت: یکی از سیاست های مهم ما در فعالیتهای نهاد، «عضومحوری» بوده است. اما در نظر داشته باشید که برخی نگاههای سنتی و متفاوت با این نگاه در نهاد و خارج از نهاد وجود دارد و زمانی که ما از تنوع خدمات در کتابخانه‌ای عمومی صحبت می‌کنیم، تنها امانت‌کتاب را خدمت می‌دانند و گاهی سالن مطالعه را هم جزء کتابخانه محسوب نمی‌کنند. نگاه ما مثل شما این است که سالن مطالعه یکی از خدمات کتابخانه‌های عمومی است و ما باید از فرصت حضور افراد در سالن مطالعه استفاده کنیم.
وی افزود: مخاطبان ما در کتابخانه‌های عمومی، همه مردم از تمام گروه‌ها و طبقات و رویکردها هستند و تلاش کردیم که در ارائه خدمات و فعالیتهای فرهنگی این نگاه را اجرا کنیم. همچنین معتقدیم که برای گسترش کتاب و کتابخوانی هیچ گریزی جز تمرکز بر حوزه کودکان و نوجوانان نداریم که در این زمینه تلاش‌های بسیاری برای ایجاد ارتباط با وزارت آموزش و پرورش کرده‌ایم و همچنان این مسیر را پیگیری می‌کنیم.
فعالیت ۳۰ کتابخانه سیار
رمضانی با اشاره به نگاه ویژه نهاد برای گسترش تنوع خدمات در کتابخانه‌های عمومی گفت: در گذشته تنها ۹ کتابخانه سیار در کشور وجود داشت که امروز این عدد به بیش از ۳۰ کتابخانه سیار رسیده و تا پایان امسال هم این تعداد افزایش خواهد داشت. بر اساس آمار، گاهی یک کتابخانه سیار، به لحاظ میزان خدمت رسانی ، بیش از یک کتابخانه اصلی فعالیت داشته است.
سرپرست نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ادامه داد: ما برای ایجاد شناخت نسبت به کتابخانه عمومی اقدام به تولید انیمیشن «آقا و خانم کتابدار» کردیم و با همکاری خوبی که با صداوسیما داشتیم از طریق شبکه پویا به صورت مفصل پخش شد و امروز همه بچه‌ها کتابخانه را می‌شناسند. قطعا کار بدون اشکالی نبوده و آماده دریافت نظرات و موضوعات قابل پردازش در این حوزه هستیم.
خلاقیت را از کتابداران نمی گیریم
رمضانی درباره نقش کتابداران در انتخاب منابع کتابخانه‌ای گفت: به شدت به «تمرکززدایی» در حوزه‌های مختلف از جمله تامین منابع برای کتابخانه‌ها اعتقاد دارم. مگر می‌شود منابع یک کتابخانه روستایی با منابع کتابخانه‌ای که در کنار یک مدرسه قرار دارد یکی باشد؟ ولی ارسال کتاب به صورت سلولی نیاز به یک انبار چندین هزار متری دارد که ما آن را در اختیار نداریم.
سرپرست نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ادامه داد: به دنبال این موضوع هستم که در نمایشگاه مجازی کتاب، با اختصاص اعتباری مشخص به کتابداران، دست آنها را برای انتخاب و خرید کتاب‌های مورد نظرشان برای کتابخانه خود باز بگذاریم و به محض اینکه زیرساخت‌های فنی آن فراهم شود این موضوع را اجرایی خواهیم کرد. همچنین باید اشاره کنم که نهاد در سال‌های گذشته، در خرید منابع برای استان‌های کردنشین، آذری‌زبان و مخاطبان اهل سنت، به این اقتضائات بومی توجه کرده و در سال‌های آینده نیز چنین خریدهایی را تکرار خواهد کرد.
وی تصریح کرد: آمار و عدد واقعا به تنهایی اصالت ندارد، اما این اعداد در پایش و برنامه‌ریزی های آتی به ما کمک می‌کند. ما اعلام کردیم که هر برنامه فرهنگی را در این سامانه مشخص ثبت کنید و این ماجرا هیچ ربطی به گرفتن خلاقیت از کتابداران ندارد. ما ۱۷۴ سرفصل آموزشی به کتابخانه‌های عمومی کشور ابلاغ کردیم که به غیر از یکی دو حوزه، هیچ سرفصلی نیست که به آموزش کتابخانه‌ها اضافه نشده باشد و هیچ محدودیتی از این حیث وجود ندارد.
ادغام نهاد کتابخانه ها در وزارت فرهنگ حرف غلطی است
رمضانی درباره ورود نهاد به حوزه خدمات الکترونیک گفت: فارغ از موضوع فروش کتاب‌های الکترونیک که در دنیا جا افتاده است، در موضوع راه اندازی کتابخانه الکترونیک مهمترین بحث ما مسائل حقوقی و رعایت حق کپی رایت ناشران و نویسندگان و پدیدآورندگان کتاب است. اما ما منتظر مشخص شدن این موضوع هم نماندیم و امروز «کتابخانه بدون کتاب» را در پارک دانشجو آماده کردیم و با برگزاری جلسات مختلف و متعدد به دنبال تجهیز آن هستیم. همچنین رایزنی‌هایی برای انعقاد قرارداد برای تولید کتاب صوتی برای گروه های خاص (نابینایان) انجام داده‌ایم و به دنبال تولید محتوا برای ناشنوایان نیز هستیم.
سرپرست نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، با اشاره به برخی از محدودیت‌های موجود در قانون تأسیس نهاد گفت: امروز بر اساس ساختار موجود، ما دستگاهی عمومی و غیردولتی در کنار وزارت ارشاد هستیم. موضوع ادغام نهاد در ارشاد حرف غلطی است؛ چون سطح اداری و مدیریتی نهاد را کاهش می‌دهد و مشکلی هم از نکات موجود حل نمی‌کند. امروز توانایی مدیرکل ما در استان در کنار مدیرکل ارشاد است ، به دلیل تعداد مراکز، توان اجرایی و تاثیرگذاری جدی داریم ؛ بنابراین، ادغام در ارشاد مشکلی از نهاد حل نمی‌کند.
وی گفت: موضوعی که جناب آقای مختارپور پیگیری کردند و ما نیز ادامه می‌دهیم و مورد تایید مرکز پژوهش‌های مجلس نیز قرار گرفته، تبدیل شدن به «سازمان کتابخانه‌های عمومی» است. اما این موضوع هم مخالفین و منتقدینی دارد، که در حال مذاکره و توضیح موضوع هستیم. در شکل‌گیری انجمن کتابخانه‌های عمومی در استان‌ها در گذشته از انجمن‌های سایر کشورهای دنیا الگوبرداری شد که ماهیت آن در قانون فعلی شفاف و منطبق با واقعیات نیست؛ چراکه در آن کشورها انجمن را مردم آن شهر اداره می‌کنند و وابسته به پارلمان شهری است، نه به حاکمیت؛ اما در انجمن‌های ما استاندار و فرماندار رئیس این انجمن، مدیرکل ارشاد دبیر انجمن و مدیرکل نهاد مسئول دبیرخانه انجمن است! این موضوعات باید اصلاح شود. توجه داشته باشید که تبدیل نهاد به سازمان منابع مالی نهاد را پایدار می‌کند و می‌توان با رفاهیات به ترمیم میزان حقوق و دستمزد همکاران پرداخت. به این نکته هم توجه داشته باشید که در شرایط فعلی سرفصل‌های قانونی و ابلاغی دولت در حقوق اعمال شده ولی کفاف گذران امور همکاران را نمی کند.
حل مشکلات بودجه ای نهاد با بهره مندی از فصل یک بودجه
رمضانی با اشاره موانع قانونی پیش روی نهاد در ساخت کتابخانه گفت: بر اساس قانون فعلی، حق درآمدزایی نداریم و کسب درآمد صرفاً باید از راه فعالیتهای فرهنگی باشد. به همین دلیل است که، برای نمونه، طبقه‌ای که در کتابخانه مرکزی مشهد به رستوران اختصاص یافته، حدود ۳ سال است که خالی و بلااستفاده است. ما بر اساس چشم انداز و برنامه توسعه نمی‌توایم دولتی شویم و مجبوریم که همان نهاد عمومی غیردولتی باقی بمانیم. اما اینکه بتوانیم در نهاد از «فصل یک» بودجه بهره‌مند شویم مشکلات بودجه‌ای ما مانند هلال احمر که آن هم نهاد عمومی غیردولتی است برطرف می‌شود و در حال پیگیری موضوع هستیم.
سرپرست نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور افزود: ما بر اساس قانون، بودجه عمرانی و حق ساخت کتابخانه نداریم و فقط بهره‌بردار هستیم. ما کار پیگیری ساخت را انجام می‌دهیم اما حق ساخت نداریم. ساخت کتابخانه‌ها بر عهده دستگاه‌هایی چون وزارت ارشاد، مسکن و شهرسازی، سازمان نوسازی مدارس، شرکت شهر جدید و یا خیرین است.
وی یادآور شد ما پس از سال‌ها پیگیری، انجمن خیرین کتابخانه‌های عمومی را تأسیس کردیم. باید از ظرفیت خوب خیّرین در سراسر کشور استفاده شود. به این منظور از زمان حضورم در نهاد، برای اولین بار، در مراسم سالیانه گرامیداشت روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار، بخش تقدیر از خیّران در حوزه کتابخانه‌های عمومی در سطح کشور و در سطح استان را به تقدیرشوندگان اضافه کردیم تا نشان دهیم که قدردان فعالیتهای خیّران هستیم.
وی در پایان سخنانش از استادان، پژوهشگران و فعالان حوزه کتابخانه‌های عمومی دعوت کرد تا از فرصت ایجادشده برای هم‌اندیشی و ایجاد تعامل میان بدنه نهاد و حوزه دانشگاهی، به نفع توسعه کتابخانه‌ها و گسترش و بهبود خدمات کتابخانه‌ای در کشور، استفاده کنند تا در نهایت این حرکت منجر به ایجاد تحول در حوزه کتابخانه‌های عمومی در کشور شود.
سند تصویب شده چشم انداز نهاد کتابخانه های عمومی در افق ایران ۱۴۰۴
با امید به عنایات الهی و تلاش برنامه ریزی شده، نهاد عمومی غیردولتی کتابخانه های عمومی، در چشم انداز ایران ۱۴۰۴ هجری شمسی نهادی است: فرهنگی، با هویت اسلامی - ایرانی، نافذ و اثرگذار بر جامعه، دارای کارکردهای آگاهی بخشی، اطّلاع رسانی، آموزشی و ارشادی، زمینه ساز ارتقای مطالعه مفید، دارای نیروی انسانی متعهّد، متخصّص و آموزش دیده، با حفظ جایگاه اوّل کشور در منطقه و موفّق در رساندن کشور در زمره ی پانزده کشور برتر جهان از جهت سرانه فضا، عضو، منابع و امانت کتابخانه ای با ویژگی های ذیل:
- ارتقادهنده آگاهی عمومی از طریق دسترسی سریع، آسان و عادلانه یکایک ایرانیان و فارسی زبانان به منابع اطّلاعاتی مورد نیاز با توجّه به اقتضائات سنّی، فرهنگی، جغرافیایی و جسمی؛
- در خدمت آموزش مادام العمر افراد جامعه از طریق تعامل با نهادهای آموزشی و تسهیل در چرخه دانش با تأمین منابع اطّلاعاتی؛
- مرکزی برای یادگیری، رشد مهارت و نیز ارتقای تعاملات فکری و علمی در راستای تولید علم.
- جذاب، هدایت کننده ی اوقات فراغت و توسعه دهنده ی فرهنگ مطالعه و کتاب خوانی با هدف جذب فراگیر مخاطب به ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان؛
- تقویت کننده «مؤلّفه های هویّت ملّی ایرانیان»، حافظ و انتقال دهنده ی ارزش ها دینی و فرهنگی در برابر از خود بیگانگی فرهنگی و گسست نسل ها؛
- پژوهش محور، نوآور و خلّاق و بهره مند از مشارکت نخبگان و فرزانگان و رشد دهنده روحیّه خلّاقیّت و نوآوری در جامعه؛
- حامی و ارتقای دهنده منزلت اجتماعی کتابداران؛
- مشاور امین با بهره مندی از کتابداران متخصّص و متعهّد؛
- دارای ساختار انعطاف پذیر و چابک، در تعامل با مساجد و خیّرین و بهره مند از همکاری نهادها و سازمان های دولتی، مردمی و مذهبی؛
- برخوردار از نظام های همکاری و تبادل بین کتابخانه ای در سطوح ملّی، منطقه ای و جهانی؛
- پیشرو در بهره گیری از فنّاوری های نوین اطّلاعاتی، با ایجاد کتابخانه های ترکیبی از طریق دیجیتال سازی اثر بخش خدمات و منابع.