به گزارش ایرنا، آموزش‌های فنی و حرفه‌ای ابزار اصولی و کاربردی جهت تربیت و تامین نیروی انسانی ماهر برای حوزه‌های مختلف از جمله صنعت و خدمات محسوب می شود و بر همین اساس سال ۱۳۹۶ مجلس شورای اسلامی قانون نظام جامع آموزش و تربیت نیروی انسانی فنی ، حرفه‌ای و مهارتی را تصویت و دولت نیز با تدوین آیین‌نامه اجرایی ، این قانون را اجرایی کرد ؛ قانونی که به باور کارشناسان تا اینجای کار به دلیل نداشتن چشم‌انداز مشخص و ضعف در اجرا ، تاثیر چندانی از نظر کمیت و کیفیت بر آموزش‌های مهارتی برای رفع نیاز حوزه های مختلف نداشته است.
گذشته از موضوعاتی که در ارتباط با کم و کیف آموزش‌های مهارتی در سطح کشور مطرح است، تربیت نیروی انسانی ماهر در مازندران از زمان اجرای این قانون براساس بررسی آمار نرخ بیکاری استان، بیکاری دانش آموختگان دانشگاهی و همچنین دغدغه کمبود نیروی انسانی ماهر در بخش های مختلف بویژه واحدهای صنعتی و حوزه تخصصی گردشگری موفقیت‌آمیز نبوده است.
به عنوان مثال طبق گزارش دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی مازندران، در سال ۱۳۹۶ حدود ۲۵۰ هزار دانش‌آموخته دانشگاهی بیکار در این استان وجود داشت که این رقم در پایان شهریور سال ۱۴۰۰ با افزایش ۳۰ هزار نفری به ۲۸۰ هزار نفر رسید. نرخ بیکاری مازندران هم در سال ۱۳۹۶ حدود ۶.۶ درصد بود که پاییز امسال با ۲ دهم درصد افزایش به ۶.۸ درصد رسید.
گذشته از این ، طی همه این سال ها کمبود نیروی انسانی ماهر برای واحدهای تولیدی، صنعتی و خدماتی یک چالش اساسی بود که هر سال نه تنها رفع نشد ، بلکه همچنان به شکل حادتری وجود دارد تا جایی که این روزها برخی از مسوولان به صورت رسمی اعلام می کنند که بعضی از صنایع استان به رغم چندین بار فراخوان نتوانسته اند نیروی انسانی ماهر مورد نیازشان را تامین کنند.
کمبود نیروی انسانی ماهر برای صنایع و دیگر بخش های تولیدی و خدماتی مازندران در حالی است که بررسی داده‌های آماری اداره کل آموزش فنی و حرفه‌ای و اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان نشان می‌دهد که در سه سال گذشته حدود ۱۲۰ هزار نفر در مازندران در دوره‌های مهارتی شرکت کردند ، اما از این تعداد تنها چهار هزار نفر جذب بازار کار شدند.
هیچ کس از سرنوشت ۱۱۶ هزار نفر دیگر که دوره های آموزش مهارتی برای آنان برگزار شد تا بتوانند بخشی از مشکل کمبود نیروی انسانی ماهر استان را رفع کنند ، اطلاعی ندارد ولی یک چیز مشخص است ؛ این که تعداد قابل توجهی از این افراد نتوانستند از یک آزمون مهارتی ساده ای که کارگاه ها ، صنایع و بخش های دیگر برای به تامین نیروی مورد نیازشان از میان داوطلبان برگزار می کنند ، سربلند بیرون بیایند و با وجود اخذ مدرک مهارتی همچنان در فهرست جمعیت بیکار قرار دارند.
به باور کارشناسان، آموزش‌های مهارتی باید با اتخاذ سیاستگذاریهای اصولی، رویکرد ضد مدرک‌گرایی و دارای مبانی باشد. یعنی هدف از اجرای دوره‌های مهارتی و آموزش‌های فنی و حرفه‌ای تربیت نیروی ماهر برای بازار و ایجاد اشتغال پایدار باشد ، اما در عمل می‌بینیم که در استان مازندران، ۸۳۰ موسسه آموزش مهارتی در بخش دولتی و خصوصی در حال جذب و آموزش دادن نیروهای جوان جویای کار هستند ولی در عمل به خاطر غیرکاربردی بودن آموزش ها یا هر دلیل دیگر ، این موسسات هم تبدیل به بنگاه های صدور مدرک شده اند و در ترویج مدرک گرایی نقش آفرینی می کنند.
یکی از نواقص اصلی که کارشناسان بر روی آن انگشت می گذارند ، عدم ارتباط این موسسات آموزشی با بازار کار و نیاز آن است ؛ مشکلی که دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی هم داشتند و دارند و همواره به عنوان دغدغه مطرح می شد و قرار بود موسسات آموزش مهارتی این عیب بزرگ دانشگاه ها را رفع کنند ولی ظاهرا خودشان به همان معضل دامن زده اند.
متصل نبودن آموزش‌های فنی و حرفه‌ای به سامانه‌های اطلاعات بازار کار سبب شده است تربیت نیروی انسانی باری به هر جهت پیش برود و مثلا این پرسش را ایجاد کند که استانی مانند مازندران که کمتر از سه میلیون و ۴۰۰ هزار نفر جمعیت دارد ، مگر به چه تعداد آرایشگر و پیرایشگر مردانه و زنانه نیاز دارد که سالانه پنج هزار مدرک برای چنین شغلی صادر می شود؟
شاید تمرکز بر آموزش همین گونه مهارت های پیش پا افتاده ، بی نیاز به آموزشگاه و دنگ و فنگ های دیگر و در عین حال پرمتقاضی ، کم دردسر و پردرآمد برای موسسات آموزشی است که کسی به فکر تاسیس آموزشگاه برای آموزش نیروی انسانی مورد نیاز بازار کار مازندران در حوزه‌های مختلف صنعتی، گردشگری، کشاورزی و ساختمان سازی که ظرفیت‌های اصلی استان محسوب می شود ، نیست. گواه این مدعا هم وجود تنها ۱۰ موسسه برای آموزش نیروهای ماهر در این زمینه ها از میان ۸۰۰ موسسه آموزشی فعال است. به عبارتی در حال حاضر تنها ۱۰ آموزشگاه در مازندران روی تربیت نیروی انسانی ماهر برای مشاغل مهم مورد نیاز استان تمرکز دارند و ۷۹۰ آموزشگاه دیگر در حال آموزش ۳۳۰ مهارت دیگری هستند که بیشترشان نیاز اصلی بازار کار استان به شمار نمی روند.
بی‌توجهی به اطلاعات بازار کار
عدم توجه به نیازهای اصلی بازار کار بویژه در حوزه صنعت و تمرکز بر مهارت هایی که بازار کارش اشباع است ، سبب شده همچنان نرخ بیکاری در استان پرظرفیتی مانند مازندران بالا باشد و بیکاری در صدر فهرست مشکلات خانواده های دارای جوان اعم از تحصیلکرده دانشگاهی یا غیردانشگاهی قرار گیرد؛ وضعیتی که مورد انتقاد رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت مازندران نیز است.
حسینقلی قوانلو معتقد است که اجرای طرح‌های مهارتی زمانی دارای اهمیت است که نیاز بازار و جامعه در ارتباط با اشتغالزایی و همچنین تربیت نیروی ماهر را پاسخ دهد در غیر این صورت به غیر از ترویج مدرک گرایی و پاسخ به نیاز کاذب اجتماعی برای میل به شرکت در دوره‌های مهارتی که منجر به اشتغالزایی نخواهد شد، سودی ندارد.
وی افزود : باعث شگفتی است که موسسه هایی که اقدام به برگزاری دوره‌های مهارتی در مازندران می‌کنند به سیستم اطلاعات بازار کار توجه ندارند و آموزش‌ها به تربیت نیروی کار ماهر منجر نمی‌شود و به نظر می‌رسد مهارت آموز و موسسه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای به هدف نهایی که همان تربیت فرد آموزش‌دیده و ماهر در حوزه‌های مختلف شغلی است، توجه ندارند.
این مسوول گفت : متاسفانه دوره‌های فنی و حرفه‌ای در استان از نگاه‌های غیرکارشناسی و عوام‌فریبانه ای تقلید می کند که به هیچ عنوان به بازار کار توجه ندارد. نتیجه این تقلید و بی‌توجهی به نیاز جامعه اجرای طرح‌های مهارت‌آموزی مشابه رشته‌های تحصیلی دانشگاهی می شود که خود از قبل مهم ترین مشکل بود و به همین دلیل قرار بود موسسات مهارت آموزی این مشکل را رفع کنند.
قوانلو اضافه کرد: اصل تنوع در ارایه دوره‌های مهارت‌آموزی با توجه به رسالت و پاسخگویی به عملکرد که در نهایت باید به ایجاد اشتغال پایدار برسد در آموزش‌های فنی و حرفه‌ای مازندران وجود ندارد که باید این رویه‌های غیرکارشناسی برچیده شود.
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت مازندران گفت: اگر بخواهم مصداقی صحبت کنم باید به این موضوع اشاره کنم که در زمان حاضر حدود ۱۳ هزار دانش آموخته دانشگاهی بیکار در شهرستان آمل وجود دارد اما چهار واحد صنعتی بزرگ در این شهرستان نیازمند ۲ هزار نیروی انسانی ماهر است و نتیجه و ماحصل اجرای طرح‌های مهارت‌آموزی غیرکاربردی و غیرکارشناسی چیزی چون هدر دادن منابع ملی نیست.
تمرکز بر نیاز متقاضی به جای بازار کار
نبود یا ارتباط نداشتن با سامانه اطلاعات بازار کار مهم ترین نقش را در ناکارامدی آموزشگاه ها و موسسات مهارت آموزی در مازندران دارد ، چیزی که مورد تایید برخی از مدیران همین آموزشگاه ها قرار دارد. البته در کنار این نقیصه ، مشکل پسندی بیکاران دانش آموخته و انتظار پشت میزنشینی را هم باید اضافه کرد.
مدیر یک موسسه آموزش فنی و حرفه ای در ساری در این باره به خبرنگار ایرنا گفت : یکی از دلایل افزایش آمار نرخ بیکاری در مازندران بی‌توجهی نیروی انسانی به دوره‌های مهارتی است و به نوعی تفکر پشت میزنشینی باعث شده تا جوانان کمتر به حرفه‌آموزی رغبت داشته باشند.
احمد کیانی افزود : براساس یافته‌های علمی و پژوهشی که اداره کل آموزش فنی و حرفه‌ای مازندران انجام داده است از هر ۱۰ جوان دانش آموخته دانشگاهی مازندرانی ۱۸ تا ۳۵ ساله که بیکار هستند ، تنها یک نفر آموزش‌های مهارتی را گذرانده است و بی‌توجهی این نیروهای انسانی به دوره‌های مهارتی باعث خالی شدن مازندران از نیروی ماهر شده است بویژه این که برخی از مهارت ها نیازمند سطحی از سواد است.
وی تصریح کرد: یافته‌های علمی نشان می‌دهد که یک دانش آموخته دانشگاهی حدود پنج تا هفت سال با مدرک دانشگاهی که در دست دارد در انتظار شغل دولتی می‌ماند و بعد از آن برای ادامه زندگی به سراغ گذراندن دوره‌های مهارتی می‌رود ، اما باید دوره‌های مهارتی قبل از ورود دانشجو به دانشگاه در مدارس برگزار شود و فرد دانشجو این حس را داشته باشد که اگر به هدف اصلی خود یعنی رسیدن به درآمد بهتر و شغل دارای پایگاه اجتماعی خوب نرسید، حداقل دارای مهارت برای تامین امورات زندگی باشد نه اینکه در سن ۳۰ سالگی تازه به فکر مهارت آموزی باشد.
کیانی گفت : نکته دیگر هم صادقانه بگویم این است که به نظر بنده یکی از چالش‌های اساسی که منجر به مدرک‌گرایی می‌شود آن است که موسسه فنی و حرفه‌ای بخش خصوصی و دولتی در استان چندان اعتقادی به نیاز جامعه و بازار کار ندارند و اولویت آنها پاسخگویی به خواسته و تقاضای مراجعه کننده است و رسالت اجتماعیشان را که همان کاهش آمار بیکاری و تربیت نیروی ماهر متناسب با بازار کار باشد ، فراموش کرده اند.
وی اضافه کرد: باید آموزش‌های مهارت آموزی در واحدهای تولیدی و صنعتی برگزار شود تا با اجرای این راهبرد علاوه بر تربیت نیروی انسانی ماهر، مشکل کمبود نیروی انسانی در بنگاه‌های اقتصادی کم شود.
این مدیر موسسه آموزش فنی و حرفه‌ای مستقر در ساری گفت: اگر شرایط نیروی انسانی فاقد مهارت در استان مازندران به همین سبک باقی بماند در آینده با بحران جدی بیکاری مواجه می‌شویم که در کنار فقر و مشکلات اقتصادی، افزایش مهاجرت کارگران فصلی و ماهر به استان محتمل می‌شود.
فقدان تجهیزات مهارت‌آموزی
در کنار مشکلاتی که تاکنون برای تربیت نیروی انسانی باهدف پاسخ به بازار کار در مازندران گفته شده ، این را هم باید اضافه کرد که آموزش مهارتی برای رفع نیاز بازار کار نیازمند تجهیزات روزآمد و گران قیمتی است که هر آموزشگاهی از پس آن بر نمی آید. از سوی دیگر تجهیزات بسیاری از آموزشگاه ها هم فرسوده شده است و یا اصلا به روز نیست. به عنوان مثال آموزشگاهی با خودروی تولیدی دهه ۵۰ نمی‌تواند نحوه تعمیر خودرو مدل ۱۴۰۰ ایرانی را آموزش بدهد ولی این واقعیتی است که وجود دارد و یکی از عواملی است که سبب می شود تا نیروهای جوان احساس کنند که برای فراگیری اینگونه مهارت ها تنها وقتشان را هدر می دهند. یا حتی برخی بر این باورند که در گاراژها و تعمیرگاه ها شاگردی کردن برایشان آورده آموزشی بیشتری دارد.
مدیرکل آموزش فنی و حرفه‌ای مازندران ضمن تایید مشکلات موجود در گفت و گو با ایرنا گفت : یکی از دلایلی که در سال‌های گذشته اجرای طرح‌های مهارت آموزی و تربیت نیروی انسانی ماهر در مازندران و سایر نقاط کشور با کُندی پیش رفت آن است که به دلیل کمبود اعتبارات دولتی، به تجهیزات مهارت آموزی توجه نشد و دلیل اعطای مجوز تاسیس موسسه‌های فنی و حرفه‌ای به بخش خصوصی در کشور هم به همین بود تا با اجرای آن تجهیزات جدید وارد بدنه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای شود.
سید حسین درویشی تصریح کرد: بر اساس آمار، حدود ۵۰ درصد از تجهیزات مهارت‌آموزی در حدود ۶۰ مرکز دولتی فنی و حرفه‌ای مازندران نیازمند نوسازی است که دولت به دلیل کمبود اعتبارات امکان نوسازی آن را ندارد و تنها راه برون رفت از این شرایط راه اندازی پایگاه‌های آموزش فنی و حرفه‌ای در مراکز جوار تولیدی در نواحی و شهرک‌های صنعتی استان است.
وی اضافه کرد : طبق سیاست حکمرانی محلی که از راهبردهای اساسی برای مدیریت مهارت آموزی است با توجه به وضعیت مازندران باید خوشه‌های مختلفی نظیر کشاورزی، خدمات، صنعت، فرهنگ، هنر و گردشگری در مازندران تعریف شود تا نسبت به ارتقای مهارت شاغلان، آموزش و مهارت بهبود یافتگان، زنان سرپرست خانوار، روستاییان، کارکنان وظیفه نیروهای مسلح، دانش آموزان و دانشجویان اقدام شود.
مدیرکل آموزش فنی و حرفه‌ای مازندران با بیان اینکه از ابتدای فروردین تا پایان دی ماه امسال ۱۷ هزار و ۴۶۶ نفر در آموزشگاه‌های دولتی و ۲۷ هزار و ۳۰۸ نفر در آموزشگاه‌های خصوصی مازندران دوره‌های مهارتی آموزش فنی و حرفه‌ای را فرا گرفتند، گفت: اما درصد کمی از این افراد جذب بازار کار شدند.
درویشی با بیان اینکه، ۶۰ درصد از مجموع ۴۴ هزار و ۷۷۴ نفری که از ابتدای فروردین تا پایان آذر امسال در دوره‌های مهارت آموزی در استان شرکت کردند، دانش آموختگان دانشگاهی هستند، خاطر نشان کرد: بیشتر این افراد که در طرح‌های مهارت آموزی شرکت می‌کنند چندان امیدی برای رسیدن به شغلی پایدار ندارند، اما با این حال داشتن مدرک مهارتی را بهتر از نداشتن آن در شرایطی که جویای کار دولتی هستند، می‌دانند.
وی ادامه داد: از مجموع افرادی که در سال جاری در دوره‌های آموزشی کارگاه‌های دولتی و خصوصی استان نام‌نویسی کردند، ۶۰ درصد مرد و ۴۰ درصد زن هستند.
واحدهای تولیدی در جایگاه مدارس مهارتی
در ورای مباحثی که صاحب‌نظران در ارتباط با تقاضای کاذب اجتماعی برای اخذ مدارک مهارتی از یک سو و همچنین کمبود نیروی انسانی توانمند و ماهر در واحدهای تولیدی، صنعتی و خدماتی مازندران ارایه می‌دهند، اما برخی از کارشناسان معتقدند که باید طرح‌های مهارتی در دل بخش صنعت و تولید انجام شود تا با این راهبرد از رویکردهای نظری در اجرای طرح‌های مهارت آموزی فاصله گرفت و در میدان عمل نیروی کار ماهر به بازار تحویل داد.
یکی از کارآفرینان مازندرانی که در حوزه تهیه و بسته‌بندی مواد غذایی مشغول کار است در گفت و گو با ایرنا گفت : با توجه به نیاز جامعه و بافت فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی که در هر استان کشور وجود دارد به تبع واحدهای تولیدی و صنعتی هم درهمین ارتباط راه اندازی شده که باید این واحدهای تولیدی را به مثابه یک مدرسه در نظر گرفت و برنامه‌های مهارتی در این اماکن فعال باشد.
محمد عبدولی افزود : نمی‌شود که یک نیروی انسانی در استان مازندران برای شرکت در دوره‌های مهارت آموزی تنها به کلاس‌های نظری در یک اتاقک سربسته اکتفا کند بلکه باید این آموزش‌ها در واحدهای تولیدی که به عنوان مدارس مهارتی تلقی می‌شود در گام اجرایی قرار گیرد.
وی تصریح کرد: حتی افرادی که دارای شغل نیستند و یا کارفرماهایی که به دنبال نیروی کارماهر هستند به جای آنکه به بخش کار ادره کل تعاون، کار و رفته اجتماعی مازندران مراجعه کنند باید با اتخاذ ساز و کار مناسب به موسسه‌های مهارت آموزی مراجعه کنند و با بارگذاری مشخصات کارفرما و کارگران جویا کاری به راحتی می توان به ایده آل دست یافت و بعد از طی شدن دوره مهارتی فرد به شغل برسد.
این کارآفرین گفت : در کنار آن افرادی هم که می‌خواهند مهارتی را یاد بگیرند اما نیازی به شغل ندارند هم می‌توانند در دوره‌های مهارت‌آموزی که در موسسه‌های دولتی و خصوصی فنی و حرفه‌ای برگزار می‌شود، شرکت کنند و با این راهبرد افرادی که خواستار شغل از درگاه مهارت‌آموزی هستند به معنای واقعی مشخص می‌شوند.
عبدولی تصریح کرد: زیرساخت‌های خوبی در بخش واحدهای تولید و صنعت فراهم است که باید مسوولان و مهارت آموزان به این زیرساخت ها توجه کنند و از هدر رفت منابع با انجام طرح‌های غیرکاربردی خودداری کنند.
مازندران به چه مهارت‌هایی نیاز دارد؟
با توجه به این که مازندران ظرفیت‌های قابل توجهی در زمینه‌های گردشگری، صنعتی، کشاورزی و ساختمان سازی دارد، می‌طلبد که مهارت آموزان و دانش آموختگان دانشگاهی برای اخذ مدرک مهارتی و همچنین جذب در بازار کار به این ظرفیت‌ها توجه داشته باشند تا علاوه بر حذف تقاضای اجتماعی کاذب، نیروی انسانی ماهر برای بخش تولید و خدمات استان تربیت شود.
یکی از فعالان اقتصادی در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت : در زمان حاضر، مازندران به جد با فقر استادکار در حرفه های مختلف مواجه است و دلیل این موضوع آن است که فرهنگ پشت میزنشینی در استان بشدت فراگیر شده و جوانان حاضر نیستند به کارهای یدی گرایش پیدا کنند.
محمد صمیمی افزود : به طور متوسط درآمد یک استادکار در استان حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان است و به جرات می توانم عرض کنم که حدود ۸۰ درصد از کارگران و استاکارهای بنای واحدهای تولید مسکن در استان غیربومی هستند که این رویه یک چالش اساسی در تربیت نیروی ماهراست.
وی ادامه داد : باید جوانان این موضوع را درک کنند که کار عار نیست اما بیکاری باعث ایجاد انواع آسیب‌های اجتماعی می‌شود و مازندران نیازمند مهارت آموزان ماهر در صنعت برق، لوله کشی ساختمان، نجار و ده‌ها شغل مرتبط با ساختمان سازی با توجه به ظرفیت ها است و درآمد سرشاری هم دارد و جوانان با مهارت آموزی می‌توانند با تبلیغات در فضای مجازی جایگاه شغلی خود را به اقشار مردم معرفی کنند.
صمیمی گفت : باید جوانان با ایده پردازی، ظرفیت های موجود اقتصادی و زیرساختی در مناطق محل زندگی خود را شکوفا سازند و برای توسعه استان راهی جزء مهارت آموزی و تربیت جوانان ماهر و کارآفرین وجود ندارد.
این فعال اقتصادی خاطر نشان کرد: اجرای طرح‌های مهارت آموزی تنها به معنای به کارگیری از جسم در کار کردن نیست بلکه باید جوانان ما فکر خود را به کار گیرند تا از ظرفیت‌هایی که در زمینه‌های مختلف گردشگری، کشاورزی و دیگر موارد در استان وجود دارد، کسب درآمد کرد.