«سید ابراهیم رئیسی» رئیس جمهوری روز چهارشنبه ۲۹ دی ماه با هدف دیدار با همتای روس خود و گفت‌وگو در خصوص محورهای گسترش مناسبات به ویژه در حوزه اقتصادی و تجاری رهسپار مسکو شد.
رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان فضاسازی علیه مناسبات رو به افزایش تهران-مسکو را از پیش از آغاز تا پایان سفر رئیسی در دستور کار خود قرار دادند. این گزارش شرحی اجمالی از شیوه پیشبرد عملیات روانی رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان برای انتقال محتواهای مورد نظر سیاست‌گذاران و حامیان مالی آنها به مخاطبان فارسی زبان ارائه کرده است.
محتواهای پرتکرار رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان در مورد سفر رئیسی به روسیه
القای نادیده‌انگاری جایگاه مقام‌های ایران از سوی روسیه و بی‌احترامی به مقام‌های ایرانی از طرف پوتین، یکی از مضامینی است که رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان تلاش کرده‌اندبه مخاطبان القا کنند. القای نقش انفعالی و مسیر ناگزیر ایران برای تمایل به سمت روسیه، از دیگر محتواهای پرتکرار رسانه‌های معاند است. این رسانه‌ها ادعا می‌کنند، تحریم‌ها علیه ایران، موجب شده تهران از سر ضعف و به اجبار به سمت شرق رو بیاورد.
القای نقش انفعالی و مسیر ناگزیر ایران برای تمایل به سمت روسیه، از محتواهای پرتکرار رسانه‌های معاند است. این رسانه‌ها ادعا می‌کنند، تحریم‌ها علیه کشور، موجب شده ایران از سر ضعف و به اجبار به سمت شرق رو بیاورد.همچنین تاکید بر ناهمسازی سیاست نگاه به شرق با منافع ملی ایران، از دیگر مضامین برجسته‌ای است که رسانه‌های معاند به مخاطبان خود القا می‌کنند.
تکنیک‌ها و شگردها
رسانه‌های یادشده برای انتقال مفاهیم وایده‌های هدفمند خود به مخاطبان از تکنیک‌ها و شگردهای مختلف خبری بهره گرفته‌اند؛ شگردهایی که بخشی از آنها در پی آمده است:
۱. تکنیک بازنمایی حقیقت
رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان با ارائه تصویری دستکاری شده از واقعیت، افکار عمومی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. آنها تنها بخشی از واقعیت را منعکس می‌کنند تا آنچه را که خود در نظر دارند، در ذهن مخاطب به تصویر کشند.
بر این مبنا تلاش آنها این است که در گزارش‌های خود چنین القا کنند که مقام‌های روسیه، به مقام‌های ایرانی به‌اندازه‌ای که باید احترام نگذاشتند. تشکیک در مراسم استقبال از رئیسی در دستور کار رسانه‌هاست.
بی‌بی‌سی فارسی در گزارش خود می‌گوید: رسانه‌های ایران گزارشی درباره مراسم استقبال رسمی احتمالی رئیس‌جمهوری روسیه از ابراهیم رئیسی منتشر نکرده‌اند. به نظر می‌رسد چنین مراسمی در کاخ کرملین برگزار نشده است.
این رسانه می‌افزاید: عالی‌رتبه‌ترین مقام ایرانی بعد از ابراهیم رئیسی که در ماه‌های اخیر به روسیه سفر کرد، محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی بود که دیداری میان وی و آقای پوتین انجام نشد.
این در حالی است که «بهمن حسین‌پور» معاون پیشین مراسم و تشریفات دفتر رئیس جمهوری درباره پروتکل‌های دولت روسیه برای استقبال از رئیسان‌جمهوری گفت: در پایتخت روسیه فرودگاه‌ها در فاصله بسیاری از کاخ ریاست جمهوری قرار دارند و از قدیم این رسم وجود داشته که در زمان سفر رئیسان‌جمهوری کشورهای مختلف، یکی از وزیران کابینه دولت به فرودگاه می‌رود تا پای پرواز از مقام مهمان استقبال کند.
این رسانه‌ها با ارائه تصویری دستکاری شده از واقعیت، افکار عمومی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. آنها تنها بخشی از واقعیت را منعکس می‌کنند تا آنچه را که خود در نظر دارند، در ذهن مخاطب به تصویر کشند.حسین‌پور با تاکید بر اینکه هیچ‌گاه سابقه نداشته که پوتین برای استقبال از مقام‌های همتای خود به فرودگاه رفته باشد، گفت: کاری که روسیه انجام داد بر اساس پروتکل تشریفات این کشور بود و میان رئیس جمهوری ما و دیگر کشورها تفاوتی قائل نشدند. در طول این سال‌ها نیز هر زمان که پوتین به ایران آمده نیز یکی از وزیران کابینه به استقبال وی در فرودگاه مهرآباد رفته است. به عنوان مثال در سال ۱۳۹۴ «محمود واعظی» وزیر وقت ارتباطات و فناوری اطلاعات، «محمود کرباسیان» وزیر وقت اقتصاد در سال ۱۳۹۶ و «رضا اردکانیان» وزیر وقت نیرو در سال ۱۳۹۷ در بدو ورود رئیس‌جمهوری روسیه به کشورمان به استقبال او رفتند.
۲. تکنیک ترس
تلاش رسانه‌های معارض بر این است تا در مورد آثار همکاری تهران و مسکو سیاه‌نمایی کرده و در مورد نتایج قراردادهای راهبردی و بلندمدت با روسیه در افکارعمومی واهمه ایجاد کنند.
به عنوان نمونه ایران اینترنشنال در گزارشی تلاش کرد آنچه را که «بدعهدی روس‌ها در ارتباط با ایران» می‌خواند، مسبوق به سابقه معرفی کند. بنابر ادعای این گزارش، «در دوره احمدی‌نژاد، روس‌ها به راحتی به قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران رای ممتنع دادند. در دوره برجام، روسیه در صحنه عمل «آن کار دیگر» می‌کرد. در بُعد نظامی نیز روسیه سیاست یک بام و دو هوا را پیش گرفته و یک دهه ایران را معطل تحویل سامانه موشکی اس ۳۰۰ نگه داشت. در سوریه هم با نام متحد تهران وارد میدان بازی شد اما اتحاد با رژیم صهیونیستی را ترجیح داد.»
رسانه‌های معارض تلاش می‌کنند در مورد نتایج همکاری تهران و مسکو سیاه‌نمایی کنند و در مورد آثار قراردادهای راهبردی و بلندمدت با روسیه در افکار عمومی واهمه ایجاد کنند.به ادعای ایران اینترنشنال، دویچه وله و رادیو فردا ، «در جامعه ایران نگرانی‌های زیادی در خصوص پیامدهای سیاست نگاه به شرق و قراردادهای همکاری با روسیه و چین وجود دارد.»
این رسانه‌ها تلاش می‌کنند با استفاده از تکنیک «همراهی جماعت» چنین القا کنند که باید نگران قرارداد تهران - مسکو بود. این تکنیک وقتی به کار می‌رود که باید مردم را به صورت اقناعی با کنش یا ایده و عقیده‌ای همراه کنند.
صدای آمریکا نیز با تاکید بر هم‌زمانی تقریبی این سفر با مباحث مرتبط با قرارداد با چین به ترس در این ارتباط دامن‌زده و مدعی می‌شود: ابراهیم رئیسی در حالی از همکاری طولانی‌مدت با روسیه خبر داده که امضای قرارداد ۲۵ ساله با چین در روزهای اخیر موجی از انتقادها را به‌دنبال داشت. قراردادی که با وجود واکنش‌های گسترده افکار عمومی هنوز جزئیات آن منتشر نشده است.
دویچه وله نیز در گزارشی نوشت: سند همکاری ایران و روسیه در سال ۲۰۰۰، در دوران زمامداری محمد خاتمی امضا شد. در آن سند گسترش همکاری‌های اقتصادی و افزایش قابل ملاحظه بازرگانی خارجی بین دو کشور پیش‌بینی شده بود. امری که هرگز متحقق نشد. در بسیاری از سال‌ها، حجم بازرگانی دو کشور کمتر از سه میلیارد دلار در سال بود.
این سایت ادعا می‌کند: علت عدم تحقق آن سند در آن هنگام را باید در تفاوت میان چین و روسیه جست‌وجو کرد. روسیه برخلاف چین، نیازی به نفت و گاز جمهوری اسلامی ندارد و از این منظر به جمهوری اسلامی همچون هر کشور دیگر تولید و صادر کننده نفت و گاز به چشم رقیب می‌نگرد. جمهوری اسلامی منهای گاز و نفت، چیز زیادی برای عرضه در بازرگانی خود با روسیه ندارد. از همین رو، موازنه بازرگانی خارجی دو کشور در ۲۲ سال گذشته همواره به شدت به سود روسیه بوده است.
۳. کلیشه و انگاره‌سازی
رسانه‌های معاند می‌کوشند نام روسیه را با کلیشه «بدعهدی» قرین کنند تا ذهن مخاطبان را نسبت به همکاری‌های تهران-مسکو بدبین کنند.
در این رابطه بی‌بی‌سی فارسی با همین تکنیک می‌نویسد: روسیه پیش از این نیز در میزان همراهی با جمهوری اسلامی و نزدیکی به یک حکومت مذهبی فناتیک که اسرائیل‌ستیزی و غرب‌ستیزی را به یکی از ستون‌های هویتش تبدیل کرده، همواره رویکردی پراگماتیک و واقع‌گرایانه داشته است. از تعلل در ساخت نیروگاه هسته‌ای بوشهر و تاخیر در تحویل سپر دفاع موشکی اس-۳۰۰ گرفته تا عدم وتوی چندین قطعنامه تحریمی سازمان ملل؛، مسکو بارها نشان داده که هرگز «متحد» ایران نیست و با تهران «عقد اخوت» نبسته است.
این سایت انگلیسی ادعا می‌کند: ناکامی طرف ایرانی برای امضای قراردادی معنادار، نشانه دیگری است از اینکه مسکو به قرارداد تسلیحاتی بزرگ، تغییرات کلیدی در عهدنامه روابط دو کشور یا طراحی یک برنامه همکاری‌های سیاسی-اقتصادی ۲۰ ساله، به چشم امتیازهایی نگاه می‌کند که به این راحتی حاضر نیست آنها را به ایران واگذار کند. پوتین در مقابل این امتیازها از جمهوری اسلامی چه می‌خواهد؟ از دسترسی به منابع اقتصادی یا باز شدن درهای بازار ایران به روی تولیدات روسیه، تا دستیابی به سطحی هرقدر محدود از نفوذ بر سیاست خارجی ایران (در مسایلی مانند برجام، سوریه و عراق، رقابت با عربستان و حتی اسرائیل‌ستیزی)، همه می‌توانند موضوع معامله بزرگ ایران و روسیه باشند که سه ساعت وقت رئیسان‌جمهوری دو کشور را گرفت.
۴. دوقطبی‌سازی
در عین حال، رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان می‌کوشند به بهانه این سفر، منافع دولت و مردم را در تعارض با یکدیگر نشان دهند و چنین القا می‌کنند که قراردادهایی این‌چنینی، تنها منافع دولت را تامین می‌کند.
رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان می‌کوشند به بهانه این سفر، منافع دولت و مردم را در تعارض با یکدیگر نشان دهند و چنین القا می‌کنند که قراردادهایی این‌چنینی، تنها منافع دولت را تامین می‌کند.در این مسیر یک تحلیلگر در برنامه «چشم‌انداز» در شبکه تلویزیونی «ایران اینترنشنال» ادعا می‌کند که هزینه نگاه به شرق در جمهوری اسلامی را مردم می‌پردازند.
به ادعای او، «ایران به طور غیرسیستمیک به روابط بین‌الملل نگاه می‌کند و با نظام حاکم در تقابل است. چنین کشوری که هم ایدئولوژیک است هم در چارچوب روابط بین‌الملل بازی نمی‌کند، وقتی می‌خواهد از بازیگر منطقه‌ای به قدرت منطقه‌ای تبدیل شود، چاره‌ای ندارد جز اینکه در برابر خواسته‌های شرق کوتاه بیاید و در چنین شرایطی از مردم و منافع مردم هزینه کند.»
۵. ابهام و ایهام‌آفرینی
ابهام و ایهام‌آفرینی درمورد ماهیت و مفاد قرارداد با روسیه، از دیگر محورهای گزارشی رسانه‌های معارض است.
شبیه نشان دادن ماهیت قرارداد احتمالی ایران با روسیه با قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین که «محرمانه» خوانده می‌شود و تلاش برای القای بی‌اعتمادی مردم ایران به چنین قراردادهای راهبردی با محور شرق و انتقاد از آنها در دستورکار رسانه‌های فارسی زبان خارجی است.
ایران اینترنشنال در گزارشی ادعا می‌کند: توافق میان ایران و روسیه بک بند مهم دارد که رئیس انجمن سی‌ان‌جی ایران فاش کرده است. این ادعا پیش از این در رسانه‌های ایران مطرح و با توجه به توضیحات مسئولان ذیربط، غیرواقعی بودن آن آشکار شد. رئیس این تشکل صنفی مدعی شده بود که ایران حق برداشت از ۸ حلقه مهم گازی در دریای خزر حتی در محدوده آبی خودش را هم ندارد.
نویسنده این گزارش، براساس تکنیک ایهام‌آفرینی می‌افزاید: نماینده روسیه در مذاکرات احیای برجام نشان داد که جمهوری اسلامی دیگر ابایی ندارد از اینکه آشکارا سکان اداره کشور را به دست روسیه بسپارد و اولیانوف با نماینده آمریکا چانه بزند؛ به نام منافع ایران اما به کام منافع روسیه.
درهمین پیوند «صدای آمریکا» نیز اینگونه گزارش داد: رئیسی در دیدار با همتای روس خود با اعلام اینکه ایران به دنبال «همکاری‌های دائمی و راهبردی» با روسیه است، تاکید کرد تهران هیچ محدودیتی برای توسعه روابط خود با مسکو ندارد. رئیس‌جمهوری ایران درباره جزئیات اسناد همکاری راهبردی میان دو کشور که به گفته وی، «افق روابط تهران و مسکو را در طول ۲۰ سال آینده مشخص خواهد کرد» توضیح بیشتری نداده است.
۶. دروغ بزرگ
رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان تلاش می‌کنند چنین القا کنند که تکاپوی ایران برای امضای سند همکاری با روسیه «نمایشی» است و با اهداف سیاسی صورت می‌پذیرد و به همین دلیل دستاوردی ندارد.
ایران اینترنشنال با استفاده از این تکنیک در گزارشی مدعی می‌شود: این سفر دستاوردی نداشت و تنها یک نمایش سیاسی بود. در پایان ۲ روز سفری که هدفش به نمایش گذاشتن مناسبات نزدیک و رو به بهبود درنظر گرفته شده بود، با منافع ناهمگون و پیشینه متلاطم دو کشور، در همان حد یک نمایش سیاسی باقی ماند.