دکتر «سیدابراهیم رئیسی» پنجشنبه گذشته در سفری به روسیه با همتای روسی خود دیداری داشت و این بهانه‌ای شد تا رسانه‌ها و اندیشکده‌های غربی، پیش از انجام این سفر، نگاهی تحلیلی به دور تازه روابط دو قدرت بزرگ شرقی داشته باشند. هر چند این رویداد بر سایر تحولات سایه انداخت اما در راستای اولویت سیاست تعامل با همسایگان در برنامه‌های دولت سیزدهم، مختصات جدید روابط تهران _ آنکارا هم موضوع بررسی‌های تحلیلی قرار گرفت.
توافق ایران و روسیه بهانه‌ای است برای بحث در مورد طیف وسیعی از موضوع‌های مختلف و هماهنگی مواضع در مسائل مختلف مانند بازسازی سوریه، آشتی ملی در افغانستان و وضعیت شکننده امنیتی در قفقاز جنوبی.ایران، روسیه و بازدارندگی مقابل رژیم صهیونیستی
«میدل ایست آی» (Middle East Eye) در ارتباط با دیدار رئیسان جمهوری ایران و روسیه نوشت: سند توافق ایران و روسیه سند مهمی است که مهمترین محصول سفر رئیسی به روسیه بوده و در ادامه روندی است که با الحاق ایران به سازمان همکاری‌های شانگهای ایجاد شده است. توافق ایران و روسیه بهانه‌ای است برای بحث در مورد طیف وسیعی از موضوع‌های مختلف و هماهنگی مواضع در مسائل مختلف مانند بازسازی سوریه، آشتی ملی در افغانستان و وضعیت شکننده امنیتی در قفقاز جنوبی.
از زمان به قدرت رسیدن پوتین، تاریخ روابط ایران و روسیه حول محور همکاری‌های امنیتی و تهدیدهای مشترک شکل گرفته است. می‌توان گفت که امنیت، حوزه درک متقابل ایران و روسیه بوده است. تهران و مسکو قرار است قرارداد همکاری‌های امنیتی و دفاعی ۱۰ میلیارد دلاری امضا کنند که ذیل آن می‌توان به خرید سوخو۳۵ و اس۴۰۰ اشاره کرد؛ مناسباتی که ابزاری برای افزایش قدرت بازدارندگی تهران مقابل تل‌آویو و از همه مهم‌تر نادیده‌گرفتن تحریم‌های تسلیحاتی آمریکاست.
دیدار پوتین با رئیسی، اتفاق مهمی برای رئیس‌جمهوری روسیه خواهد بود. رهبر روسیه به گفت‌وگوهای جدی پشت درهای بسته با رئیسی درباره برنامه هسته‌ای، جهت‌گیری‌های سیاست خارجی و فرصت‌های همکاری اقتصادی ایران و روسیه نیاز دارد.
فرصت‌هایی که برای پوتین هم پدید می‌آید
«نیویورک تایمز» (New York Times) درباره دیدار دکتر رئیسی و پوتین نوشت: دیدار رئیسی و پوتین، فرصتی برای پوتین بود تا نشان دهد در شرایطی که احتمالا با تحریم‌های سختی مواجه خواهد شد، دوستانی دارد که می‌تواند با آن‌ها تماس بگیرد.
به نظر می‌رسد روسیه با این دیدار قصد ارسال پیام مهمی را دارد؛ تقویت روابط جدید برای ایجاد تعادل در روابط با غرب. ایران نیز با این دیدار نشان می‌دهد که اگر تحریم‌های غرب لغو نشود، جایگزین‌هایی برای همکاری خواهد داشت.
ایران و روسیه اگر چه اختلاف‌هایی با یکدیگر دارند اما در راستای همکاری‌های مشترک از این اختلاف‌ها چشم‌پوشی خواهند کرد. به نظر می‌رسد دیدار رئیسی و پوتین برای حامیان غرب نیز دارای اهمیت فراوان باشد.
همکاری‌ها علیه تحریم‌ها و تلاش واشنگتن برای ترمیم ساختار تحریم‌ها
«اندیشکده روابط خارجی روسیه» (RIAC) نیز در زمینه مقابله با تحریم‌های آمریکا نوشت: برای بررسی تحریم‌های ایالات متحده، تمرکز بر نهادهای تحریم‌گر آمریکایی ضروری است. مهمترین نهادهای تحریم‌گر ایالات متحده عبارتند از «وزارتخانه‌های خزانه‌داری، امور خارجه و دادگستری و همچنین شورای امنیت ملی.»
وزارت خزانه‌داری خط مقدم اعمال تحریم‌های ایالات متحده آمریکا بوده و مهمترین نهاد در تحریم کشورهای مختلف است. به نظر می‌رسد یکی از موانع احتمالی اجرای موثر تحریم‌های آمریکا، کاهش سهم دلار در فرآیند تسویه حساب‌های مالی باشد. در همین راستا روسیه در حال توسعه یک سیستم پرداخت مالی و سیستم پیام‌رسان مالی است تا از این طریق سهم دلار را در مبادلات خود کاهش دهد. این سیستم پیام‌رسان مالی با چین راه‌اندازی خواهد شد تا در سیستم‌های گردش حساب داخلی و خارجی به‌کار رود.
به‌نظر می‌رسد یکی از موانع احتمالی اجرای موثر تحریم‌های آمریکا، کاهش سهم دلار در فرآیند تسویه حساب‌های مالی باشد. در همین راستا روسیه در حال توسعه یک سیستم پرداخت مالی و سیستم پیام‌رسان مالی است تا از این طریق سهم دلار را در مبادلات خود کاهش دهد.حتی اتحادیه اروپا به دنبال افزایش نقش یورو در مبادلات مالی است تا سهم دلار را از مبادلات خود کاهش دهد. رمزارزهای دیجیتال و فناوری‌های جدید پرداخت ابزارهایی هستند که اثربخشی تحریم‌های ایالات متحده را با تهدید مواجه خواهند ساخت و می‌تواند ابزاری برای ایجاد خطر علیه روسیه، چین، آمریکا و اروپا باشد. زیرا می‌تواند در جهت تامین مالی تروریسم به‌کار گرفته شود.
اقدامات احتمالی آمریکا برای نوسازی سیاست تحریم‌ها عبارت است از:
۱.نگرش به تحریم‌ها به مثابه یک ابزار راهبردی
تحریم‌ها در چند سال اخیر به عنوان یکی از ابزارهای راهبردی ایالات متحده به‌کارگرفته شده‌اند و در زمره ابزارهای اعمال قدرت قرار می‌گیرند.
۲. هماهنگی بین‌بخشی برای افزایش اثرگذاری تحریم‌ها
در شرایطی که تاثیر تحریم‌ها رو به کاهش است، ایجاد یک هماهنگی بین‌بخشی برای افزایش کارایی تحریم‌های ایالات متحده ضروری است.
۳. هدف‌گذاری دقیق‌تر تحریم‌ها
آمریکا برای نوسازی پلتفرم‌های تحریمی، به هدف‌گذاری دقیق‌تر روی اهداف تحریمی نیاز دارد.
۴. بهبود قابلیت اجرایی و شفافیت در سیاست اعمال تحریم‌ها
۵. توسعه دستگاه‌های تحریمی، مبتنی بر عملکرد وزارت خزانه‌داری آمریکا
به نظر می‌رسد تجارت آمریکا و بسیاری از طرف‌های خارجی می‌تواند از نوسازی تحریم‌های ایالات متحده سود ببرد.
توسعه مناسبات ایران با ترکیه به موازات همکاری تهران با مسکو
هر چند سفر دو روزه دکتر رئیسی به مسکو بسیاری از نگاه‌ها را به مناسبات تهران_مسکو دوخت اما در سایر محورهای شمالی سیاست خارجی جمهوری اسلامی، روابط تهران_آنکارا نیز از نظر تحلیلگران دور نماند. در تحلیل «شورای آتلانتیک» در ارتباط با همکاری ایران و ترکیه آمده است: با روی کار آمدن ابراهیم رئیسی، ایران و ترکیه ممکن است وارد مرحله جدیدی از روابط دوجانبه شوند. روابط ایران و ترکیه در سال‌های اخیر با فراز و نشیب‌های فراوانی مواجه بوده است. با وجود اختلاف‌ها، دو قدرت موفق شده‌اند روابط خود را با رسیدگی به مسائل ژئوپلیتیکی و اقتصادی از همدیگر جدا کنند.
با روی کارآمدن رئیسی در ایران، این امید ایجاد شده است که فصل جدیدی در روابط ایران و ترکیه باز شود. این رویکرد ناشی از وعده رئیس جمهوری ایران، مبنی بر اولویت سیاست تعامل با همسایگان است. به نظر می‌رسد که ایران و ترکیه در حال آشتی و ایجاد پیوندهای قوی در جهت همکاری‌های اقتصادی هستند.
روابط ایران و ترکیه در دو دهه گذشته را می‌توان به چهار دوره تقسیم کرد:
۱. سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۰: این دوره را می‌توان به دوره دوستی بین تهران و آنکارا تعبیر کرد. این دوره با تحولات مختلفی از جمله میانجی‌گیری ترکیه در پرونده هسته‌ای ایران همراه بوده است.
۲. سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵: این دوره را می‌توان دوران رقابت شدید ژئوپلیتیک میان ایران و ترکیه دانست. در این دوران جنگ سوریه به عنوان مهمترین محور رقابت ایران و ترکیه اتفاق افتاد.
۳. سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷: روابط ایران و ترکیه در این دوران را می‌توان متاثر از مخالفت ایران با کودتای نافرجام در ترکیه و تشکیل روند صلح آستانه در سوریه دانست.
۴. سال ۲۰۱۸ تاکنون: روابط دو کشور به طور عمده به‌دلیل تنش‌های سوریه، عراق و قفقاز در حال نوسان بوده است.
در حوزه مبادلات اقتصادی میان ایران و ترکیه، اگر چه حجم تجارت از هدف‌گذاری ۳۰ میلیارد دلاری کمتر بوده اما استراتژی تقسیم‌بندی مسائل دوگانه به توسعه مبادلات تجاری میان این دو کشور کمک کرده است.
موفقیت راهبرد تقسیم‌بندی مسائل دوگانه وابسته به تنش‌زدایی میان ایران، ترکیه، امارات متحده عربی و عربستان سعودی بوده و اکنون چند دور از مذاکرات بین ایران و عربستان سعودی رخ داده است.