گذرگاه مرزی دوغارون در نقطه صفر مرزی ایران و افغانستان، ۱۸ کیلومتری جنوب شرقی شهر تایباد و ۲۴۸ کیلومتری جنوب شرق مشهد قرار دارد.
این پایانه مرزی ۳۳ هکتاری با افزون بر یک قرن سابقه فعالیت نه تنها در زمره پنج گمرک برتر ایران قرار دارد بلکه فعالترین واحد گمرکی خراسان رضوی پس از گمرک مشهد و تنها گمرک مستقل این استان است که نقل و انتقال ترانزیتی انواع کالاها از کشورمان به افغانستان، از طریق آن صورت می‌گیرد.
یگان عملیاتی مرزبانی، واحد گذرنامه نیروی انتظامی، واحد گذرنامه نهاد ریاست جمهوری، تشکیلات مدیریت پایانه، تشکیلات گمرکی، بانک، تاسیسات تخصصی قرنطینه‌های انسانی، دامی و نباتی، نمایندگی بیمه و اداره استاندارد از نهادهای فعال مستقر در پایانه مرزی دوغارن به عنوان فعالترین مرز کشور در رفت و آمد مسافران خارجی هستند.
کالاهای بازرگانان افغانستانی، پاکستانی و گاه هندی و دیگر کشورهای جهان به مقصد افغانستان از بنادر خلیج فارس و سپس از گذرگاه رسمی دوغارون به این کشور همسایه ترانزیت می‌شود.
در حال حاضر و پس از تغییر حاکمیت در افغانستان و کاهش فعالیت در بسیاری از مرزها، می توان گفت مرز اسلام قلعه- دوغارون به مهمترین گذرگاه تجاری و مسافری افغانستان تبدیل شده است بنابراین افزایش و یا کاهش تردد ناوگان باری در این مرز به صورت محسوس اقتصاد این کشور را تحت تاثیر قرار می دهد.
آذر ماه امسال با هماهنگی های صورت گرفته، تجار افغانستان با افزایش واردات سوخت از ایران از طریق مرزهای شرقی خود به ویژه اسلام قلعه، توانستند قیمت بنزین و گازوئیل در هرات، کابل و سایر شهرهای افغانستان را کاهش دهند.
براساس اعلام اتاق مشترک بازرگانی هرات و خراسان رضوی، طی آبان ماه امسال روزانه هزار تن بنزین معادل حدود ۴۰ تانکر و ۶۰ تانکر گازوئیل از مرزهای میلک، میل ۷۸ و دوغارون به افغانستان صادر شد که این روند افزایشی، قیمت فروش عمده هر تُن بنزین را از ۹۵۰ به ۸۵۰ دلار کاهش داد.
صادرات سوخت به شکل یادشده نمونه ای از تاثیر مستقیم میزان فعالیت مرز اسلام قلعه- دوغارون بر اقتصاد و معیشت مردم افغانستان است لذا از گذشته موضوع تسهیل تردد در مرز دوغارون و افزایش ساعت کاری آن در دستور کار مقامات ۲ کشور قرار گرفته است.
پیگیری مداوم بازرگانان افغان برای شبانه روزی شدن مرز
رییس اتاق مشترک بازرگانی هرات و خراسان رضوی روز دوشنبه به خبرنگار ایرنا گفت: باتوجه به اهمیت مرز اسلام قلعه -دوغارون موضوع ۲۴ ساعته کردن این گذرگاه توسط ۲ کشور پیگیری می شد و قبل از روی کار آمدن طالبان، حکومت گذشته افغانستان پیگیر این اقدام بود.
"میراجان سلیمان‌خیل" افزود: شبانه روزی کردن مرز و سهولت تردد در مرز را قبلا بازرگانان افغان با حکومت مطرح کرده بودند و الان نیز حاکمیت جدید پیگیر شبانه روزی کردن این مرز مهم است.
وی ادامه داد: یکی دیگر از مسائل مهم در این گذرگاه مرزی ایجاد تشریفات سی.آی.پی برای بازرگانان افغان است تا با سهولت در این مرز زمینی تردد کنند.
این بازرگان افغان گفت: الان ناوگان خالی افغانستانی برای ورود به ایران و حمل کالا و برگشت به کشور حدود یک هفته در این مرز معطل می شود از سوی دیگر ورود ناوگان افغانستانی حامل کالا از ایران به افغانستان نیز بین هفت تا هشت روز با تاخیر و معطلی صورت می‌گیرد.
رییس انجمن شرکتهای ترانسپورت بین‌المللی ولایت هرات افغانستان نیز ضمن تاکید بر اهمیت مرز اسلام قلعه – دوغارون گفت: پیشنهاد مدام و همیشگی ما ۲۴ ساعته کردن این گذرگاه مرزی است.
عارف رضایی افزود: شبانه روزی شدن گمرک دوغارون اقدامی بسیار نیک و کمک بزرگی برای تجار افغانستانی و فعالان حوزه حمل و نقل و ترانزیت است.
مقامات محلی در هرات تمایلی به ۲۴ ساعته شدن مرز اسلام قلعه ندارند
سرپرست اداره ترانزیت راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی اما در این خصوص گفت: در حال حاضر مسوولان محلی ولایت هرات و گمرک اسلام قلعه خیلی تمایلی به ۲۴ ساعته شدن فعالیت این گذرگاه مرزی ندارند اما مقامات حکومت در کابل موافق شبانه روزی شدن این مرز هستند.
مرتضی مجردی بدون اشاره به علت مخالفت مسوولان محلی افغانستان با ۲۴ ساعته شدن فعالیت گمرک افزود: البته الان ورود و خروج ناوگان تجاری از این مرز معطلی ندارد لذا در شرایط کنونی خیلی این بحث مانند گذشته مورد توجه نیست.
وی ادامه داد: طرف ایرانی به صورت جدی پیگیر ۲۴ ساعته شدن مرز و یا افزایش زمان فعالیت این گذرگاه مهم است.
تلاش خبرنگار ایرنا برای دریافت پاسخی از مسوولان استاداری از جمله معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری خراسان رضوی در خصوص ۲۴ ساعته شدن فعالیت گمرک در مرز دوغارون بی نتیجه ماند اما نایب رییس هیات مدیره انجمن صنفی شرکتهای حمل و نقل بین‌المللی خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: در حال حاضر حمل بار و کالا در این مرز پرتردد در مقایسه با ۶ ماه قبل و پیش از زمان روی کار آمدن طالبان بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته است و الان نیازی به شبانه روزی شدن این گذرگاه مرزی احساس نمی شود.
محمود امتی افزود: در حال حاضر و در مقایسه با سالهای قبل که حتی در مقاطعی روزانه تا هزار دستگاه کامیون از مرز تردد داشت، توقف و معطلی کامیون در این مرز وجود ندارد.
وی ادامه داد: در همان زمان هم ساعاتی که مرز شلوغ بود با افزایش ساعت کاری تا ۱۰ شب ترددها افزایش می یافت و همین تغییر ساعت، معطلی کامیونها را برطرف می کرد.
شناور شدن ساعت کاری مرز اسلام قلعه - دوغارون ضروری است
نایب‌رییس هیات مدیره انجمن صنفی شرکتهای حمل و نقل بین‌المللی خراسان رضوی گفت: به عنوان یک فعال حمل و نقل بخش خصوصی در مرز دوغارون معتقدم لازم است موضوع ۲۴ ساعته شدن مرز توسط مقامات ۲ کشور مصوب شود چون روزانه تا چند هزار مسافر از این مرز تردد دارند که رقم بالایی است و ممکن است در آینده حجم واردات کالاهای تجاری از این مرز به افغانستان افزایش چشمگیری پیدا کند.
امتی افزود: قبلا پیشنهاد داده ایم مسوولان ۲ طرف، توافقنامه ای منعقد کنند که مرز ۲۴ ساعته شود و یا لااقل اگر این مساله محقق نشد زمینه افزایش ساعات کار مرز به صورت شناور از سوی مقامات ۲ کشور مصوب شود تا در زمان اوجگیری تردد مسافر و کالا ترددها با تغییر ساعات کار به شکل موقت مدیریت شود.
وی معطلی یک هفته ای کامیونهای افغانستانی در مرز به واسطه کاهش ساعات کاری را رد کرد و گفت: آمار نشان می دهد معطلی کنونی مربوط به برخی کنترل ها از طرف عوامل مرزی افغانستانی است و یا ممکن است به صورت مقطعی آب گرفتگی ها، مساله گذرنامه و یا تردد تانکرهای نفتکش قدری موجب کندی تردد شود.
نایب‌رییس هیات مدیره انجمن صنفی شرکتهای حمل و نقل بین‌المللی خراسان رضوی گفت: سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای باید این گیر و گرفتاری های اداری را رفع کند و این معطلی ها ربطی به ساعات کاری مرزی در شرایط کنونی ندارد با این حال معتقدیم انعقاد توافقنامه ۲۴ ساعته کردن مرز بین طرفین ضروری است.
جمهوری اسلامی ایران در مجموع ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان در جوار ولایات هرات، فراه و نیمروز آن کشور با استانهای خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان دارد و از سه مرز میلک، میل ۷۸ و دوغارون تبادلات تجاری خود را با همسایه شرقی انجام می دهد.
خراسان رضوی ۳۰۲ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان دارد و شهرستان های تربت‌جام، صالح آباد، تایباد و خواف این استان در نوار مرز مشترک ایران و افغانستان قرار دارند.
۶۰ درصد مجموع صادرات ماهانه سوخت به افغانستان که با ۲ هزار و ۵۰۰ دستگاه تانکر سوخت از مرزهای سه گانه یاد شده به افغانستان صورت می گیرد از مرز دوغارون تایباد انجام می شود.
براساس اعلام اداره‌کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی، مبادلات مرزی کنونی بین ایران و افغانستان در گذرگاه مرزی دوغارون- اسلام‌قلعه روزانه و در شرایط کنونی حدود ۴۰۰ دستگاه کامیون و تانکر است، این میزان پیش از روی کار آمدن طالبان ماه های نخست امسال روزانه افزون بر ۷۰۰ دستگاه کامیون بود.
سالانه ۱.۵ میلیارد دلار صادرات، سه میلیارد دلار ترانزیت خروجی و ۲۰ میلیون دلار واردات از طریق مرز دوغارون بین ایران و افغانستان انجام می‌شود.