در ادامه گزارش چهارم بهمن ۱۴۰۰ روزنامه همشهری آمده است: تعرفه‌های خدمات‌روانشناسی، روانپزشکی و به‌طور کلی مشاوره‌های روان، آنقدر متغیر، متفاوت و بالاست که خیلی‌ها را از مراجعه پشیمان می‌کند. با اینکه تعرفه‌های تصویب شده برای خدمات روانشناسی و مشاوره برای جلسه ۴۵دقیقه‌ای، بین ۱۳۰هزار تومان تا ۱۸۷هزار تومان از سوی هیأت دولت تصویب شده اما بسیاری از متخصصان روانشناس و روانپزشک، بی‌توجه به تعرفه‌های تصویب شده، نرخ تعیین می‌کنند. نگاهی به وضعیت تعرفه‌های مشاوره‌های روانشناسی و روانپزشکی در پایتخت نشان می‌دهد که تعرفه هر جلسه ۵۰دقیقه‌ای مشاوره معمولی از سوی یک متخصص روانشناسی، بین ۲۵۰ تا ۳۵۰هزار تومان است و این تعرفه براساس موقعیت جغرافیایی محل انجام مشاوره که معمولا یک مرکز روانشناسی خصوصی یا عمومی است، تغییر می‌کند. گاهی این تعرفه‌ها به ۶۰۰هزار تومان برای یک ساعت مشاوره هم می‌رسد.
میان مراکز یا مطب‌های مشاوره در مناطق شمالی شهر با مناطق مرکزی به پایین، بین ۱۰۰ تا ۱۵۰هزار تومان اختلاف قیمت برای هر جلسه دیده می‌شود. همه اینها در شرایطی است که خدمات روانشناسی، تنها محدود به یک جلسه نمی‌شود و معمولا برای یک دوره درمان با حداقل ۱۲جلسه با نرخ متوسط ۲۵۰هزار تومان، مراجعه‌کننده باید ۳میلیون تومان هزینه دهد. همه اینها در شرایطی است که براساس اعلام وزارت بهداشت، میزان شیوع اختلالات روانپزشکی، نسبت به قبل افزایش داشته، به‌طوری که از ۲۳.۴درصد به ۲۹.۷درصد رسیده است. با شیوع کرونا، خیلی‌ها به‌دنبال مشاوره‌های آنلاین و تلفنی بودند، اما تعرفه‌های این جلسه‌ها هم با اینکه خارج از مطب یا مرکز روانشناسی است، تفاوت چندانی با جلسه‌های حضوری ندارد و شاید نزدیک به ۵۰هزار تومان اختلاف قیمت دارد. بسیاری از این افراد هم حق ویزیت‌ها را به‌طور مستقیم دریافت می‌کنند.
مریم از مراجعه‌کننده‌های دائمی به یکی از مراکز خدمات روانشناسی است و برای ۵۰دقیقه مشاوره ۳۰۰هزار تومان پرداخت می‌کند. او در ماه ۳بار مراجعه دارد که به این ترتیب، ۹۰۰هزار تومان تنها برای ۳جلسه مشاوره پرداخت می‌کند. حالا هم می‌گوید که به تازگی همان مرکز، دستگاه کارت‌خوان را حذف کرده و از آنها خواسته تا حق ویزیت را کارت به کارت کنند: «هر ماه مبلغی را برای مشاوره کنار می‌گذارم اما شاید خیلی‌ها نیاز به این جلسه‌ها دارند، اما توانایی مالی برای پرداخت حق ویزیت را نداشته باشند.»
این رنج بسیاری از افرادی است که نیاز به خدمات مشاوره دارند اما برای دسترسی به این خدمات توان اقتصادی ندارند. یکی از آنها نرگس است که به تازگی با بحرانی در زندگی مواجه شده و نیاز به جلسه‌های متعدد روانشناسی دارد، اما ماهانه ۵میلیون تومان حقوق می‌گیرد و توانایی پرداخت هزینه مشاور را ندارد: «برای خیلی‌ها، دریافت خدمات روانشناسی، یک کار لوکس به‌شمار می‌رود، چراکه ما در پرداخت هزینه‌های درمان مثل دندانپزشکی و پوست و معاینه‌های دوره‌ای و آزمایش‌ها، با مشکل مواجهیم، چه رسد به اینکه بخواهیم ماهانه بالای یک میلیون تومان برای این کار هزینه کنیم.» نرگس می‌گوید که صفحه‌های روانشناسی در فضای مجازی را دنبال و از محتوای آنها استفاده می‌کند. او می‌گوید اگر این خدمات بیمه باشد، خیلی‌ها سراغش می‌روند.
به تعرفه‌های تصویب شده، پایبند نیستند
مجید صادقی، رئیس انجمن علمی روانپزشکان است و درباره تعیین تعرفه مشخص برای دریافت خدمات مربوط به روان به همشهری می‌گوید: «تعیین تعرفه‌های روانپزشکی و روانشناسی، کمی پیچیده است. درحالی‌که تمام این تعرفه‌ها در نظام پزشکی و هیأت دولت به تصویب رسیده که البته خیلی‌ها به این مصوبه‌ها، پایبند نیستند و تعرفه‌های بالاتری دریافت می‌کنند. این اتفاق بیش از همه در بخش روانپزشکی رخ می‌دهد.» او درباره نحوه تعیین تعرفه‌ها توضیح می‌دهد: «سازمان نظام پزشکی درباره تعرفه‌ها پیشنهاداتی ارائه می‌دهد و انجمن‌های مرتبط هم به ماجرا ورود پیدا می‌کنند، در نهایت این هیأت دولت است که تعرفه‌های نهایی را تأیید می‌کند که معمولا هم پایین‌تر از میزان خدماتی است که ارائه می‌شود.» براساس اعلام او، معاونت‌های درمان دانشگاه‌های علوم پزشکی به اجرای این تعرفه‌ها نظارت دارند، اما چون خیلی‌ها معتقدند که این تعرفه‌ها واقعی نیست، بنابراین رعایت نمی‌کنند: «اگر این خدمات بیمه شود دیگر این میزان فشار مالی به مردم وارد نمی‌شود، حتی بیمه‌های تکمیلی هم می‌توانند این خدمات را بیمه کنند تا مردم توانایی مراجعه به مراکز درمانی را داشته باشند.»
بیمه‌ها حمایت نمی‌کنند
منطقه جغرافیایی مراکز و مطب‌های روانشناسی، حرف اول را در تعیین تعرفه‌ها می‌زنند. به‌طوری که قیمت ویزیت، براساس اینکه مطب یا مرکز در کجای شهر است، تعیین می‌شود. بنابراین مطب‌های شمال شهر، ویزیت‌های سنگین‌تری دریافت می‌کنند. حمید یعقوبی، دانشیار روانشناسی بالینی و رئیس مرکز مشاوره دانشگاه صنعتی شریف و عضو هیأت مدیره انجمن روانشناسی ایران درباره نقش موقیعت جغرافیایی در تعیین تعرفه به همشهری می‌گوید: «قیمت‌گذاری در وزارت بهداشت، تابع شرایط مختلفی است که به‌نظر نمی‌رسد مکان واقع‌شدن مطب، نقشی در میزان تعیین تعرفه داشته باشد. البته ممکن است تعرفه شهرهای مختلف و بخش‌بندی و قیمت‌گذاری‌ها با هم متفاوت باشد. البته در تعیین تعرفه‌ها، نوع خدمات ارائه شده درنظر گرفته نمی‌شود و همین نکته، ویزیت را تغییر می‌دهد.» به‌گفته یعقوبی، هم‌اکنون سازمان نظام روانشناسی برای ۴۵دقیقه مشاوره با دکتر روانشناس ۱۸۷هزار و برای کارشناس ارشد هم ۱۳۰هزار تومان درنظر گرفته است. البته قبلا این تعرفه‌گذاری براساس رتبه‌بندی و درجه علمی متخصص تعیین می‌شد که امسال این شرایط تغییر کرده است. این متخصص معتقد است که اغلب روانشناسان، تعرفه‌های نظام روانشناسی را رعایت می‌کنند اما به هر حال تجربه، شهرت و تبحر متخصص روان، در تعیین تعرفه مؤثر است. هر چند که مراجعه‌های آنلاین در داخل یا خارج از کشور هم روی تعرفه‌ها تأثیر می‌گذارد. یعقوبی در ادامه به موضوع سواد سلامت روان اشاره می‌کند.
او معتقد است که مسائل مالی، یکی از مهم‌ترین عوامل در مراجعه افراد به مراکز ارائه‌دهنده خدمات سلامت روان شناخته می‌شود. یعنی ممکن است افراد سواد و بینش کافی برای مراجعه به این مراکز را داشته باشند، اما به‌دلیل ناتوانی مالی، نمی‌توانند به مشاور مراجعه کنند: «در چنین شرایطی، باید بیمه‌ها حمایتگر باشند، اما چنین شرایطی وجود ندارد و در نهایت این مسئله به ضرر سلامت جامعه است. به‌هرحال مردم، عصبانی، غمگین، مضطرب، افسرده و سرگردان در هر موقعیتی که باشند، قطعا به نظام سلامت جامعه آسیب می‌زنند. شناخت ناکامی‌های افراد می‌تواند تا حد زیادی میزان خشم و اضطراب را در جامعه کاهش دهد و به همین ترتیب، وقتی افراد کمتر دچار نزاع و پرخاشگری شوند، جامعه هم از نظر روان سالم‌تر خواهد بود.» براساس اعلام رئیس مرکز مشاوره دانشگاه صنعتی شریف، سازمان‌های بیمه‌گر تصور می‌کنند اگر خدمات روانشناسی را بیمه نکنند، هزینه کمتری را متقبل می‌شوند، درحالی‌که اینها به شکل دیگر هزینه‌های خود بیمه‌ها را بالا می‌برد: «تعرفه روانشناسان در مقایسه با خدمتی که ارائه می‌دهند خیلی بالا نیست، اما با توجه به وضعیت اقتصادی مردم، پرداخت چنین هزینه‌هایی برای افراد امکان‌پذیر نیست.»
کودکان اوتیسم از کاردرمانی‌ها بازمانده‌اند
مهشید رابطیان، روانپزشک کودک و نوجوان است و درباره همین تعرفه‌ها به همشهری می‌گوید: «ما ۳ گروه روانپزشک داریم که تعرفه آنها با هم متفاوت است. یکی روانپزشکانی که تخصص دارند، دوم متخصصانی که فلوشیپ روانپزشکی دارند و گروه سوم، افرادی که فوق تخصص دارند. همه اینها باعث می‌شود تا تعرفه این افراد متفاوت باشد.» به‌گفته رابطیان، آخرین هزینه ویزیتی که در ایران برای روانپزشکان در سطح فوق‌تخصص درنظر گرفته شده ۱۰۲هزار تومان به ازای یک ویزیت نیم‌ساعته است. این در حالی است که در کشورهای همسایه مثل عراق و افغانستان این مبلغ حدود ۵۰دلار و در کشورهای اروپا و آمریکا هم هزینه‌های مشاوره از ۱۵۰دلار تا ۳۰۰دلار است.» در ایران با توجه به وضعیت اقتصادی مردم و تحت پوشش قرار نگرفتن ویزیت متخصصان حوزه روان، نه مراجعان از میزان هزینه‌ها راضی‌اند و نه متخصصان.» نکته دیگر بیمارانی است که همیشه نیاز به مراجعه به روانپزشک دارند. کودکان طیف اوتیسم در این دسته قرار می‌گیرند. این کودکان به کاردرمانی و گفتاردرمانی نیاز دارند:«خیلی از کودکانی که در طیف اوتیسم قرار دارند، در هفته نیاز به حداقل ۳تا ۵جلسه کاردرمانی دارند، اما با توجه به تعرفه‌ها و بیمه نبودن، این امکان برای تمام خانواده‌ها وجود ندارد. چند سال پیش، قانونی تصویب شد که طیف اختلالات اوتیسم و مشکلات رشد و تکامل جزو بیماری‌های خاص قرار بگیرد و بیمه‌ها هزینه‌های درمانشان را پوشش دهند، اما در نهایت به‌دلیل تامین نشدن بودجه، اجرای آن متوقف شد.»
برای بیمه‌کردن خدمات روان، پول نداریم
سعید معنوی، معاون دبیرخانه شورای‌عالی بیمه سلامت کشور درباره چگونگی قیمت‌گذاری ویزیت کارشناسان حوزه روان توضیح‌هایی به همشهری می‌دهد و می‌گوید: «تا قبل از سال۱۴۰۰ تعرفه‌های مربوط به مشاوره و روانشناسی، تنها از طرف سازمان نظام روانشناسی و مشاوره مشخص می‌شد، اما حالا در بند الف ماده۹ قانون احکام دائمی، تعیین ویزیت متخصصان حوزه روان با مداخله دولت تعیین می‌شود.» به‌گفته او، در گذشته سازمان بهزیستی هم تعرفه‌هایی تعیین می‌کرد، اما در سال۱۴۰۰ دولت تعرفه‌های بخش خصوصی را تعیین کرد و به این ترتیب، تعرفه دولت برای ۴۵دقیقه مشاوره با کارشناس ارشد ۱۳۰هزار تومان و برای متخصص با مدرک دکتری، ۱۸۷هزار تومان است. ۱۰ تا ۱۵درصد افزایش حق ویزیت هم شامل افرادی می‌شود که حدود ۱۵سال سابقه دارند. البته تعرفه‌های بخش دولتی در این زمینه هنوز مشخص نشده است. براساس اعلام او، ویزیت خدمات روانپزشکان هم ۱۰۶هزارو۵۰۰تومان و فوق تخصص ۱۲۰هزارو۸۰۰تومان است.
او می‌گوید: «خدمات مربوط به روان‌درمانگری شامل ارزش نسبی می‌شود که محاسبه آن متفاوت است. یعنی تقریبا هر جلسه روان‌درمانی برای ۴۵دقیقه حدود ۲۲۱هزارو۶۰۰تومان است.» معنوی درباره محل قرارگیری مطب و مراکز، به‌عنوان عامل تأثیرگذار در تعرفه ویزیت هم می‌گوید: «قیمت‌ها به هیچ‌وجه نمی‌تواند با توجه به عوامل مختلف مثل موقعیت مطب، افزایش پیدا کند. چنین اقدامی تخلف است و مراجعه‌کنندگان می‌توانند از طریق سامانه ۱۹۰ وزارت بهداشت موضوع را پیگیری کنند.»
به‌گفته معاون دبیرخانه شورای‌عالی بیمه سلامت کشور، تمام کارشناسان و متخصصان این حوزه موظفند براساس تعرفه‌های تعیین‌شده، از مراجعان ویزیت دریافت کنند: «شورای‌عالی بیمه سلامت کشور برای مراکزی که طبق تعرفه‌های مشخص شده عمل نمی‌کنند، مجوز صادر نمی‌کند. احتمالا این مراکز قبلا مجوز خود را از سازمان نظام روانشناسی گرفته‌اند.» معنوی درباره پوشش بیمه‌ای خدمات روانپزشکی هم توضیح می‌دهد و می‌گوید: «خدمات مربوط به بیمه پایه و تکمیلی متفاوتند. برخی بیمه‌های تکمیلی با ارائه معرفینامه، خدمات مربوط به حوزه روان را هم پوشش می‌دهند، اما موضوع بیمه‌های پایه متفاوت است و منابع تامین هزینه آن باید مهیا باشد. یعنی اول منابع مالی باید پیش‌بینی و مشخص شود تا بتوان این خدمات را بیمه کرد. تاکنون در این زمینه اتفاقی نیفتاده است.»
او ادامه می‌دهد: «هم‌اکنون بیمه پایه، خدمات مربوط به روانپزشکی را پوشش می‌دهد، بستری بیماران این حوزه و همچنین خدمات روان‌درمانی که توسط روانپزشک ارائه می‌شود، بیمه است. البته درباره ویزیت‌های سرپایی باید گفت که اگر پزشکی با بیمه قرارداد نداشته باشد، بیمار نمی‌تواند از بیمه استفاده کند.» به‌گفته او، بسیاری از پزشکان رغبتی به داشتن قرارداد با بیمه ندارند، چرا که دیرتر به پولشان می‌رسند. همچنین بیمه‌ها هم تنها تعرفه‌های دولتی را پوشش می‌دهند و تفاوت قیمت ویزیت آزاد و دولتی را خود افراد باید پرداخت کنند.
معنوی حالا می‌گوید قرار است برای خدمات مشاوره و روانشناسی، تعرفه‌های دولتی هم مشخص شود و به این ترتیب این بخش می‌تواند تحت پوشش بیمه قرار گیرد:«تنها کاری که می‌توان برای ترغیب پزشکان به تحت پوشش درآمدن بیمه انجام داد، این است که هزینه بیمه آنها به موقع پرداخته شود. اما با توجه به اینکه بیمه‌ها منابع مالی محدودی دارند و همچنین بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن و سخت مانند هموفیلی، تالاسمی، سرطان و... در اولویت قرار دارند، نمی‌توانند انتظارات تمام گروه‌ها را برآورده کنند.» براساس اعلام معاون دبیرخانه شورای‌عالی بیمه سلامت کشور، هم‌اکنون سازمان بیمه سلامت، تفاهمنامه‌ای با سازمان بهزیستی دارد که درصورت نهایی شدن، خدمات مربوط به معلولیت‌های جسمی و ذهنی را تحت پوشش قرار می‌دهد. قرار است اختیار جدیدی ابلاغ شود که این خدمات تا سقف تعرفه بخش خصوصی را هم تحت پوشش قرار دهند.