سردار رحیمی ۱۸ آبان ۱۴۰۰ در جریان بازدید خبرنگاران از دستاوردهای طرح اقتدار با بیان این که حجم سلاح های موجود در اختیار مردم افزایش یافته و گزارشی هم در این باره به مسوولان و دستگاه های مربوطه اعلام شده، بر ضرورت افزایش جدی تر مجازات افراد مرتبط با انواع سلاح تاکید کرد.
اظهارات سردار رحیمی ر رسانه‌های داخلی و خارجی بازتاب داشت و این سوال را مطرح کرد که علت چنین موضوعی در مقطع کنونی چیست و جزئیات گزارش فرمانده نیروی انتظامی تهران بزرگ به مسئولان در این ارتباط شامل چه مواردی است؟اظهارات وی در رسانه‌های داخلی و خارجی بازتاب داشت و این سوال را مطرح کرد که علت چنین موضوعی در مقطع کنونی چیست و جزئیات گزارش فرمانده نیروی انتظامی تهران بزرگ به مسئولان در این ارتباط شامل چه مواردی است؟
بدون تردید افزایش هزینه‌های زندگی در شهرهای بزرگ موجب فقر و روی آوردن برخی به سرقت، زورگیری و اقدامات خشونت‌آمیز شده و در چنین وضعیتی طرف‌های مقابل زورگیران به خاطر گسترش آن و مقابله آنی و در چنین مواردی اقدام به تهیه برخی ملزومات نظیر اسپری فلفل، سلاح سرد و یا گرم کرده‌اند.
برای پاسخ به پرسش‌هایی در این زمینه و ریشه‌های آن پژوهشگر خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) دیدگاه دکتر «امان‌الله قرایی‌مقدم» جامعه‌شناس، دکتر «اصغر کیهان‌نیا» روانشناس، دکتر «مجیدابهری» رفتارشناس اجتماعی، دکتر «حسین حجت‌پناه» جامعه‌شناس و دکتر «عالیه شکربیگی» جامعه‌شناس را جویا شد.
فقر، مشکلات معیشتی و میل به تهیه سلاح
گسترش روزافزون فقر از مشکلات کنونی جامعه است که با شدت گرفتن نابسامانی های اقتصادی، رشد صعودی و هر روزه قیمت کالاهای اساسی و ناتوانی شمار زیادی از مردم در تامین نیازهای اولیه سفره خانواده‌های ایرانی را بیش از پیش خالی کرده است.
بنا بر آمار رسمی دفتر پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، از سال ۱۳۹۸ تا ۱۳۹۰ هر ایرانی به طور متوسط ۳۶ درصد فقیرتر شده است.
ابهری در این خصوص می‌گوید: از نگاه رفتار شناسی اجتماعی، نداشتن امنیت غذایی یعنی وقتی فرد برای ناهار خود و خانواده غذایی پیدا می‌کند، دیگر مطمئن نیست که برای شام هم می‌تواند غذایی در دسترس داشته باشد، متاسفانه روز به روز قیمت‌ها بیشتر صعود کرده و معلوم نیست به کجا می رود.
شکربیگی نیز در این ارتباط با اشاره به چند فقره قتل که به تازگی در کشور رخ داده است، می‌گوید: روحیه ایرانیان به گونه‌ای نیست که به سمت خشونت بروند ولی فقر و تنگناهای اقتصادی باعث شده آن‌ها برای رهایی از چنین وضعیتی دست به خشونت بزنند و از سلاح استفاده کنند؛ سلاح‌هایی که بیشتر از مبادی مرزی وارد کشور می‌شود.
قرایی مقدم نیز با اشاره به افزایش میزان فقر و مشکلات معیشتی در جامعه می‌گوید: هر روز آمار قتل و غارت و انواع بزه که ریشه در مشکلات اقتصادی و بیکاری دارد، شتاب می‌گیرد و به این‌ها باید خرید و فروش سلاح گرم و سرد را هم اضافه کرد.
وی با بیان این که پیش از این نیز خرید و فروش سلاح در استان های غربی وجود داشت، می‌افزاید: در حال حاضر اخبار مربوط به دست به سلاح شدن افراد عادی در نزاع های خانوادگی نگران کننده است و نشان از بحران شدید دارد.
کیهان نیا هم در این باره می‌گوید: شکم گرسنه دین و ایمان ندارد، بنابراین دست اندرکاران و مسوولان به این موضوع توجه کنند تا فقر و مشکلات معیشتی موجب خشم فروخورده و رنجش عمیق مردم نشود، آن‌ها باید از آن چه زیر پوست شهر اتفاق می‌افتد، مطلع باشند.
به گفته وی، وقتی مردم در جامعه‌ای به هر دلیلی احساس قربانی شدن و تحقیر بکنند، برای مقابله با آن و دفاع از خود وارد عمل شده و دست به سلاح برده و مرتکب قتل می‌شوند.
در همین ارتباط سردار احمد علی گودرزی فرمانده مرزبانی ناجا اخیرا اعلام کرد: علاوه بر افزایش ۴۲ درصدی کشفیات سلاح شکاری در سال ۱۴۰۰، در سلاح‌های جنگی هم افزایش را نسبت به سال ۱۳۹۹ شاهد بودیم؛ سلاح هایی که عمدتا کلت هستند، بعضی از کلت‌ها از آمریکا وارد استان خوزستان شده بود که این کلت‌ها به گونه‌ای طراحی شده است که به صورت رگبار هم شلیک می‌کند.
فرمانده مرزبانی ناجا: علاوه بر افزایش ۴۲ درصدی کشفیات سلاح شکاری در سال ۱۴۰۰، در سلاح‌های جنگی هم افزایش را نسبت به سال ۱۳۹۹ شاهد بودیم؛ سلاح هایی که عمدتا کلت هستند، بعضی از کلت‌ها از آمریکا وارد استان خوزستان شده بود.
این اظهارات علاوه بر این که هشداری برای نیروهای امنیتی کشور در زمینه قاچاق سلاح و مهمات از مبادی مرزی است، زنگ خطری را برای مسوولان به صدا درآورده تا با هوشیاری و رسیدگی فوری نسبت به عللی که میل به تجارت سلاح و دسترسی مردم به آن را افزایش داده حساسیت نشان دهند و اقدام متناسب را در دستور کار قرار دهند.
شکربیگی در این باره می‌گوید: بر اساس نتایج به دست آمده از تحقیقات و پژوهش‌ها، جامعه ایران طی سال‌های اخیر به سمت کنش‌های خشونت زا از جمله خرید و فروش سلاح در حرکت است؛ خشونت‌هایی که بویژه در میان خانواده‌ها به صورت پرخاش‌گری و کشتن‌های بی سر و صدا دیده می‌شود.
جامعه ناامن به دنبال تهیه سلاح
امنیت بعد از آب و غذا به عنوان موضوعی مهم از گذشته دور برای انسان مطرح بوده است و در این مسیر همواره تلاش کرده تا برای ایجاد آن در زندگی اجتماعی راهکارهایی پیدا کند، زیرا نبود آن، آرامش فردی در جامعه را بر هم زده، تعاملات اجتماعی را مختل کرده و جامعه را به سمت خشونت و ارتکاب جرم سوق می‌دهد، در حالی که جامعه امن به سوی رشد و شکوفایی حرکت می‌کند.
وقتی جامعه‌ای ناامن باشد، افراد سعی می‌کنند برای حفاظت و مراقبت از خود، مجهز به انواع سلاح و یا افزایش توانایی‌های لازم مانند فراگیری ورزش‌های رزمی برای دفاع از خود شوند؛ موضوعی که تهدیدی برای صلح و امنیت است و حیات انسان‌ها را به خطر می‌اندازد.
قرایی مقدم در این باره می‌گوید: ناامنی در جامعه از دلایل گرایش به خرید و فروش سلاح است، وقتی مردم از نبود امنیت در اجتماع ناامید می‌شوند، با در اختیار گرفتن سلاح و توسل به زور سعی در دفاع از خود، تامین امنیت و گرفتن انتقام دارند.
شکربیگی هم با طرح این سوال که چرا نباید با جدیت مانع از ورود انواع سلاح از راه مرزها شد و راه را برای دست به اسلحه بردن بست؟ می‌گوید: باید قاطعیت و عزمی برای برقراری بیش از پیش امنیت در جامعه وجود داشته باشد تا مردم مجبور نشوند برای حفظ آرامش و امنیت کاری را انجام دهند که وظیفه حافظان جان و ناموس مردم است.
همسایگان ایران و خطر ورود سلاح از مرزهای آن
یکی از مسائل مهمی که همواره مورد توجه دولت‌ها در هر کشوری به خصوص ایران بوده برقراری امنیت در نواحی مرزی و شهرهای هم‌جوار آن است زیرا ناامنی در این مناطق می‌تواند علاوه بر به خطر انداختن جان ساکنان آن، مامنی برای معاندان، سودجویان، قاچاقچیان و خلاف‌کاران برای رسیدن به اهداف شوم آن‌ها باشد.
ابهری در این باره معتقد است: علت استقبال برخی افراد در شهرهای مرزی از خرید و فروش سلاح، بیکاری گسترده، فقر و نیاز مفرط و نبود مراکز اشتغال است، هر چند ارزان بودن قیمت سلاح و تفاوت قیمت آن با قیمت‌های موجود در کشور را باید به دلایل یاد شده اضافه کرد.
به گفته وی، خشک‌سالی، کمبود آب و مشکلات اقتصادی و کشاورزی برخی از مناطق مرزی بر بیکاری و فقر افزوده و مردم را با تنگناهایی رو به رو کرده است.
در همین حال گزارش و اخبار رسانه‌ها درباره کشفیات سلاح در نوار مرزی کشور نشان می‌دهد، نیروهای مرزبانی ناجا همواره مقادیر زیادی اسلحه جنگی و شکاری در این مبادی کشف و ضبط می‌کنند که این نشان از استقبال از تجارت و خرید و فروش این کالای خشن دارد. در این میان استقبال افراد بیکار در این مناطق بسیار حائز اهمیت است؛ موضوعی که در صورت عدم کنترل می‌تواند جوانان و نوجوانان بیکار را طعمه معاندان باندهای قاچاق و اشرار کند.
حجت پناه در این باره می‌گوید: حجم سلاح در دست مردم که در حال حاضر رو به رشد است، علاوه بر تهدید برای امنیت جامعه، یک تهدید برای عقلانیت جامعه محسوب می‌شود که نباید این مساله مورد غفلت واقع شود.
وی با طرح این سوال که چرا اقبال به داشتن سلاح بین مردم وجود دارد؟ پاسخ می‌دهد: ایران به لحاظ ژئوپلیتیکی در منطقه‌ای قرار گرفته که در مرزهای آن کشورهایی با سابقه درگیری و فعالیت گروه‌های تروریستی وجود دارد.
کیهان نیا هم با اشاره به این که نیاز افراد به امنیت و در دسترس بودن سلاح سرد و گرم موجب تهیه و خرید و فروش آن می‌شود، معتقد است: در شرایط کنونی که داعش و تروریسم در کشورهای همسایه ایران با قوت در حال فعالیت هستند، میل مردم به داشتن سلاح برای دفاع از خود افزایش یافته است.
سرخوردگی از نابرابری‌های اجتماعی و تبعیض‌ها
نابرابری در برخورداری از امکانات و درآمدهای جامعه از مفاهیمی است که در بیشتر جوامع به چشم می‌خورد و با همه ساختارهای سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی در هم تنیده شده است، زمانی که افراد جامعه به موقعیت و فرصت‌های برابر اجتماعی، اقتصادی و رفاهی دسترسی ندارند این مفهوم معنا پیدا می‌کند.
از دیدگاه جامعه شناسان، نابرابری‌های اجتماعی منجر به خشم‌های تلنبار شده و گرایش به خشونت و تقویت احساس انتقام جویی در افراد می‌شود و زمانی که سلاح سرد و گرم نیز در دسترس آن‌ها باشد این موضوع می‌تواند بسیار خطرناک شود.
شکربیگی در این باره می‌گوید: شکاف طبقاتی و نابرابری‌های اجتماعی هر روز بیش از گذشته در جامعه خود را نشان می‌دهد، وقتی مردم می‌بینند مسوولان نسبت به تامین نیازهای آن‌ها بی‌توجه هستند، برای پاسخ به خواسته‌های خود شخصا وارد عمل شده و در این میان چه بسا برای دست‌یابی به آن از روی خشونت متوسل به خرید و فروش سلاح شوند.
کیهان نیا هم معتقد است: سوء مدیریت برخی مسوولان و نابرابری‌های اجتماعی از دلایل روی آوردن مردم به بزه و بخصوص تهیه سلاح است، زمانی که مردم نسبت به عملکرد برخی مسوولان بی اعتماد شده و احساس می‌کنندکه صلاح و مصلحت آن‌ها را نمی‌دانند و یا اگر هم بدانند به آن عمل نمی‌کنند.
بررسی نظرات جامعه شناسان نشان می‌دهد که وقتی مشارکت اجتماعی کاهش و خشونت رواج می‌یابد، امنیت اجتماعی از بین می‌رود.
وجود سلاح در بین برخی اقوام و عشایر
ایران کشوری با چند فرهنگ و دارای تنوع قومی و زبانی، این تنوع از یک سو می‌تواند به فرصت برای توسعه و از سوی دیگر به بستری مهم برای تهدیدات امنیتی تبدیل شود، زیرا شکاف‌های فرهنگی میان این اقوام می‌تواند بیگانگان را تحریک کرده تا با ایجاد تفرقه و اختلافات به خواسته‌های خود برسند. حال در صورتی که این اقوام مجهز به سلاح باشند کار برای دشمن داخلی و خارجی آسان‌تر خواهد بود از این رو اقوام از جمعیت‌های تاثیرگذار در کشور هستند که توجه بیش از پیش به آن‌ها یک ضرورت است.
حجت پناه در این ارتباط با بیان این که در برخی از گروه‌های قومی بویژه مرزنشین‌ها به لحاظ فرهنگی داشتن سلاح یک ارزش و سرمایه نمادین است، اضافه می‌کند: متاسفانه همیشه شیوه مدیریتی در ایران مدیریت مرکزگرا بوده و قومیت‌ها همواره مدعی هستند که حاکمیت در حق آن‌ها اجحاف کرده و این در حالی است که قومیت‌ها در ایران با یکدیگر مشکلی ندارند و چه بسا میان آن‌ها تبادلاتی مانند ازدواج صورت می‌گیرد.
عرضه کنندگان سلاح و مهمات مانند سایر قاچاقچیان و فروشندگان اجناس غیرقانونی برای کسب درآمد هنگفت و پول‌های سیاه به راه‌های مختلف متوسل می‌شوند و فضای مجازی محملی برای این تجارت غیرمتعارف شده است. تجارت سلاح و مهمات در فضای مجازی
سودجویان و عرضه کنندگان سلاح و مهمات هم مانند سایر قاچاقچیان و فروشندگان اقلام و اجناس غیرقانونی برای کسب درآمد هنگفت و پول‌های سیاه به راه‌های مختلف متوسل می‌شوند و فضای مجازی بویژه تلگرام و اینستاگرام محملی برای این تجارت غیر متعارف شده است.
گردانندگان کانال‌های فضای مجازی هدف اصلی از فعالیت خود را ناشناس ماندن عنوان و اعلام کرده‌اند در فضای مجازی نباید احمق بود و با ریال کار کرد چون ردیابی آن‌ها از طریق کارت بانکی به راحتی ممکن است.
این افراد می‌گویند: از آن جا که مدت زیادی است که زندگی ما از این راه تامین می‌شود و نمی‌خواهیم مشتری‌های خود را از دست بدهیم دلیلی هم برای کلاه برداری وجود ندارد پس به ما اعتماد کنید.
شکربیگی در این باره با اشاره به نقش فضای مجازی در خرید و فروش سلاح و ضرورت توجه به آن می‌گوید: این ابزار نوین دارای دو کارکرد مثبت و منفی است و در صورت نبود نظارت و کنترل از آن به عنوان مکانی برای تجارت اسلحه استفاده می‌شود.
ناکافی بودن مجازات
در هر جامعه‌ای برای هر فعلی که خلاف قانون و مخل نظم جامعه باشد مجازات در نظر گرفته می‌شود؛ مجازاتی که با جرم ارتکابی متناسب بوده و کرامت انسانی در آن رعایت شده باشد. ضمن اینکه لازم است مجازات بازدارنده باشد تا از تکرار جرم توسط افراد جامعه جلوگیری شود.
گاهی به دلیل بازدارنده نبودن و عدم تناسب جرم و مجازات شاهد وقوع مکرر انواع بزه از جمله خرید و فروش سلاح و بر هم خوردن نظم عمومی جامعه هستیم؛ بر اساس قانون، هر کسی به طور غیرمجاز سلاح گرم یا سرد جنگی یا سلاح شکاری یا قطعات موثر یا مهمات آن‌ها را خریداری، نگهداری یا حمل کند یا با آن‌ها معامله دیگری انجام دهد به حبس تعزیری از ۹۱ روز تا ۱۰ سال محکوم می‌شود.
قرایی مقدم در این خصوص می‌گوید: بسیاری از افراد با وجود اطلاع از مجازات جرم، مرتکب آن می‌شوند، به عبارتی دست از جان می‌شویند بنابراین در وهله اول، رفع مشکلات معیشتی و اقتصادی که ریشه بسیاری از این جرم‌ها و بزه‌ها است، ضرورت دارد.
گاهی به دلیل بازدارنده نبودن و عدم تناسب جرم و مجازات شاهد وقوع مکرر انواع بزه از جمله خریدوفروش سلاح و بر هم خوردن نظم عمومی جامعه هستیم.ابهری هم با اشاره به مجازات هایی مانند زندان و جریمه‌های نقدی برای عاملان خرید و فروش سلاح می‌گوید: این مجازات‌ها چندان بازدارنده نبوده و لازم است نمایندگان مجلس با تصویب و تشدید قوانین و مجازات‌های سخت‌تر که متناسب با این جرم است، مانع بروز این تجارت و کاهش آن شوند.
سخن آخر اینکه به عقیده کارشناسان، سامان دادن اوضاع اقتصادی به ویژه در مناطق مرزی، تعامل بـا اقوام و عشایر، به کار بستن قوانین و مجازات‌های بازدارنده، افزایش سرمایه اجتماعی با جدی گرفتن اعتراض‌ها و نارضایتی‌های اجتماعی و کنترل بیشتر فضای مجازی که به بستری برای تجارت غیر مجاز سلاح تبدیل شده اسـت، از جمله راهکارهای غلبه بر گرایش به نگهداری سلاح در بین مردم است.
این گزارش، چکیده‌ای از بولتن تهیه شده از سوی پژوهشگر ایرناست.