به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، حقوق مالکیت معنوی و فکری (intellectual property یا intangible property) شامل اختراعات، نوآوری ها و نشان تجاری از جمله حوزه هایی است که درحال حاضر از سهم به سزایی در اقتصاد کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه برخوردار است و در شاخص هایی همچون سود ناخالص داخلی، ایجاد اشتغال، عواید مالیاتی و اهمیت راهبردی سرمایه گذاری خارجی دارای جایگاه ویژه ای است.
طبق گزارش سازمان جهانی مالکیت فکری، ایران در سال ۲۰۲۱ در ثبت اختراعات رتبه بیست و یکم، در ثبت علائم تجاری رتبه سوم و در ثبت طرح‌های صنعتی که شامل اپلیکیشن‌ها و دستگاه‌های دارای نوآوری می‌شود، رتبه ۱۲ را کسب کرده است و در مجموع در مالکیت فکری در جایگاه یازدهم دنیا قرار دارد.
با این وجود حوزه نوآوری و اختراعات در کشورمان از مشکلات عدیده ای رنج می برد و به دلیل نبود زیرساخت‌ها و عدم کاربردی شدن دستاوردهای فناورانه در بخش های مختلف از جمله صنعت، تاکنون به صورت شایسته نتوانسته است تاثیر خود را در اقتصاد کشورمان نمایان سازد.
بر همین اساس با امیرعباس محمدی کوشکی سرپرست یک تیم دانشگاهی تسهیلگر و فعال در حوزه خدمات دهی به مخترعین و نوآوران کشورمان که به گفته وی با همکاری دانشگاه های کشور و زیر نظر سازمان های جهانی اعم از سازمان مالکیت فکری جهانی یا سازمان های جهانی مرتبط با حوزه پژوهش و فناوری در چندین رشته و شاخص کار می کند، در خصوص برخی چالش های موجود در حوزه اختراعات و نوآوری به گفت و گو نشسته ایم.
وی در ابتدا در خصوص این تیم دانشگاهی فعال در حوزه نوآوری و اختراعات می گوید: این تیم در واقع نماینده مسابقات جهانی معتبر زیر نظر سازمان مالکیت فکری جهانی و یک مجموعه تسهیلگر به منظور شتابدهی و همچنین تهیه بستر و پلتفرم لازم برای نوآوران و مخترعان کشور و اتصال فعالان این حوزه به شبکه مخترعان دنیا و هماهنگی به منظور حضور نوآوران و ایده پردازان کشورمان در مسابقات و جشنواره های معتبر جهانی شکل گرفته است.
کوشکی در گفت و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، افزود: این تیم همچنین با همکاری سازمان های ذیربط در کشورمان رزومه و اطلاعات اختراع و نوآوری هایی را که در بازار جهانی زمینه سرمایه گذاری دارند، معرفی و به سازمان های ذیربط جهانی ارسال می کند که ممکن است آن ایده و اختراع برای تجاری سازی و تبادل نوآوری از قابلیت تبدیل به پروژه ای مشترک بین دو مجموعه علمی و دانشگاهی از دو کشور برخوردار باشد.
وی اضافه کرد: ما همچنین رزومه و اطلاعات اختراع و نوآوری هایی را که در بازار جهانی زمینه سرمایه گذاری دارند، معرفی و به سازمان های ذیربط جهانی ارسال می کنیم که ممکن است آن ایده و اختراع برای تجاری سازی و تبادل نوآوری از قابلیت تبدیل به پروژه ای مشترک بین دو مجموعه علمی و دانشگاهی از دو کشور برخوردار باشد.
سرپرست این تیم فعال در حوزه خدمات دهی به مخترعان و ایده پردازان اظهار کرد: البته ما پیش از آن با تیم سازی و ثبت شرکت و مشاوره و معرفی مخترعان به مراکز رشد، به عنوان واحد فناور آنها را حمایت می کنیم.
وی در ادامه، با تاکید بر اینکه، بسیاری از نوآوری ها و اختراعات در کشور می تواند دارای کاربرد در بخش های مختلف از جمله بخش صنعت باشد، افزود: این درحالی است که برخی نوآوری ها و اختراعات چندین سال از ثبت اختراع و تهیه نقشه فنی آنها گذشته و حتی نمونه آنها هم ساخته شده است.
کوشکی افزود: به عنوان مثال یک نوآوری ممکن است اولویت یک صنعت مثل صنعت نفت باشد و اگر یک سازمان اطلاعات اختراع را به مرکز مورد نیاز ارسال کند و بتواند بین اینها شبکه سازی کند، دیگر مشکل واحد صنعتی و مخترع مرتفع می شود.
وی اضافه کرد: البته ما این ارتباط را با حضور در نمایشگاه هایی همچون نمایشگاه هفته پژوهش که با حضور مراکز دولتی برگزار می شود ایجاد می کنیم و بسیاری از این اختراعات معرفی و به سازمان های ذیربط متصل شدند، به عنوان مثال اخیرا پنج اختراع در حوزه آب و فاضلاب با شرکت های وابسته به وزارت نیرو به عنوان سرمایه گذار ارتباط گرفته اند.
کوشکی می گوید: این تیم فعال در حوزه خدمات دهی به مخترعان کشور، ارتباط بین شبکه مخترعان نوآور را در سراسر دنیا تسهیل کرده و همه ساله مخترعان را با بسیاری از نمایشگاه ها و مسابقات جهانی که در حوزه اختراعات در دنیا همچون اکسپو دبی که توسط دولت امارات یا سایر نمایشگاه ها که از سوی سازمان مالکیت فکری یا فدراسیون مخترعان یا سازمان یونیدو برگزار می شود، آشنا می کند.
برگزاری برخی جشنواره‌ها و مسابقات نامعتبر
سرپرست این تیم فعال در حوزه شتابدهی نوآوران و ایده پردازان کشورمان در ادامه، یکی از معضلات فعلی حوزه اختراعات و نوآوری در کشور را برگزاری برخی جشنواره ها و مسابقات از سوی برخی شرکت ها و انجمن های بخش خصوصی می داند.
کوشکی یکی از دلایل اصلی وجود چنین مشکلی را عدم نظارت از سوی مراجع ذیربط می داند و می گوید: به عنوان مثال تعدادی دانشجو یک موسسه ثبت می کنند و با جلب نظر تعدادی از دانشگاه های مختلف و با تغییر حروف آخر عنوان برخی از این نمایشگاه ها و مسابقات معتبر داخلی و خارجی و همچنین استفاده از لوگوی برخی سازمان ها و دادن وعده اعطای وام و حمایت مادی و معنوی به مخترعات، بدون مجوز لازم یک رویداد را برگزار می کنند که در اصل هدف آنها درآمدزایی است.
وی افزود: این افراد برای برگزاری این نمایشگاه ها که گواهینامه آنها هیچگونه اعتباری ندارد، با دریافت هزینه های زیاد ثبت نام از شرکت کنندگان و بدون داوری به آنها مدال اهدا می کنند.
حضور در مسابقات نامعتبر خارجی و احتمال سرقت ایده و اختراع
کوشکی در ادامه با اشاره به اینکه برخی شرکت ها و انجمن ها مخترعان را برای شرکت در جشنواره ها و مسابقات خارجی دعوت می کنند، افزود: البته اگر مسابقات معتبر و زیر نظر یک سازمان شناخته شده و دولت آن کشور باشد، ایرادی ندارد. به عنوان مثال نمایشگاه و جشنواره هوا و فضانوردی و فناوری «تکنوفست استانبول» یک نمایشگاه معتبر است که هرساله از سوی بنیاد تیم فناوری و وزارت صنایع و فناوری ترکیه و با نظارت این کشور و با حضور بیش از ۱۵۰ کشور دنیا برگزار می شود.
سرپرست این تیم فعال در حوزه شتابدهی نوآوران و ایده پردازان کشورمان می گوید: این درحالی است هنگامی که نمایشگاهی در حوزه اختراعات در کشورمان با حضور برخی از شرکت های خصوصی خارجی برگزار می شود، یا برخی شرکت ها مخترعان را برای حضور در نمایشگاهی نامعتبر به خارج از کشور ببرند، ممکن است طرح و ایده مخترع و اطلاعات مخترع به راحتی به سرقت برود و در نهایت چیزی عاید مخترع نمی شود.
وی افزود: این درحالی است که برخی مخترعان تنها ایده و اختراع خود را در داخل کشور ثبت کرده اند و ممکن است اختراع آنها از سوی طرف های خارجی به سرقت رفته و بلافاصله تولید و تجاری سازی شود.
مخترعان قبل از شرکت در مسابقات داخلی اختراع و ایده خود را ثبت کند
کوشکی در ادامه در خصوص اینکه کسی که اختراع و نوآوری دارد چه اقدامی باید انجام دهد، گفت: باید در ابتدا این نوآوری خود را در سازمان مالکیت فکری ایران به عنوان سازمان ثبت اختراع در سامانه به صورت آنلاین و غیرحضوری مراجعه و صفحه خود را با نام کاربری برای خود تشکیل دهد و اطلاع اختراع و نوآوری و مستندات نوآوری شامل اظهارنامه و نقشه ها را بارگزاری کند و مراحل داوری انجام می شود و در نهایت این نوآوری را می تواند به نام خود ثبت کند و حق ثبت اختراع را دریافت کند.
سرپرست این تیم فعال در حوزه شتابدهی نوآوران و ایده پردازان کشورمان تاکید کرد: مخترعان و نوآوران ایران باید پیش از شرکت در جشنواره یا نمایشگاه های داخلی و بین المللی حتما اظهارنامه اختراع خود را در سامانه ثبت اختراع ثبت کنند. چراکه از هنگامی که اظهارنامه ثبت می شود، حق تقدم و اولویت با کسی است که نوآوری را ثبت کرده و فرد دیگری نمی تواند آن اختراع را با آن عنوان و مشخصات ثبت کند.
ضرورت توجه مخترعان به بند افشا اطلاعات در عقد قرارداد با موسسات ثبت اختراع
سرپرست این تیم دانشگاهی فعال در حوزه شتابدهی نوآوران و ایده پردازان کشورمان همچنین با بیان اینکه، مخترعان در مرحله بعد باید اختراع و نوآوری در سیستم پی سی تی (PCT international patent system) یا سیستم بین المللی اختراع ثبت کنند، افزود: ایران نیز جزو کشورهایی است که در این حوزه حق ثبت دارد که البته به دلیل برخی مسائل حقوقی یا از طریق موسسات ثبت اختراعات انجام می شود یا خود مخترع نیز با آموزش هایی که توسط سازمان مالکیت فکری داده می شود می تواند مراحل ثبت را انجام دهد.
کوشکی تاکید کرد: در عقد قرارداد با موسسات ثبت اختراع نیز باید دقت شود که این مراکز دارای مجوز از سازمان مالکیت فکری ایران باشند و مخترعان پیش از ارائه اطلاعات و نقشه اختراع خود برای ثبت حتما باید با این موسسات بخصوص در بند افشای اطلاعات قرارداد محکم ببندند.
وی گفت: برای ثبت یو اس پتنت (پایگاه ثبت اختراعات آمریکا USPT) نیز خود معاونت علمی ریاست جمهوری حدود ۹۰ درصد هزینه ثبت را تقبل می کند و که مخترع باید به سایت این معاونت مراجعه و درخواست داده و این معاونت برای ثبت اختراع یا به کانون پتنت معرفی می کند یا مواردی که مثلا به دفتر مالکیت فکری وزارت علوم اعلام می کند.
اصلی ترین مشکلات ثبت اختراع در ایران
سرپرست این تیم تسهیلگر و فعال در حوزه شتابدهی نوآوران و ایده پردازان کشورمان در ادامه با اشاره به مشکلات حوزه اختراع و ثبت آن در کشور می گوید: هم اکنون نبود یک سازمان نظارتی برای آنها مشکل ایجاد کرده است و مخترع نمی داند که پس از ثبت اختراع طرح خود را به کجا ارائه دهد، چگونه ثبت شرکت کرده و وارد مراکز رشد شود و مسیر لازم را طی کند.
کوشکی می گوید: هر مجموعه سازمانی هم برای حمایت مخترع از یک شرایط خاص خود برخوردار است.
وی با بیان اینکه، یکی از مشکلات مخترعان نبود شرایط یکسان برای پذیرش مخترعان و تعداد زیاد مسیرها و سازمان هایی است که مسوولیت تایید نوآوری و اختراع را برعهده دارند افزود: به عنوان مثال طبق شرایط بنیاد ملی نخبگان، مخترع باید در ابتدا ثبت اختراع کرده و در جشنواره رویش شرکت و اگر رتبه اول تا سوم باشد، می تواند عضویت بنیاد ملی نخبگان را بدست آورد، در صورتی که شرایط ثبت اختراع از سوی سازمان های مختلف نیز متغیر است و در هر سازمانی شرایط یکسانی برای مخترعان وجود ندارد.
ورود شورای عالی انقلاب فرهنگی به حوزه اختراعات ضروری است
سرپرست این تیم فعال در حوزه شتابدهی نوآوران و ایده پردازان کشورمان در خصوص ضرورت تمرکز یک سازمان و نهاد در حوزه ثبت و حمایت از اختراعات و نوآوری ها یکی از نیازهای فعلی حوزه اختراعات در کشور را راه اندازی شبکه ای تحت عنوان شبکه ملی مخترعان دانست.
کوشکی می گوید: حوزه اختراعات در حال حاضر نیازمند شبکه ای همچون فن بازار است که از سوی معاونت علمی و فناوری برای برگزاری رویدادهای نوآورانه در سراسر کشور راه اندازی شده است.
وی افزود: با راه اندازی شبکه ملی مخترعان همه مسائل مربوط به پراکندگی رویدادهای مرتبط با حوزه نوآوری و اختراعات اعم از ثبت اختراع و افشای اطلاعات، برگزاری رویدادهای داخلی و خارجی این حوزه و البته مجوزها ساماندهی خواهد شد.
کوشکی اظهار کرد: شورای عالی انقلاب فرهنگی باید این شبکه را با عضویت سازمان های ذیربط تشکیل داده و برای ارتباط مخترع با مراکز داخلی و سازمان های خارجی تنها یک شبکه وجود داشته باشد.