جوانان امروز و پدران و مادران فردا سالمندان آینده هستند. اگر امروز سیاست هایی مبتنی بر حمایت از نیروی جوان، تدوین و بسترهای لازم برای آنان فراهم شود، بدون شک در آینده بار سنگین ناشی از سالمندان کم توان و ناتوان از دوش دولت برداشته می شود.
با حمایت امروز از جوانان در آینده شاهد سالمندانی سالم، مستقل، پایدار و متکی به خود هستیم که حتی می توانند به جامعه خدمات ارائه کنند. در غیر این صورت با سالمندانی آسیب پذیر، تنها و بدون پشتوانه مالی و اقتصادی مواجه خواهیم بود.
محمود مشفق استادیار جمعیت شناسی دانشگاه علامه طباطبایی روز چهارشنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه ایرنا در این زمینه توضیحاتی ارایه کرد. وی با بیان اینکه در حال حاضر در کشور ما چند مساله چالش برانگیز جمعیتی وجود دارد، خاطرنشان کرد: مساله اول باروری زیر حد جانشینی است و حدود یک دهه است که باروری به زیر حد جانشینی رسیده است. باوجود سیاست گذاری و تغییر رویکرد دولت به مساله باروری این روند همچنان ادامه داد. به همین دلیل با تدوین سیاست های مطلوب ارتقای سطح باروری باید در مسیر متوازن سازی سطح باروری و در نتیجه رشد جمعیت حرکت کنیم.
وی تاکید کرد: دومین مساله ای که شاید در وضعیت فعلی تصویر واضحی از آن نداشته باشیم، بحث سالخوردگی جمعیت در آینده نه چندان دور است. مسائل و مشکلات ناشی از سالمندی جمعیت در دهه فعلی آرام و در دو دهه آینده خیلی پرشتاب بروز و ظهور پیدا می کند و کشور باید آمادگی لازم را برای مواجهه با امواج چالش برانگیز دوره سالمندی داشته باشد. مساله چالش برانگیز دیگر در حوزه امور جمعیتی ایران، بحث مهاجرت های داخلی و بین المللی است.
مهاجرت داخلی و بین المللی به نفع توسعه پایدار کشور نیست
مشفق تاکید کرد: مهاجرت و جابه جایی جمعیت در داخل کشور، از نظر آمایش سرزمینی به نفع توسعه پایدار کشور نیست و باید سیاست های مناسبی برای آن اندیشیده شود.
وی ادامه داد: چندین سال است این هشدار را به عنوان یک کارشناس مطرح کرده ام، اما هنوز در مسئله بودن این قضیه شک داریم. در بحث مهاجرت بین المللی نیز شاهد این هستیم که سرمایه انسانی و ذخیره سرمایه انسانی به موضوعی چالش برانگیز تبدیل شده و نیروی کار جوان را به راحتی از دست داده و آنها در مسیر توسعه سایر کشورها اقدام می کنند.
استادیار جمعیت شناسی دانشگاه علامه با بیان اینکه به این مسائل باید بیش از پیش توجه و سیاست ها و برنامه هایی برای ایجاد وضعیت تعادل در کشور در نظر گرفته شود، افزود: در خصوص همین طرح جوانی جمعیت با مشوق اقتصادی اولین تجربه سیاستگذاری عملیاتی در حوزه جمعیت بعد از سیاست گذاری تهدید موالیدی است که در سال ۱۳۶۸ اتخاذ شده بود.
مشفق گفت: با توجه به اینکه اینگونه سیاست ها تجربه جدیدی برای مردم است خیلی با احتیاط باید تدوین و اجرا شوند تا اعتماد اقشار مختلف مردم به موضوع جلب شود؛ چرا که اعتماد سازی اولین شرط اجرای سیاست هایی است که جمعیت هدف آن مردم و اقشار مختلف جامعه است.
وی اظهار داشت: اگر بخواهیم به طرح جوانی جمعیت به عنوان سیاست های عملیاتی نگاه کنیم شاید به عنوان یک مشوق یا یک برنامه موقت تشویقی اثرگذار باشد. به دلیل اینکه هنوز واکنش اقشار مختلف جامعه به این طرح مشخص نیست، در نتیجه نمی توانیم ارزیابی درستی از آن داشته باشیم.
مشفق گفت: اما در دوره مدرن و در نظام های اجتماعی و اقتصادی پیچیده امروزی بین مسائل جمعیتی یا رفتارهای جمعیتی و پدیده های اقتصادی رابطه تنگاتنگی برقرار است و تا زمانی که برای مسائل کلان اقتصادی راه حل های اساسی پایدار در نظر نگیریم این مشوق ها شاید تاثیرات آن چنان زیادی نداشته باشد.
امواج بیکاری جوانان و تورم را کنترل کنیم
مشفق با بیان اینکه اگر نتوانیم امواج بیکاری جوانان و تورم را کنترل کنیم و در سطح درآمد و هزینه های اقتصاد خانواد تعادل ایجاد کنیم این مشوق های اقتصادی بعد از یکی دو سال بلااثر خواهند شد، خاطرنشان کرد: تورم اثر برانگیزانندگی این مشوق ها را خنثی خواهد کرد. در نتیجه می توان گفت این سیاست ها خوب است، اما با توجه به واکنش اقشار مختلف جامعه باید هر سال مورد تجدید نظر قرار گرفته، خلاءها و نقاط ضعف و قوت آن مورد بررسی قرار گیرد تا در نهایت بتوانیم سیاست های موثرتری اتخاذ کنیم.
استادیار جمعیت شناسی دانشگاه علامه تصریح کرد: همه مردم چه مردم عادی و چه افراد متخصص شرایط را درک کرده و می دانیم شاید در شرایط اقتصادی خوبی قرار نداشته باشیم. از طرفی تا شرایط اقتصادی بهبود پیدا نکند، شاید نتوانیم جلوی مهاجرت جوانان به ویژه جوانان روستایی به شهرهای بزرگ و مهاجرت متخصصان به خارج از کشور را بگیریم؛ چرا که همه انسان ها به دنبال فرصت های پیشرفت و توسعه هستند و به جایی می روند که امکان فرصت و پیشرفت برایشان وجود داشته باشد.
وی افزود: در نتیجه اگر نتوانیم دسترسی به فرصت های رشد و تعالی را برای افراد و به ویژه جوانان ایجاد کنیم، با موج مهاجرت جوانان همچنان روبرو خواهیم بود. بنابراین پیش زمینه اثرگذاری سیاست های جمعیتی، ایجاد بسترهای اقتصادی و اجتماعی مناسب در کشور است.
مشفق درباره سه رکن اصلی در این زمینه بیان کرد: مهار تورم، کنترل بیکاری و ایجاد حس امنیت اجتماعی پایدار بسیار اهمیت دارد. با ایجاد این سه رکن، بدون شک مشوق های اقتصادی رشد جمعیت نیز می تواند مسیر تعادلی خود را طی کند.
حمایت از نیروی جوان موجود در کشور
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه یکی از مسائل مهم در طرح جوانی جمعیت و تعالی خانواده که مغفول مانده استفاده از پنجره جمعیتی و نیروی جوان موجود است، ادامه داد: در حال حاضر اغلب نیروی جامعه در سنین جوانی و میان سالی قرار دارند و شاید اگر به این پنجره جمعیتی که به عنوان فرصت اقتصاد و اجتماعی هستند بیشتر توجه می شد، نه تنها مسائل مربوط به باروری پایین بلکه مسائل مربوط به سالمندی جمعیت نیز حل می شد.
وی با بیان اینکه جوان امروز پدر و مادر و سالمند آینده است، تصریح کرد: زمانی که بسترهای لازم برای استفاده از پنجره جمعیتی ایجاد کنیم در واقع شرایط اقتصادی و اجتماعی را نیز برای تشکیل خانواده فراهم کرده ایم، اما اگر از مسائل اساسی و زیربنایی غافل بمانیم، بدون شک اثر مسائل زیربنایی حل نشده، اثر اقدامات روبنایی را نیز تحلیل خواهد برد.
مشفق بیان کرد: بنابراین در کنار طرح جوانی جمعیت که طرح مناسبی به نظر می رسد و البته خلاءهایی دارد و نقدهایی هم به آن وارد است. دولت و مجلس باید سیاستی را در جهت عملیاتی سازی وجوه پنجره جمعیتی در ایران و استفاده مناسب از نیروی کار آماده فراهم کنند. در این مسیر ابتدا باید ثبات اقتصادی را که ارتباط تنگاتنگی با امید به آینده افراد و امنیت شغلی آنها دارد ایجاد کنیم و در کنار آن طرح جوانی جمعیتی را پیش ببریم.
وی در پایان گفت: با این اتفاق از یک طرف شرایط برای تشکیل خانواده فراهم می شود و از طرف دیگر جوانان امروز که سالمندان آینده هستند با امنیت خاطر بیشتر و امنیت اقتصادی بهتر، پا به دوره سالمندی می گذارند.