به گزارش ایرنا، بامداد پنجشنبه چهاردهم بهمن جاری بود که زاینده رود پس از روزهای خشکی به اصفهان رسید؛ رخدادی که شوق دوباره با خود آورد و گره از پیشانی ترک خورده این دیار باز کرد.
زاینده‌رود گرفتار در چرخه ای مبهم، بار دیگر برای کشاورزان شرق و غرب اصفهان تنها به مدت ۱۲ روز بازگشایی شد.
آنچه اکنون در میان فراق و وصال دوره ای این کُهن رود، بیش از هر چیز دیگر به ذهن خطور می کند، سرنوشت زیست بوم حوضه آبریز زاینده رود است؛ رودی اصیل با بستر و مسیری طبیعی که اکنون بدنبال تاراج و هجوم سهم خواهان پیدا و پنهانش از طبیعی ترین حق خود یعنی جریان دائمی محروم مانده است.
دامنه مشکلات حوضه آبریز زاینده‌رود که احیای آن به‌عنوان مهمترین مطالبه مشترک مردم اصفهان و استان‌های هم‌جوار مطرح می‌شود در نبود چاره‌اندیشی اصولی و اثرگذار، گسترده‌تر و حالا به چالش اجتماعی تبدیل‌شده است؛ مساله‌ای که در صورت استمرار و باقی ماندن بر همین رویه به اذعان کارشناسان، چشم‌انداز آب در این خطه را بیش از هر زمان دیگر گل‌آلود می‌کند.
زاینده رود که قرن‌ها سرچشمه حیات و نعمت اصفهان بوده، سال‌هاست بدنبال بی‌توجهی و دخالت بی‌حساب و کتاب در نظام طبیعت، گرفتار خشکی شده و جریان دوره‌ای، نه دائم این رودخانه مشکلات متعددی برای محیط زیست، پوشش گیاهی و گونه‌های جانوری، بخش کشاورزی و تامین آب آشامیدنی ایجاد کرده است.
این همان غمنامه سترگی است که بسیاری از کارشناسان بدنبال تشدید تهدیدها و مخاطرات خشک شدن این رودخانه، بارها گوشزد کرده اند.
به گفته رییس انجمن هیدرولوژی ایران، برداشت آب از رودخانه زاینده رود باید بر اساس آورده طبیعی آن در زمان حاضر و با نگاه کلی نگر از سرشاخه تا پایین دست مدیریت شود.
روح الله فتاحی در این رابطه به ایرنا گفت: آورده طبیعی رودخانه زاینده رود یک میلیارد و ۱۳۸ میلیون متر مکعب آب است که از این مقدار حدود یک میلیارد سهم حقابه بَران و بخشی هم سهم محیط زیست است.
رییس انجمن هیدرولوژی ایران افزود: از طرفی مجموع نیازهای آبی تامین شده از رودخانه یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون مترمکعب است در حالیکه در حالت طبیعی رودخانه ۱۰۰ میلیون متر مکعب کسری دارد و فقط برای حقابه ها و تالاب گاوخونی کفاف می دهد.
مهاجرت‌های بی رویه بدنبال استمرار خشکی زاینده رود
در این میان، استاد گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان بر این باور است با خشک شدن زاینده رود، مهاجرت های بی رویه از اصفهان به شمال کشور و استان هایی که وضعیت بهتر دارند اتفاق خواهد افتاد بنابراین جریان مستمر و دائمی زنده رود برای جلوگیری از این موضوع ضروری است.
جهانگیر عابدی کوپایی در گفت و گو با ایرنا افزود: کشاورزان، محیط زیست و میراث فرهنگی اصفهان سه بخش مهم متضرر از خشکی زاینده رود هستند که با جریان یافتن این رودخانه بطور همزمان چالش های آنها حل خواهد شد.
جریان دائمی زاینده رود، گام نخست کنترل فرونشست زمین
مدیرکل زمین شناسی اصفهان نیز در این پیوند احیای رودخانه زاینده‌رود و تامین حقابه آن و تالاب گاوخونی را راهکار اساسی رفع بحران فرونشست زمین در این استان برشمرد.
رضا اسلامی، تصریح کرد: تا فرصت باقی است و هنوز آبخوان زاینده رود نیمچه نفسی دارد و می تواند حوضه های نزدیک خود را تغذیه کند باید آنچه کل حقابه این رودخانه و باتلاق گاوخونی است بدون آنکه در بالادست و پایین دست تعرضی به آن داشته باشند به طور مداوم تخصیص یابد.
وی، لازمه این کار را یک عزم ملی دانست و با اشاره به اینکه برای احیای دریاچه ارومیه عزم ملی صورت گرفت و میلیاردها تومان هزینه شد، تصریح کرد: بنابراین برای احیای زاینده رود نیز نیاز به عزم ملی است.
احیای زاینده رود به‌جای تصمیم سازی در سطح کلان نیازمند واگذاری مدیریت یکپارچه این حوضه آبریز از سراب تا پایاب به استان‌های ذینفع است؛ این موضوع را عضو هیات علمی و استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به ایرنا گفت.
فرزانه محمدی افزود: ایران جزو کشورهای عضو کنوانسیون رامسر است که بر حفاظت و بهره‌برداری معقول از تالاب ها بویژه در جهت فراهم ساختن زیستگاهی برای پرندگان آبزی تاکید می‌کند بنابراین جریان دائمی زاینده رود برای تحقق این مهم، ضرروی است.
این استاد دانشگاه گفت: زاینده رود مربوط به همه ایران و مرگ زاینده رود، مرگ فلات مرکزی است.
قطع و وصل کردن جریان آب زاینده رود، تهدیدی برای همه زیستمندان حوضه
نویسنده و پژوهشگر حوزه آب و فعال محیط زیست اصفهان معتقد است زاینده رود، نیازمند مدیریت یکپارچه و مدبرانه از سرشاخه‌ها تا تالاب گاوخونی است.
حشمت الله انتخابی در گفت و گو با ایرنا از وضعیت فعلی رودخانه زاینده رود انتقاد کرد و افزود: قطع و وصل شدن مکرر جریان آب رودخانه برای کل زیستمندان حوضه زاینده‌رود مضر است.
وی به تغییرات حریم رودخانه، کف‌تراشی و ایجاد کانال‌های اخیر در بستر زاینده‌رود اشاره و اضافه کرد: این اقدام نه تنها به بستر رودخانه آسیب می‌زند بلکه گونه‌های گیاهی و جانوری آن را نیز از بین می‌برد ضمن اینکه افزایش گرد و خاک و آلودگی هوا را به دنبال دارد.
انتخابی با تاکید بر اینکه این دست‌اندازی‌ها در واقع تغییر در حد نابودی یک زیست‌بوم زنده است، خاطرنشان کرد: زندگی میلیون‌ها موجود زنده به رودخانه بستگی دارد که خسارت آن به‌هیچ طریقی جبران نمی‌شود چرا که هر بار با قطع جریان آب، موجودات زنده مانند گیاهان، کف‌زیان، آبزیان، کنار آبزیان، پرندگان و پستانداران را از بین می‌رود.
این فعال محیط زیست بر این باور است با برنامه‌ریزی اصولی می‌توان کاری کرد که رودخانه حتی با کمترین مقدار آب همواره زنده بماند اما اکنون به این رودخانه به عنوان یک کانال عبور آب نگاه می‌شود و پیکره حیاتی رودخانه اهمیت ندارد که این فاجعه است.
به گفته وی، زاینده‌رود، رگ حیات حوضه و شهرها و روستاهای بیشمار است، این رگ باید حفظ شود و نباید به یک لوله یا کانال انتقال آب تبدیل شود.
به گزارش ایرنا، زاینده رود به طول افزون بر ۴۰۰ کیلومتربه عنوان بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران در دهه‌های اخیر به یک رودخانه با جریان دوره‌ای تبدیل و در پایین‌دست با خشکی مواجه شده است .
نبود اقدام موثر برای مدیریت حوضه آبریز زاینده رود در کنار تشدید خشکسالی، دامنه این معضل را به پیامدهای زیست محیطی، فرونشست زمین و بحران های اجتماعی گسترده تر کرده است.
سال ها خشک بودن این رودخانه، محروم شدن کشاورزان از حقابه، پرداخت نکردن کامل حق نکاشت، اجرایی نشدن مصوبات (شورای عالی آب، شورای هماهنگی زاینده رود و شورای تامین استان) و تحقق نیافتن وعده ها به گِله‌مندی کشاورزان منجر شد.
۱۸ آبان امسال بود که کشاورزان شرق اصفهان با چادر زدن در بسترخشک رودخانه زاینده رود در جوار پل خواجو در اقدامی متفاوت و با هدف انعکاس رنج های خود، حقابه را مطالبه کردند.
در هفته بعد روز جمعه ۲۸ آبان؛ همزمان با سفر وزیر نیرو به اصفهان، اقشار مختلف مردم نیز به آنها پیوستند و احیای زنده رود بی جان و جریان دائمی آن را در تجمع آرام و بی حاشیه فریاد زدند که از سَرگیری طرح‌های نیمه‌تمام انتقال آب، بازنگری در تخصیص آب، تاکید بر واگذاری مدیریت آب به استان‌ها، پرداخت حقابه ها طبق قوانین جاری کشور و اهتمام به اجرای عدالت در بخش آب، رهاورد سفر اخیر وزیر نیرو به اصفهان بود.
همچنین بدنبال نامه حجت‌الاسلام حسین میرزایی نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی به رییس جمهور، دستور تشکیل کارگروه ملی ستاد احیای زاینده‌رود ابلاغ شد و رییس جمهور به رییس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری برای مطالعات علمی در زمینه احیای زاینده‌رود ماموریت داد.
معاون اول رییس‌جمهوری نیز بدنبال حضور گسترده مردم و کشاورزان در جوار پل خواجوی اصفهان در دستور ویژه به وزیران نیرو و جهاد کشاورزی خواستار رسیدگی فوری به حل مشکل آبریز زاینده‌رود در هر سه استان اصفهان، چهارمحال‌و بختیاری و یزد شد و کشاورزان نیز پس از ۱۷ روز پایان تحصن خود را بطور رسمی اعلام کردند.
روزهای اصفهان در بیم و امید چاره اندیشی برای زنده رودِ بی جان سپری شد تا اینکه بتازگی بدنبال بارش های خوب اخیر و افزایش حجم سد زاینده رود، رودخانه برای کشاورزان شرق و غرب اصفهان تنها به مدت ۱۲ روز بازگشایی شد.
همچنان احیای زاینده رود مانند سال های پیش در صدر مهمترین مطالبات مردم اصفهان بلکه همه مردمی است که در این حوضه آبریز زندگی می کنند.
خشکی زاینده رود، حیات تالاب بین المللی گاوخونی اصفهان در ۱۶۷ کیلومتری جنوب شرق اصفهان را نیز تحت شعاع قرار داده بطوریکه این بهشت فرح‌بخش که زمانی مکانی برای زمستان گذرانی و زادآوری پرندگان مهاجر و سایر جانوران بود اکنون در حال تبدیل شدن به کانون گرد و غبار و ریزگردهای سمی است.
زاینده رود بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی بویژه زرد کوه سرچشمه گرفته و در فلات مرکزی ایران به سمت شرق پیش می رود و به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می ریزد.