به گزارش خبرنگار معارف ایرنا امروز شانزدهم بهمن مصادف با سوم رجب سالروز شهادت امام دهم شیعیان است، اما این سوال مطرح است که چقدر درباره امام هادی (ع)اطلاعات داریم؟ اگر از امیرمومنان بپرسند، مطالبی را می دانیم، آن هم شاید به دلیل فیلم امام علی(ع) باشد که بارها از تلویزیون پخش شده یا مطالبی که در کتاب ها خواندیم و از سخنرانان شنیدیم.
درباره امام حسن (ع) هم از صلحش خبر داریم و کریم بودن آن حضرت. از سیدالشهدا هم مصیبت های عاشورا و قیام حسینی را می دانیم که پای روضه ها و منبرها یاد گرفته ایم. از امام سجاد (ع)هم اگر خیلی بدانیم یک صحیفه سجادیه است که شامل دعاهای ان حضرت است و این که امام چهارم را بیمار کربلا می نامند.
امام باقر(ع) و امام صادق (ع) را هم به این اندازه می‌شناسیم که کلاس‌های علمی داشتند و چهار هزار شاگرد تربیت کردند. امام کاظم (ع)سالها در زندان بوده و قربان امام هشتم (ع) هم می رویم که ولایت عهدی مامون را قبول کرد و اگر آن حضرت بطلبد سالی یک بار به پابوسش می رویم ولی شاید کمترین اطلاعاتی از امام جواد(ع)، امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) داشته باشیم.
با این که خود را شیعه ۱۲ امامی می دانیم ولی بسیاری از همین شیعیان شناسنامه ای، مشخصات دقیق بسیاری از بازیگران سینما و تلویزیون یا بازیکنان تیم های داخلی و خارجی فوتبال را بسیار دقیق تر از ویژگی‌های امامانشان می دانند. اگر باور ندارید از خودتان سوال کنید مهمترین ویژگی امام هادی (ع) چه بود. اگر پاسخی داشتید بدانید که می‌توانید خود را دوستدار امام نقی (ع) بدانید ولی اگر می خواهید شیعه آن حضرت باشید باید درصدی از همان ویژگی را در خود داشته باشید و در زندگی فردی و اجتماعی پیاده کنید.
نمی‌خواهم بگویم از امروز به دنبال مشخصات شناسنامه‌ای ائمه باشیم که آن هم خوب است ولی هدف ائمه تربیت شیعیانی بوده است که در حد و قواره خود پا جا پای ائمه بگذارند. مثلا این مطلب مهم نیست شاید خیلی مهم نباشد که امام هادی (ع)در ۱۵ ذیحجه در اطراف مدینه به دنیا آمدند ولی خوب است بدانیم که آن حضرت در زمان چند حاکم از خلفای عباسی هدایتگر شیعیان بود یا این که وقتی در بارگاه ائمه به خواندن زیارت جامعه کبیره مشغول می شویم، بدانیم که یادگار امام دهم است.
وقتی به عتبات عالیات سفر می‌کنیم می دانیم که حرم امام دهم و یازدهم و همچنین محل غیبت امام زمان (عج) در منطقه سامرا قرار گرفته ولی نمی دانیم چرا امام هادی(ع) و عسکری(ع) و مادر امام زمان آنجا دفن شده اند.
خوب است بدانیم امام هادی (ع) با انحرافاتی همچون غالیان مبارزه کرد؛ کسانی که مقام امامان را بالاتر برده و در حق آنان غلو می کردند. اگر امروز هم کسانی ائمه را بیش از آنچه معرفی شده اند، بالا می برند، مغضوب امام هادی (ع)هستند و ما هم وظیفه داریم همچون امام دهم از آنان دوری کنیم و برائت خود را اعلام کنیم.
به همین مناسبت خبرنگار معارف ایرنا با دو کارشناس مذهبی به گفت‌وگو نشست تا جزئیات بیشتری را در این زمینه در اختیار علاقه‌مندان قرار دهند.
مبارزه با منحرفان
حجت الاسلام علی‌رضا شاه فضل قمصری استاد معارف دانشگاه علوم پزشکی کاشان گفت: امام هادی(ع) بارها به شیعیان سفارش می‌کردند از گروه ها منحرف به ویژه غالیان دوری کنند و حتی در مواردی به‌شدت با آنان برخورد شود.
وی افزود: گروه غُلات یا غالیان از گروه‌های باطل و منحرف در دوران امامت امام هادی (ع) بودند که خود را شیعه معرفی می کردند ولی با افکار و عقاید بی اساس خود برای امام معصوم مقام خدایی قائل می‌شدند و گاهی خود را منصوب از طرف امام می دانستند و در واقع باعث بدنامی شیعیان در میان سایر فرقه‌ها می شدند.
این حافظ قرآن افزود: در چنین دورانی امام هادی (ع) با این گروه ها مبارزه می‌کرد و با طرد کردن آنان، اجازه نمی‌داد چنین بدنامی برای شیعه واقع شود.
وی افزود: علی بن حسکه، امام هادی (ع) را خدا و خالق جهان می دانست و خود را فرستاده ای از جانب امام برای هدایت مردم معرفی می‌کرد و می‌گفت هیچ یک از فرائض دینی مانند روزه، زکات و حجّ واجب نیست.
شاه‌فضل ضمن برشمردن اسامی برخی از سران این گروه های منحرف اظهار داشت: علی بن حسکه، قاسم یقطینی، حسن بن محمد بن بابای قمی معروف به ابن بابا، محمد بن نُصیر فهری و فارس بن حاتم از مهمترین سرکرده‌های این گروه‌ها بودند. مثلا محمد بن نصیر فهری ازدواج با محارم را جایز می دانست و به تناسخ (حلول ارواح مردگان در کالبد آیندگان) اعتقاد داشت.
وی افزود: امام دهم درباره عقاید باطل ابن حسکه در پاسخ به یکی از شیعیان نوشت «لعنت خدا بر او باد. او دروغ گفته است و من او را از دوستان و پیروان خود نمی دانم. خدا لعنتش کند»
شاه فضل افزود: امام هادی (ع) به یکی از شیعیان نامه‌ای نوشت و از فهری و ابن بابای قمی بیزاری جست و ضمن لعن آن دو، همه شیعیان را از فتنه این گروه های منحرف برحذر داشت. آنگاه امام دهم درباره این دو نفر نوشت «این دو تن، مال مردم را بنام ما می خورند و فتنه انگیز و مزاحم هستند. خداوند آنان را عذاب کند و گرفتار فتنه سازد. ابن بابا گمان برده که من او را به نبوت برانگیخته‌ام و او باب من است!»
وی درباره انحراف فارس بن حاتم گفت: انحراف‌ها و بدعت های فارس بن حاتم به قدری زیاد بود که امام دهم دستور قتل او را صادر و از طرف دیگر بهشت را برای قاتل او تضمین کرد. در عصر حاضر نیز گروهی از شیعیان افراطی در اشعار و مرثیه خوانی‌ها از الفاظی استفاده می‌کنندکه تمایلی به گفته‌های غلات دارد. البته شاید این افراد نیت بدی نداشته باشند، اما ممکن است به مرور زمان به انحرافات بیشتری کشیده شوند و بر همین اساس همه ما به عنوان شیعیان و دوستداران امام هادی (ع) وظیفه داریم تا از بروز و ظهور چنین انحراف هایی در جامعه اسلامی جلوگیری کنیم.
تلاش خلفای بنی عباس برای آلوده سازی فکری و اخلاقی
حجت الاسلام محمد رضایی آدریانی پژوهشگر تاریخ اسلام نیز گفت: مسائل عرفان، کلام و عقاید در دوران بنی عباس دچار بحران هایی شد و آن افراط و تفریط بود که البته افراط و غلو بیشتر بود. یعنی برخی شیعیان می خواستند ساحت ائمه را حفظ کنند و گاهی می خواستند بگویند شان ائمه خیلی عالی و متعالی است و ارتباطات غیبی دارند و به اسم اجتهاد از حدود تجاوز می کردند که در کوفه، بغداد، مصر، ایران و شهر قم به طور شدید بود.
رضایی ادامه داد: برخی افراد در این زمینه انحراف فکری داشتند و در حدود ۱۰ نفر به عنوان رهبران غلو در عصر امام هادی(ع) جریان‌ساز بودند و امام از همه آنان دوری می جستند. آن حضرت برای مدیریت این بحران، علمای متفکر شیعه را با آنان درگیر کردند تا منحرفان را به مسیر حق برگردانند ولی وقتی لجاجت آنان را دیدند، موضوعی با عنوان فاصله اجتماعی را ایجاد کردند تا شاید این افراد متحول شوند و اگر مقاومت می کردند، امام از آنان تبری جسته و انحراف آنان را اعلام کرده و تاکید داشتند تا با آنان مقابله فکری صورت گیرد.
وی افزود: اولین دورانی که با چنین افرادی مقابله فیزیکی صورت گرفت، دوران امام هادی(ع) بود که به شدت با مساله غلو برخورد کردند به گونه ای که دستور دادند در شهر قم که یک شهر حدیثی و علمی بود، ترتیبی صورت گیرد تا این شهر به عنوان مدرسه علمی ایران به آفت غلو گرفتار نشود. لذا دستور دادند این افراد را از قم اخراج کنند که فضای قم سالم بماند.
رضایی افزود: البته میان این افراد و غالیان مناظرات علمی صورت می گرفت ولی بسیاری از این افراد با لجاجت از پذیرش حق خودداری کرده و بحران ایجاد می کردند. یعنی این افراد اباحه گری کرده و بعضی از حریم ها و مرزهای اخلاقی را در می‌نوردیدند.
این پژوهشگر تاریخ اسلام اضافه کرد: بعضی از این افراد از طرف جریان حاکمیت حمایت می‌شدند. حتی جعفر برادر امام عسکری (ع) که ادعای امامت داشت در دو مقطع ادعای امامت کرد. یکی پس از شهادت امام هادی (ع) و یک بار پس از شهادت امام عسکری(ع). مهمترین دلیل انحراف او حاکمیت بود. خلفای بنی عباس در دوران امام رضا(ع)، امام جواد(ع) و امام هادی(ع) اصرار داشتند که امام را به مرکز خلافت منتقل کرده و کنار خودشان نگه دارند و در جلسات فسق و فجور آنان حضور پیدا کنند که اهل بیت(ع) از این جلسات فاصله می گرفتند.
وی افزود: خلفای بنی عباس تلاش می‌کردند تا اهل بیت(ع) را از نظر اخلاقی آلوده جلوه دهند و بعضی از فرزندان امام و حتی برخی از چهره های شیعه را آلوده می کردند و رهبرانی را آلوده جلوه دهند که ادعای اوج فضیلت را داشتند. بنابر این مساله جعفر را نباید یک ادعای ساده دانست و باید آن را عمیق تر دید. چون خلافت تلاش می کرد تا دیگر فرزندان امام هادی (ع)مانند سیدمحمد یا سید حسین را در معرض خطر قرار دهند ولی سیدمحمد از سامرا فاصله گرفت و در راه رحلت کرد و سیدحسین نیز آلوده نشد.
ضرورت رعایت فاصله اجتماعی با آلودگی های فکری
رضایی با اشاره به تلاش دشمن برای آلوده سازی اخلاقی، فکری و سیاسی شیعیان گفت: امام هادی (ع) یک وضعیت پیچیده را در آستانه غیبت مدیریت کردند. اولین گام امام این بود که مبانی معرفتی و توصیه های اخلاقی را نشر بدهند ولی وقتی مقاومت میشد و این مقاومت از طرف حکومت حمایت میشد مهمترین راهبرد امام که امروز نیز می تواند جواب دهد، فاصله سازی اجتماعی بود. یعنی جوامع اصیل از آلودگی فاصله بگیرد و مرزبندی خود را اعلام کند.
وی افزود: با هدایت های امام هادی (ع) این جامعه اصیل، خود را در برابر شبهات واکسینه کرده و خود را ارتقاء داد. چون درمان کسانی که آلوده شده اند فایده‌ای نداشت و در واقع این افراد از دست رفته بودند و باید معرفت شیعیان روزآمد میشد. بر همین اساس امام هادی (ع) دو زیارت عمده دارند. یکی زیارت جامعه کبیره و یکی زیارت غدیریه است. زیارت جامعه کبیره مبانی امامت و ولایت را به گونه ای ارائه می‌دهد که نه شان امام پایین بیاید و نه غلو شود. یعنی چگونه با غلو مبارزه و شان امام در عالی ترین مرتبه حفظ شود.