پیوند سلول های بنیادی خونساز از علوم نوین حوزه پزشکی است که می توان به کمک آن شمار زیادی از بیماری های صعب العلاج و کشنده را درمان کرد به نحوی که سلول‌های بنیادی خونساز، سلول‌های چند توانی هستند که می‌توانند به سلول‌های خونی تبدیل شوند و این سلول‌های بنیادی در مغز استخوان، جریان خون داخل عروقی و خون بند ناف وجود دارند.
اهدای سلول های بنیادی خونساز از ۲ طریق اهداکنندگان خویشاوند و غیرخویشاند صورت می گیرد، برای این که فردی به عنوان دهنده سلول بنیادی برای انجام پیوند مغز استخوان انتخاب می شود، فاکتوری به نام HLA که شناسنامه ژنتیکی فرد است باید بین گیرنده و دهنده پیوند سازگار باشد و در حدود ۷۰ درصد مواقع، دهنده خویشاوند سازگار یافت نمی شود و در این حالت لازم است جستجو برای داوطلبان اهدای سلول های بنیادی خونساز غیرخویشاوند آغاز شود.
بیش از ۵۰ بیماری با پیوند سلول های بنیادی خونساز قابل درمان است
بیش از ۵۰ بیماری با پیوند سلول های بنیادی خونساز قابل درمان است و این بیماری ها را می توان در پنج گروه بیماری های بدخیم خونی، بیماری های غیر بدخیم خونی مانند تالاسمی و کم کاری مغز استخوان، بیماری های نقایص ایمنی ارثی، بیماری های نقایص ارثی متابولیک بدن طبقه بندی کرد، در این بیماری ها براساس تائید علمی تنها راه علاج قطعی بیماران، استفاده از پیوند سلول های بنیادی خونساز است.
در حدود ۷۰ درصد مواقع، دهنده سلول بنیادی خون ساز خویشاوند سازگار یافت نمی شود و بیش از ۵۰ بیماری با پیوند سلول های بنیادی خون ساز قابل درمان است و در این بیماری ها براساس تائید علمی تنها راه علاج قطعی بیماران، استفاده از پیوند سلول های بنیادی خون ساز است.
مشتاقانه برای اهدای سلول های بنیادی خونساز ثبت نام کردم
حمید کریمی ۳۵ ساله ازاهالی مشهد مقدس یکی از اهداکنندگان سلول های بنیادی خونساز است که در آذرماه ۱۴۰۰ موفق به انجام این کار نجات بخش شده است و درمورد اینکه چطور تصمیم گرفت این کار مهم را انجام دهد، گفت: سال گذشته و بر طبق برنامه ای که اهدای خون مستمر انجام می دادم به مرکز اهدای خون امام رضا(ع) مراجعه کردم و در آنجا بود که یکی از کارکنان آن مرکز در مورد اهدای سلول های بنیادی با من صحبت کرد و وقتی دیدم می توانم با این روش به نجات فردی کمک کنم، مشتاقانه پذیرفتم و در لیست داوطلبان این کار ارزشمند ثبت نام کردم.
وی ادامه داد: من از سال ۱۳۸۳ تا کنون به صورت منظم و برای نجات جان بیماران، اهدای خون را یک ضرورت در زندگی ام قرار داده ام و خوشحالم که خدا نعمت سلامتی به من داده و برای شکرگزاری، بهترین راه همین اهدای خون برای کمک به بیماران نیازمند به خون است.
کریمی درمورد اینکه مراحل انجام اهدای سلول های بنیادی را چگونه طی کرده است، خاطرنشان کرد: انجام اهدای سلول های بنیادی تفاوت هایی با اهدای خون دارد و آزمایش های مختلفی صورت گرفت که در ۲۰ آذرماه امسال بود که توانستم این کار را برای نجات جان یک بیمار هموطن انجام دهم.
وی در پاسخ به اینکه آیا می دانید که باعث نجات جان یک پسربچه ۹ ساله شده اید؟ با تعجب، گفت : "واقعا" همین الان فهمیدم و خیلی خوشحالم و چه چیزی بهتر از این، چون من خودم دو پسر ۶ و ۲ ساله دارم و به عنوان یک پدر می فهمم سلامتی فرزند چه حس خوبی دارد و خدا را شاکرم که توانستم خانواده ای را شاد کنم و به من گفته بودند که تا ۳ سال بعد از عمل پیوند، نمی توان بیمار بهبودیافته را دید و الان هم واقعا مایل نیستم این دیدار انجام شود، چون این کار را برای رضای خدا کردم.
این اهداکننده سلول های بنیادی خونساز درمورد اینکه، آیا خانواده اش راضی به انجام این کار بودند؟ نیز گفت:همسرم بسیار من را تشویق کرد و خود من هم وقتی می رفتم مطب پزشکان و کودکان بیمار را می دیدم، انگیزه ام برای این کار صدچندان می شد.
اهدای خون و سلول های بنیادی را به همه توصیه می کنم/ به انتقال خون اعتماد دارم
وی در پاسخ به اینکه بعد از اهدای سلول های بنیادی به دیگران هم این کار را سفارش کردید؟. تاکید کرد: قطعا، همیشه و همه جا به دوستان و آشنایان توصیه خواهم کرد این کار مهم را تجربه کنند و این حجم از آرامش و رضایت درونی که دارم را با دیگران به اشتراک می گذارم تا از لذت نجات یک بیمار هموطن در هر کجای این آب و خاک بی بهره نمانند.
وی خاطرنشان کرد: من اهل مشهد الرضا هستم و هر بار که زیارت بروم نایب الزیاره کارکنان زحمتکش سازمان انتقال خون و بیماران خواهم بود که امیدوارم به عنایت امام مهربانی حضرت رضا(ع) بتوانیم به یکدیگر کمک کنیم و ان شاالله تمام بیماران هم لباس عافیت و سلامت بپوشند.
کریمی تاکید کرد: من به سازمان انتقال خون اعتماد دارم و می دانم که این خون ها و سلول های بنیادی که توسط مردم اهدا می شود در اوج امانتداری و سلامت به بیماران انتقال داده می شود و ضمن تشکر از مسئولان و کارکنان انتقال خون خراسان رضوی، امیدوارم حال مردم کشورم همیشه خوب باشد.
تاسیس مرکز پذیرش اهداکنندگان سلول های بنیادی خونساز، سازمان انتقال خون
طبق اساسنامه سازمان انتقال خون ایران، این مرکز مسئول تهیه خون و سلول های خونی است، با توجه به آن که سلول های بنیادی خون ساز هم نوعی از محصولات سلولی خون هستند، سازمان انتقال خون ایران در حیطه وظایف تعیین شده، اقدام به تاسیس مرکزملی سپاس(مرکز پذیرش اهداکنندگان سلول های بنیادی خون ساز) کرده است.
سال ۱۳۸۶ بود که مسئولان سازمان انتقال خون در قالب یک پیشنهاد به وزارت بهداشت، خواستار راه اندازی مرکز پذیره نویسی سلول های بنیادی و بانک خون بند ناف شدند که با این پیشنهاد در سال ۱۳۸۷ و بعد از تایید و تامین منابع از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری موافقت شد و دو سال پس از آن در سال ۱۳۸۹ با حضور وزیر وقت بهداشت، مدیر عامل وقت سازمان انتقال خون و سایر مسئولان، طرح ۱۰ هزار نفری پذیره نویسی شروع شد.
مرکز پذیره نویسی سلول های بنیادی و بانک خون بند ناف سازمان انتقال خون از سال ۱۳۸۹شروع به پذیره نویسی برای اهدای سلول های بنیادی خونساز کرد.
چرا انتقال خون می تواند پذیره نویسی سلول های بنیادی را انجام دهد؟
مسئول مرکز پذیره نویسی سلول های بنیادی سازمان انتقال خون در مورد شروع به کار مرکز سپاس، گفت: به چند دلیل معتقد بودیم انتقال خون می تواند طرح ۱۰ هزار نفری پذیره نویسی را انجام دهد و دلایل ما این بود که سالم ترین افراد به انتقال خون مراجعه می کنند، پوشش جغرافیایی و قومیتی گسترده ای را در مراکز انتقال خون سراسر کشور داریم و همچنین انتقال خون در برخورد با افراد داوطلب متخصص است که این تجربه هایی غیرقابل رقابت است.
رضا گلستانی ادامه داد: در حد فاصل سال های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۶، طرح ۱۰ هزار نفری پذیره نویسی انجام شد که داوطلبان اهدای خون به صورت آگاهانه برای کمک به بیماران صعب العلاج و نیازمند به سلول های بنیادی خونساز همچون سرطان خون، نقص های سیستم ایمنی، تالاسمی، آنمی داسی شکل، آنمی آپلاستیک و بیماری های متابولیک ارثی اعلام آمادگی کردند و از سال ۱۳۹۶ طرح جذب یک صدهزار داوطلب اهدا به تصویب وزارت بهداشت رسید که ۶۰ هزار نفر به سازمان انتقال خون اختصاص پیدا کرد و با افزایش مراکز سپاس در ۳۱ استان در ادارات کل انتقال خون کشور در انتهای ۱۳۹۹ این تعداد تامین شد.
داوطلبان اهدای خون به صورت آگاهانه برای کمک به بیماران صعب العلاج و نیازمند به سلول های بنیادی خونساز همچون سرطان خون، نقص های سیستم ایمنی، تالاسمی، آنمی داسی شکل، آنمی آپلاستیک و بیماری های متابولیک ارثی اعلام آمادگی کردند.
مراحل پیش از اهدای سلول های بنیادی
وی مراحل پیش از اهدای سلول های بنیادی را نیز اینگونه تشریح کرد: برای این کار حیاتی و نجات بخش، چهار مرحله پیش از اهدا داریم که مراحل ثبت نام و آزمایش اولیه، آزمایش تکمیلی (سازگاری اولیه)، آزمایش تاییدی و تزریق دارو است و در مرحله اول ثبت نام و بعد از اعلام رضایت آگاهانه، ۲ لوله خون برای آزمایش ۶ عامل ژنتیک گرفته می شود و در مرحله دوم بعد از سازگاری اولیه، ۴ عامل ژنتیک دیگر اضافه می شود و در مرحله سوم بعد از هماهنگی و سازگاری خون داوطلب و خون بیمار، مجموع ۱۰ عامل ژنتیکی به عنوان تست تاییدی و دقیق تر همراه با آزمایش های کلی سلامت برای سازگاری کامل نیز انجام می شود در مرحله چهارم و با تزریق دارو، سلول های بنیادی را در خون محیطی افراد افزایش می دهند و بعد از آن پیوند سلول های بنیادی صورت می گیرد که این مراحل حداقل ۳ ماه زمان می برد.
گلستانی گفت: در حال حاضر شرط سنی افراد داوطلب ثبت نام در بانک سلول های بنیادی سازمان انتقال خون را ۱۸ تا ۳۵ سال است و در صدد بازنگری آن هستیم، چرا که در حدود ۴۰ درصد اهدا کنندگان خون از چرخه داوطلبان اهدا سلول های بنیادی خارج می شوند.
در همه استان های کشور مرکز پذیره نویسی داریم
وی خاطرنشان کرد: در ۳۱ استان کشور و در ادارات کل استانی، مرکز پذیره نویسی داریم و در این سال ها توانسته ایم ۲۳ پیوند سلول های بنیادی را انجام دهیم، البته در سال ۲ هزار بیمار نیازمند به پیوند داریم که حدود هزار نفر از سلول های بنیادی خودشان، ۵۰۰ نفر از خون خویشاوندان و حدود ۵۰۰ نفر هم نیاز به پیدا شدن یک نفر غیرخویشاوند از لیست پذیره نویسی هستند که برای پیدا کردن اهداکننده سلول های بنیادی که خون سازگار با این ۵۰۰ بیمار داشته باشد، به علت پراکندگی ژنتیک افراد نیاز به ۱ تا ۲ میلیون اهداکننده هست که از بین آنها بتوان به مورد سازگار دست پیدا کرد.
وارد کردن سلول های بنیادی از خارج کشور ۲۰ هزار یورو هزینه دارد، بنابراین تامین اعتبار و حمایت در زمینه پذیره نویسی سلول های بنیادی از طرف دولت مورد نیاز است.
وی افزود: به همین دلیل در برنامه راهبردی پنج ساله، مقرر شده است که سالی ۱۰۰هزار و در مجموع ۵۰۰ هزار پذیره نویسی انجام شود و با افزایش این آمارها امکان تامین سلول های بنیادی مورد نیاز فراهم شود، وارد کردن سلول های بنیادی از خارج کشور ۲۰ هزار یورو هزینه دارد، بنابراین تامین اعتبار و حمایت در زمینه پذیره نویسی سلول های بنیادی از طرف دولت مورد نیاز است.
۶۳ هزار داوطلب ثبت نام و اعلام آمادگی کرده اند
مسئول مرکز پذیره نویسی سلول های بنیادی سازمان انتقال خون به پیگیری و نشست های مدیر عامل سازمان انتقال خون با خیرین سلامت برای تامین فنآوری تعیین عوامل ژنتیکی سازگاری پیوند با بازدهی بالا اشاره دارد و خاطرنشان کرد: هم اکنون ۶۳ هزار داوطلب ثبت نام و اعلام آمادگی کرده اند که از این جمع، ۲۸ هزار نفر تعیین عامل ژنتیکی شده اند و امیدواریم با بیمه کردن این اهداکنندگان بابت مرخصی در هنگام درگیر بودن برای مراحل مختلف تا پیوند سلول های بنیادی و همچنین اعطای حقوق شهروندی از قبیل تسهیلات رفاهی و اجتماعی بتوانیم شاهد حضور داوطلبان بیشتری باشیم.
گلستانی تاکید کرد:تا کنون یک تجربه ۱۴ ساله را پشت سرگذاشته ایم و در حال حاضر نیاز به تشکیلات جدید داریم تا با منابع انسانی بیشتر بتوانیم این وظیفه مهم را انجام دهیم که معاونت فنی سازمان انتقال خون، موافقت اولیه خود را انجام داده و امیدواریم با ارتقای ساختار تشکیلاتی به روند حرکتی مرکز سپاس شتاب بیشتری بدهیم.