محیط زیست و مولفه های زیستی موجود در آن بخش جدانشدنی از زندگی بشر هستند، در واقع بقای انسان به ادامه حیات محیط زیست وابسته است، از این رو هر تغییری در محیط زیست بر کیفیت زندگی بشر تاثیر می گذارد، با این وجود انسان با زیاده خواهی نابودگر اصلی محیط زیست است به طوری که بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، بشر تاثیر ویرانگری بر خشکی، دریاها و هوا داشته و در حال حاضر یک میلیون گونه جانوری و گیاهی در معرض خطر انقراض قرار دارند.
بر اساس آمارهای اعلام شده طی نیم قرن گذشته، جمعیت جهان دو برابر، اقتصاد جهانی چهار برابر و تجارت جهانی بیش از ۱۰ برابر افزایش یافته است و برای تولید غذا، پوشاک و تامین انرژی این جهان رو به رشد، منابع طبیعی و حیات وحش با سرعتی سرسام آور در معرض خطر نابودی قرار گرفته اند که برای جلوگیری از این نابودی دنیا به سمت استفاده از فناوری های نوین رفته چون به این نتیجه رسیده که دیگر با روش های سنتی قادر به حفاظت از محیط زیست و تنوع زیستی موجود نیست.
با توجه به نابودی بخش زیادی از محیط زیست در راستای توسعه اقتصادی، دولتمردان به این نتیجه رسیدند که باید همزمان با توسعه، محیط زیست را هم حفظ کرد و به توسعه پایدار رسید که بعد از بررسی ها متوجه شدند که این کار به روش های سنتی امکان پذیر نیست از این رو به فناوری های نوین و هایتک روی آوردند، بر این اساس پیشرفت های به دست آمده در فناوری در ۲۰ سال گذشته، ابزارها و روش های مناسبی را برای ارزیابی نحوه عملکرد انسان در حفاظت از محیط زیست در دسترس قرار داد، مثلا فناوری سنجش از راه دور این امکان را فراهم کرد که تغییرات و دخل و تصرف در حوضه های طبیعی مثلا تالاب ها و جنگل ها دنبال شود، همچنین ابزارهای تجزیه و تحلیل دی.ان.ای در گیاهان و حیوانات، روش مدیریت گونه های در معرض خطر را تغییر داده است، در این راستا کشورهای توسعه یافته ای مانند سوئد، دانمارک و نروژ پیشرو هستند.
در ایران نیز با توجه به پتانسیل بالا در زمینه محیط زیست، استفاده از فناوری های نوین مورد توجه قرار گرفته است به طوری که مسوولان محیط زیست معتقدند که دیگر به روش های سنتی امکان حفاظت از محیط زیست وجود ندارد، چندی پیش علی سلاجقه معاون رییس جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اهمیت استفاده از تکنولوژی و فناوری‌های نوین گفته بود که اگر حوزه محیط زیست، پایش، کنترل فیزیکی، مدیریت مناطق و کارهای دیگر، با تکنولوژی نوین توأم باشد، مسلماً راندمان کار هم افزایش خواهد یافت.
وی به توصیه‌های رهبر معظم انقلاب درباره مقوله پژوهش و علم‌آموزی اشاره کرد و گفت: ایشان همواره بر مقوله پژوهش تأکید دارند و در افق ۱۴۰۴ مبنا را بر اساس علم و بهره‌گیری از مطالعات پژوهشی توصیه می‌کنند و ما باید با رهنمودهای ایشان و استفاده از ظرفیت‌های موجود کارهایمان را مبتنی بر نتایج و تحقیقات علمی پیش ببریم.
همچنین سرهنگ جمشید محبت خانی فرمانده یگان حفاظت محیط زیست در این زمینه تاکید کرده بود که بهره مندی از شیوه های حفاظت نوین و تغییر روش های سنتی از برنامه های یگان است.
یکی از پیشروترین فناوری‌ها در حوزه کمک به حفظ و نگهداری محیط زیست و منابع طبیعی، فناوری فضایی است که تحولی جدی و موثر در زمینه پایش، نظارت و جمع‌آوری داده از نقاط مختلف کره زمین، آلاینده های مختلف، اقلیم و آب و هوا و نیز تنوع زیستی و حیات وحش ایجاد کرده است، بر این اساس و با تلاش و پشتکار جمعی از دانشمندان ایرانی عرصه هوا و فضا، همزمان با روز گرامیداشت فناوری فضایی از ۳ سامانه زیست محیطی آتش‌بان برای پایش ماهواره‌ای آتش فعال و مدیریت آتش‌سوزی، کرانه برای رصد رودخانه‌ها، تالاب‌ها و بدنه‌های آبی کشور و آفاق برای پایش گرد و غبار و آلودگی هوا رونمایی شد.
سامانه آتش‌بان می‌تواند از سوی همه سازمان‌ها و نهادهای مسوول برای حفظ و نگهداری از منابع طبیعی مورد استفاده قرار گیرد که سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری و نیز سازمان مدیریت بحران می‌توانند از محصولات این سامانه استفاده کنند.
سامانه آفاق نیز کاربردهای بسیار زیادی در شناسایی گرد و غبار، پایش و ردیابی مسیر گرد و غبار، شناسایی کانون‌های ایجاد گرد و غبار و برآورد شدت گرد و غبار دارد که سازمان مدیریت بحران، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان هواشناسی و نهادهای مدیریت شهری و مراکز پژوهشی می‌توانند از محصولات این سامانه استفاده کنند.
سامانه کرانه هم سامانه‌ای است که به شناسایی بدنه‌های آبی به صورت منظم و مستمر برای بخش‌های مختلفی مانند اقلیم‌شناسی، هواشناسی، کشاورزی، شیلات، محیط زیست و منابع طبیعی می‌پردازد و وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان مدیریت بحران از بهره برداران این سامانه هستند.
در این راستا سازمان حفاظت محیط زیست رویکرد استفاده از فناوری های نوین را در حوزه های مختلف دریایی، حیات وحش و تنوع زیستی در پیش گرفته و در تلاش است با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در قالب شرکت های دانش بنیان گام های سازنده ای در این زمینه بردارد که پایش تالاب های کشور با استفاده از فناوری ماهواره ای با کمک یک شرکت دانش بنیان اولین گام در این زمینه است که برداشته شده است.
مصطفی جعفری مدیر عامل یک شرکت دانش بنیان که در زمینه پایش محیط زیست فعالیت می کند، درباره استفاده از فناوری های نوین در حفاظت از محیط زیست به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: امروزه دیگر حفاظت از عرصه های طبیعی به روش سنتی امکان پذیر نیست و تاکید این است که به جای سنتی حفاظت کردن از محیط زیست از فناوری های روز و پیشرفته استفاده شود که این ظرفیت در کشور وجود دارد و زمینه استفاده از آن نیز فراهم شده است.
امروزه حفاظت از عرصه های طبیعی به روش سنتی امکان پذیر نیست، تاکید این است که از فناوری های روز و پیشرفته استفاده شود؛ این ظرفیت در کشور وجود دارد و زمینه استفاده از آن نیز فراهم شده است.وی با اشاره به اینکه این رویکرد در فاز اول با پایش تالاب ها و سواحل آغاز شده است افزود: برای حفاظت از این حوضه های آبی ابتدا باید بدانیم که سطح آب تالاب ها کاهش یافته یا افزایش یعنی در واقع شرایط آبی تالاب ها در چه وضعیت قرار دارد، دوم اینکه در حریم تالاب ها چه تعارضاتی صورت گرفته و ساخت و ساز تا چه اندازه بر سواحل و تالاب ها اثر گذاشته است، وضعیت ورود پساب های کشاورزی و حتی خانگی و صنعتی به تالاب و اینکه حقابه ها تا چه اندازه تامین شده و آیا تالاب ها در زمینه رسیدن آب از یک رژیم ثابت تبعیت می کنند یا خیر که با دانستن اینها می توان دنبال راهکار برای بهبود شرایط بود.
وی اظهار داشت: امروزه دیگر دست یافتن به این حجم از اطلاعات به روش سنتی مانند حضور در محل و مشاهدات به طور مداوم امکان پذیر نیست بنابراین نیازمند ابزارهای نوین در این زمینه هستیم که استفاده از توان ماهواره ای می تواند راه حل خوبی در این زمینه باشد که البته با توجه به محدودیت های تحریم اما کشور در این زمینه پیشرفت های خوبی داشته است به طوری که از طریق ماهواره توان دسترسی به تصاویر تا فاصله ۱۰ متری را داریم که می توانیم هر ۸ روز وضعیت تالاب ها را پایش کنیم که آیا ساخت و سازی در حریم آن صورت گرفته و یا سطح آبی تالاب در چه شرایطی قرار دارد.
جعفری ادامه داد: موضوع بعدی این است که بخواهیم دقت را بالاتر ببریم و از ۱۰ متر به زیر یک متر برسیم که این کار دیگر با استفاده از تصاویر ماهواره ای امکان پذیر نیست و برای این منظور از هواپیما استفاده می کنیم به این صورت که هواپیماهای فوق سبک را به دوربین و انواع سنسورها تجهیز می کنیم تا بتوان با دقت بیشتری اندازه گیری کرد که اکنون با استفاده از این فناوری چندین تالاب را با دقت ۵ سانتیمتر فاصله پایش کردیم که دقت بسیار بالایی است.
مدیر عامل شرکت دانش بنیان رایان نور تدبیر گفت: نکته بعدی این است حالا که این اطلاعات را جمع آوری کردیم چگونه در اختیار دولتمردان، مسوولان ذیربط و تمام آنهایی که حق مداخله در این امور را دارند قرار گیرد، چون امروزه دیگر کتابچه و بروشور جوابگوی این نیاز نیست بر این اساس نیاز به سامانه ای است تا این اطلاعات در آن بارگذاری شود و در اختیار مدیران و تصمیم گیران در عرصه های تالابی و به طور کلی محیط زیست قرار گیرد.
وی با بیان اینکه اکنون سازمان حفاظت محیط زیست از تصاویر ماهواره ای که ما در اختیارشان قرار می دهیم استفاده می کند افزود: سال گذشته تعدادی از تالاب ها را از ۲۰ سال گذشته تاکنون با تصاویر ماهواره ای بررسی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که اکنون تالاب ها از یک رژیم ثابت برای تامین آب پیروی نمی کنند، یعنی در یک سال آب زیاد و در یک سال آب کمتری به آنها می رسد، در واقع بین آب و تالاب یک رابطه سینوسی وجود دارد نه خطی که بر این اساس تالاب ها همیشه در یک شرایط قرار ندارند.
جعفری اظهار داشت: با توجه به اهمیت موضوع حفاظت از تالاب ها، مقرر شد تا به صورت ماهانه این حوضه های آبی پایش شوند که بر این اساس هر ماه وضعیت تالاب ها را اعلام می کنیم و اطلاعات به دست آمده در سامانه مربوطه ثبت می شود که سامانه هم با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در حال بارگذاری اطلاعات است که به زودی رونمایی می شود و بعد از آن تمام اطلاعات در اختیار همگان قرار می گیرد؛ این کار تا پیش از این انجام نمی شد.
شمارش گونه های جانوری و پایش میش مرغ با استفاده از فناوری های روز از دیگر برنامه های سازمان حفاظت محیط زیست است.وی درباره اینکه آیا این روند را می توان به بخش های دیگر محیط زیست هم تعمیم داد گفت: بله این امکان وجود دارد، بر این اساس بعد از محیط زیست دریایی کار را در زمینه محیط زیست طبیعی در حوزه جنگل ها و مناطق حفاظت شده آغاز می کنیم که تا همین هفته جزییاتی از شرح خدمات ما در این زمینه مشخص می شود که بعد از آن جنگل ها و مناطق حفاظت شده را با دقت ۵ تا ۱۰ سانتیمتر پایش می کنیم.
مدیر عامل این شرکت دانش بنیان افزود: ورود در حوزه حیات وحش از دیگر برنامه های ما است که با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست انجام خواهیم داد، در این همکاری در زمینه شمارش گونه های جانوری مد نظر سازمان ورود می کنیم، همچنین ورود به موضوع میش مرغ و پایش آن هم از دیگر برنامه های مشترک ما با سازمان محیط زیست است که به زودی آغاز می شود.
جعفری تاکیدکرد: تمرکز ما بر این است که با استفاده از فناوری های روز محیط زیست را حفظ کنیم و آنرا که به صورت امانت در دست ما است به آیندگان تحویل دهیم، خوشبختانه این ظریفت در کشور وجود دارد و باید به نحو مطلوبی از آن استفاده کنیم تا شاهد محیط زیستی سالم و با طروات باشیم.
۹۰۱۴