چهلمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با تمام برنامه‌ریزی‌ها برای برگزاری به شکل فیزیکی بار دیگر از گزند ویروس کرونا در امان نبود و اوج‌گیری پیک ششم این ویروس در قالب سویه اُمیکرون باعث شد تا بار دیگر ظرفیت پذیرش سالن‌های نمایشی این رویداد به ۳۰ درصد کاهش پیدا کند.
نکته حائز اهمیت اما در این میان آن بود که مسئولان با وجود تمامی اقداماتی که در مسیر واکسیناسیون عمومی و رسیدن به ایمنی نسبی کشور صورت‌گرفته بود با اتکا به تجربه جشنواره سی‌ونهم تئاتر فجر(۱۳۹۹) چنین روزهایی را در بزنگاه‌های تلخش پیش‌بینی کرده بودند و از ابتدا نیز بنا بود تا جشنواره تئاتر فجر در گام چهلم در کنار ارائه فیزیکی و میزبانی زنده از مخاطبان، بخشی مهمی از آثار خود به‌ویژه در قالب نمایش‌های صحنه‌ای را در بستر فضای مجازی با اتکا به تلویزیون تئاتر ایران که تولد آن را همزمان با جشنواره سی‌ونهم تئاتر فجر در سال ۹۹ شاهد بودیم ارائه دهد.
حال به واسطه همین اتفاق و قرار گرفتن در آستانه پخش آثار صحنه‌ای چهلمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از امروز (سه‌شنبه ۱۹ بهمن ماه) همزمان با سومین روز از فصل اجرایی آثار جشنواره چهلم درباره آنچه طی این یک‌سال بر تلویزیون تئاتر ایران از زمان تولدش گذشته؛ دستاوردهایی که برای هنر نمایش ایران داشته و اتفاقاتی که در جشنواره چهلم تئاتر فجر رقم زده‌است با رضا بصیرت مدیرعامل انجمن هنرهای نمایشی ایران به گفت‌وگو نشستیم.
برداشتن نخستین گام همزیستی تئاتر با کرونا
بصیرت در گفت‌وگو با خبرنگار تئاتر ایرنا گفت: در دو سالی که آن را در سایه همزیستی با کرونا سپری کرده، همه ما از دست‌اندرکاران تئاتر تا هنرمندانی که تمام‌قد پای تولید و اجرای مستمر آثار نمایشی ایستادند شاهد تعطیلی‌های پی‌درپی سالن‌های تئاتر بودیم و همگی این شرایط را با تمام فراز و فرودهایش درک کرده‌ایم.
وی خاطرنشان کرد: از سوی دیگر می‌دانیم برآیندی از تولیداتی که طی سال در تمامی استان‌ها و تهران اتفاق می‌افتد را قرار است در قالب عرضه در جشنواره تئاتر فجر شاهد باشیم. آثاری که در این رخداد داوری‌شده و برگزیدگانش درنهایت معرفی می‌شوند.
اگر بگوییم در برگزاری جشنواره تئاتر فجر تحت تاثیر آن فراز و فرودهای این دوساله نبودیم قطعا حقیقت را قلب کردیم. جشنواره تئاتر فجر نیز تحت تاثیر کرونا بوده و قرار گرفته است. سال گذشته (۱۳۹۹) برگزاری و عدم برگزاری جشنواره سی‌ونهم محور اصلی برنامه مدیران بود
مدیرعامل انجمن هنرهای نمایشی ایران خاطرنشان کرد: آنچانکه می‌دانید برخی از رویدادهایی که زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بودند سال گذشته تعطیل شدند اما همین که از ابتدا مدیرکل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تأکید و بنای خود را بر آن قرار داد که جشنواره سی‌ونهم را مطابق با هر آنچه که ستاد ملی مقابله با کرونا اعلام کرد برگزار کنیم گام بزرگی در حوزه همزیستی تئاتر با کرونا برداشته شد.
وی با تاکید بر آنکه درنهایت بخش آثار تئاتر خیابانی جشنواره سی‌ونهم را در قالب فیزیکی و بخش‌های صحنه‌ای را به شکل مجازی به مخاطبان ارائه دادیم که در نوع خود کارنامه قابل قبولی برای مدیریت تئاتر در آن شرایط بحرانی بود افزود: اتفاقی که سال گذشته افتاد و به جشنواره کمک کرد آن بود که چون نمی‌دانستیم می‌توانیم جشنواره سی‌ونهم را حضوری برگزار کنیم یا خیر، مجبور بودیم برنامه‌ریزی خود را برای عرضه آثار نمایشی در پلتفرم‌های فضای مجازی که آن زمان وجود داشت استوار کنیم.
بصیرت یادآور شد: همین مساله به خودی تکنیک و شیوه ارائه متفوت آثار نمایش را وارد جریان تئاتر کشور کرد. ما نیز مجبور شدیم استانداردی از ضبط آثار نمایشی را احصا و ترجمه کنیم و در اختیار دوستان هنرمند قرار دهیم. سپس تیمی حرفه‌ای را انتخاب کنیم که دوستان کارگردان و تولیدکنندگان نمایش را با این امر آشنا سازند که در کنار اجرای صحنه‌ای در مسیر کارگردانی نمایش‌شان برای پخش از پلتفرم در بستر فضای مجازی نیز فکر کنند. همین مساله باعث شد که هنرمندان نیز به چنین بستری توجه بیشتری داشته باشند.
برای تحقق آن مهم هزینه‌هایی را پیش‌بینی کرده‌ایم تا آثار را با بهترین کیفیت و منطبق با استانداردهای روز جهان ضبط کنیم و این خود ارتقاء و هدایتی را در عرصه تئاتر رقم زد که امسال در جشنواره چهلم شاهد بهره‌برداری از آن تجربه به بهترین نحو هستیم.
بنای ارائه آثار در بستر فضای مجازی از ابتدا با جشنواره چهلم بود
مدیرعامل انجمن هنرهای نمایشی ایران با اشاره به این مساله که همگی بر این مهم واقفیم که شرایط در شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۰ چندان مناسب نبود و بازهم شاهد تعطیلی‌های پی‌درپی بودیم و عملاً تکلیف تئاتر، مدیریت آن، تولید و اجرا آثار نمایشی مشخص نبود یادآور شد: اما در ادامه از یک سو خوشبختانه با فرایند طی شدن واکسیناسیون در شرایط بهتری قرار گرفتیم و از سویی دیگر تجربه سال گذشته امسال بسیار به یاری ما آمد و از آن به بهترین نحو استفاده کردیم.
وی ادامه داد: تمامی دوستان تمهیدات لازم را اندیشیده‌اند و تصویربرداری آثار جشنواره چهلم در قالب عرضه با کیفیتی بهتر از سال گذشته به مخاطبان ارائه خواهد شد. نباید فراموش کنیم که بخش مهمی از این تجربه را وام‌دار سال گذشته و جشنواره سی‌ونهم تئاتر فجر هستیم.
قطعا هنوز هم ادعای کامل بودن نداریم و ممکن است که آسیب‌ها و نواقصی به چشم بیاید اما تمام تلاش خود را خواهیم کرد تا با برطرف کردن تمامی این موارد با بهترین کیفیت و به‌نحو احسنت آثار در قالب فیلم تئاترها در بستر فضای مجازی به مخاطبان ارائه دهیم
بخش مهمی از تولیدات نمایشنامه اداره کل هنرهای نمایشی در جشنواره فجر چهلم حضور دارد
بصیرت تاکید کرد: تفاوت دیگری که میان چهلمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با ادوار پیشین این رویداد وجود دارد آن است که پروژه‌هایی را اداره‌کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال گذشته برنامه‌ریزی کرد که بتوانیم با توجه به شیوع ویروس کرونا تمرکز خود را بر تولید نمایشنامه به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین آسیب‌های موجود در مسیر کُند بودن رشد تئاتر کشور در نظر داشته باشیم.
وی افزود: آن نمایشنامه‌ها با ساز و کار و فرآیندی به تولید رسیده که خوشبختانه ماحصل تعدادی از برترین آن نمایشنامه‌ها را در قالب تولید و اجرای عمومی آثار نمایشی در جشنواره چهلم تئاتر فجر نیز حضور دارد. این نیز اتفاق دیگری است که فجر چهلم را با ادوار پیشین متمایز می‌کند.
تدوین اسناد ۴۰ سال تئاتر ایران گام مهم برای امروز پژهشگران و فردای آیندگان
مدیرعامل انجمن هنرهای نمایشی ایران در بازشمردن دیگر وجوه متمایزکننده فجر چهلم از ادوار پیشین این رخداد یادآور شد: نسبت‌به دیگر ادوار جشنواره، بخشی دیگر را نیز به‌مناسبت چهلمین دوره تئاتر فجر در نظر گرفتیم و آن بخش اسناد ۴۰ سال جشنواره تئاتر فجر است.
یکی از اصلی‌ترین آسیب‌های ما در عرصه مدیریت فرهنگ و هنر فقر منابع آرشیوی از رویدادهای مهم فرهنگی و هنری است. تدوین اسناد ۴۰ سال جشنواره تئاتر فجر، گامی مهم در مسیر آرشیو تاریخ این رویداد مهم برای آیندگان و همچنین مهمترین منبع برای دانشجویان و پژوهشگرانی است که فصلی از سیر مطالعاتی خود را با استناد به نگاه تاریخی این جشنواره استوار کرده‌اند
تولد تلویزیون تئاتر ایران در فجر ۳۹ و دستاوردهای آن
بصیرت در بخش دیگر این گفت‌وگو به تلویزیون تئاتر ایران و دستاوردهای آن طی یک سال از راه‌اندازی آن برای توسعه تئاتر و نقش آن در فراگیر این هنر در کشور اشاره کرد و گفت: همزمان با شیوع ویروس کرونا شاهد تعطیلی تئاتر از ابتدای اسفند ماه ۱۳۹۸ تا نیمه تیر ۱۳۹۹ در سراسر کشور بودیم. در تیر ماه ۹۹ طی مشورتی که با دکتر آشنا مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داشتیم، تصمیم در نهایت بر آن قرار گرفت آیا زمان آن فرا نرسیده که تئاتر را در بستر فضای مجازی عرضه کنیم یا خیر؟
وی ادامه داد: هنوز تحقق (ارائه تئاتر در بستر فضای مجازی) آن مهم محل سؤال و تردید بود. موافقان و مخالفانی داشت. آقای آشنا بعد از مشورت دستور دادند تا پلتفرمی را به صورت اختصاصی برای تلویزیون تئاتر ایران طراحی کنیم. ایده این کار شکل گرفت و با دوستان در حوزه‌های مختلف چه به‌لحاظ فنی و چه به‌لحاظ محتوایی مشورت‌های گوناگون صورت گرفت و در نهایت همزمان با برگزاری سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر شاهد افتتاح تلویزیون تئاتر بودیم.
دو هدف مهمی که برای تلویزیون تئاتر ایران در سر داشتیم نخست بحث آرشیو تئاتر ایران و دو دیگر رویکرد حمایتی از تولیدات تئاتر استان‌ها بود
بصیرت با اشاره به آنکه آرشیو تئاتر به نحوی که بتوانیم در ادامه پوشش جشنواره و رویدادها را نیز در بطن آن داشته باشیم تصریح کرد: افتتاح این تلویزیون از فجر ۳۹ آغاز شد و بعد از آن جشنواره عروسکی را پوشش دادیم. سپس در نوروز ۱۴۰۰ نمایش‌هایی را با موضوع نوروز و با محوریت فرهنگ آیینی و نمایشی اقوام مختلف ایران‌زمین تولید کردیم و در تلویزیون تئاتر ایران به عموم مخاطبان و دوستداران تئاتر ارائه دادیم. در ادامه در سال جاری (۱۴۰۰) جشنواره نمایش‌های آیینی سنتی، جشنواره تئاتر سردار آسمانی، تئاتر فجر ۴۰ و جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان را نیز در این تلویزیون پوشش داده و خواهیم داد.
تمام مجوز ارائه آثار در تلویزیون تئاتر ایران از ساترا اخذ شده است
بصیرت گفت: جدا از بحث آرشیو مستحضرید که آثار نمایشی ما در قالب‌های مختلفی چون افتتاحیه‌ها، اختتامیه‌ها، سمینارها و کارگاه‌ها و نشست‌های تخصصی به ویژه آن‌هایی که به‌صورت جنبی در جشنواره‌ها اتفاق افتاده و مالکیتش با اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است نیز تعریف می‌شود. تمامی این موارد امروز در تلویزیون تئاتر ایران وجود دارد و در دسترس است.
انجمن‌های هنرهای نمایشی ایران برای تلویزیون تئاتر ایران تمام مجوزهای لازم را از ساترا اخذ کرده است. در حال حاضرقریب به هزار اثر که بخشی از آن به نمایش‌های هنرمندان باز می‌گردد داریم، که برای آنها با هدف کمک و اختصاص عواید به خود گروه بلیت فروشی داریم اما قریب به ۹۰۰ اثر و محتوای جشنواره‌ای به شکل رایگان مورد استفاده تمامی دوستداران و علاقه‌مندان حوزه هنرهای نمایشی قرار گرفته و می‌گیرد.
وی تصریح کرد: اینکه امروز می‌توانیم پخش مراسم و داوری آثار جشنواره‌ها را از بستر تلویزیون تئاتر ایران ممکن کنیم اتفاق بزرگی است که به دبیران و دست‌اندرکاران جشنواره‌ها کمک می‌کند بتوانند در این مسیر از دامنه بیشتر هنرمندان با گستره تمام ایران بهره ببرند و دیگر تنها متکی به هنرمندان پایتخت‌نشین به سبب سختی دسترسی به هنرمندان و اساتید تئاتر دیگر استان‌ها نباشند.
منتقدان دیروز تلویزیون تئاتر ایران امروز مدافع آن هستند
بصیرت با تاکید بر آنکه در روزهای نخست راه‌اندازی و افتتاح تلویزیون تئاتر ایران دوستان انتقادات بسیاری به آن داشتند گفت: آن منتقدان مدام می‌گفتند که راه‌اندازی این تلویزیون با مبالغ هنگفتی در قالب پلتفرم و بستر مجازی راه‌اندازی شده است.
وی افزود: ما به شکل شفاف اعداد و رقم مبلغ خرج شده برای راه‌اندازی تلویزیون تئاتر ایران را اعلام کردیم که هنوز نیز آن مبالغ در تارنمای (وب‌سایت) وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موجود است دوستان متوجه شدند که به‌هیچ‌وجه با آن رقم‌ها که آنها می‌گفتند قرابتی نداشت و تحقق و راه‌اندازی تلویزیون تئاتر ایران با رقمی بسیار پایین‌تر صورت گرفته است. حال اغلب همان منتقدان از منافع این تلویزیون منتفع شده‌اند و درباره لزوم و وجود آن برای کمک به ارتقای تئاتر ایران سخن می‌گویند.
مدیرعامل انجمن هنرهای نمایشی ایران افزود: دیگر دستاورد مهم تلویزیون تئاتر ایران برقراری ارتباط سلولی بین دست‌اندرکاران و هنرمندان تولید کننده آثار نمایشی است. امروز در این تلویزیون و تارنمای ایران‌تئاتر نام هر هنرمندی در هر بخش اعم از نمایشنامه‌نویس، کارگردان، بازیگر و عوامل فنی را جستجو کنید می‌توانید تمام نمایش‌هایی که او از آغاز فعالتیش در تالارهای زیرمجموعه اداره کل هنرهای نمایشی حضور داشته با تاریخ دقیق، نام سالن و تعداد روز به دست آورید.
آرشیوی که در هیچ کدام از گروه‌های هنری یافت نمی‌شود
بصیرت ادامه داد: به شخصه بعید می‌دانم در دیگر حوزه‌های هنری چنین بستری و فرایند آرشیوی وجود داشته باشد و حداقل با اطمینان می‌توانم بگویم که من ندیدم. اما شما می‌توانید بررسی کنید که ببینید چنین آرشیوی با ریز اطلاعاتی که گفتم وجود دارد یا خیر. من اطمینان می‌دهم چنین آرشیوی نه‌تنها در حوزه تئاتر تا پیش‌از این وجود نداشته که حتی در حوزه‌های دیگر مانند سینما نیز کمتر نظیر آن را می‌توانیم پیدا کنیم.
نمی‌توانیم صددرصد ادعا کنیم و بگوییم که کار ما تا به این لحظه بالاترین بازده را داشته است؛ اما می‌توانیم ادعا کنیم که در مواجهه با هنرمندان و مخاطبان تئاتر دستاورد خوبی داشتیم. گواه این صحبت من آنست که در جشنواره اخیر آیینی سنتی ۶ هزار و ۲۰۰ نفر آثار نمایشی این رویداد را در تلویزیون تئاتر ایران دیدند. یا میزان استقبالی که آن‌جا از سمینارها و کارگاه‌های آموزشی اتفاق افتاده نشان می‌دهد که علاقمندان از این بستر به بهترین نحو استفاده می‌کنند تا اطلاعات تخصصی خود را دریافت کنند.
چهلمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دبیری حسین مسافرآستانه برای نخستین بار در طول حیاتش افتتاحیه خود را روز ۱۵ بهمن ماه در یزد پشت سر گذاشت. جشنواره چهلم با میزبانی از ۱۰۹ گروه نمایشی از سراسر کشور و هفت کشور مهمان (تاجیکستان به عنوان مهمان ویژه جشنواره) تا ۲۶ بهمن ماه در ۱۰ بخش (۶ بخش اجرایی و چهار بخش نمایشگاهی و اسنادی) در حال برگزاری است.