به گزارش ایرنا، روز جمعه بود که خبرنگاران حوزه بین‌الملل از بازگشت برخی معافیت‌های تحریمی همکاری با برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران توسط واشنگتن خبر دادند. این موضوع بازتاب گسترده رسانه‌ای یافت اما خبری که شب گذشته منتشر شد، نشان داد که تا چه اندازه چنین اقدامی را می‌توان در راستای حسن نیت آمریکا توصیف کرد.
وزارت امور خارجه آمریکا در اطلاعیه‌ای به کنگره این کشور اعلام کرد: معافیت این فعالیت‌ها به تکمیل توافق برای بازگشت متقابل به اجرای کامل برجام کمک می‌کند و زمینه را برای بازگشت ایران را نیز به اجرای تعهداتش در برجام فراهم می‌سازد. این وزارتخانه همچنین اذعان کرده است که معافیت تحریمی در راستای خدمت به منافع ایالات متحده در منع اشاعه و ایمنی و محدود کردن فعالیت‌های هسته‌ای ایران طراحی شده است.
اما نکته مهم‌تری که وزارت خارجه آمریکا به آن اذعان کرده این است که «این اقدام به صلاحدید سیاسی با در نظر گرفتن اهداف مزبور صادر شده و نه بر اساس تعهد یا به عنوان بخشی از یک توافق قبلی.»
پیشینه
با خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت‌ماه 1397، ظرف مدت‌زمان کوتاهی تحریم‌هایی که آمریکا ذیل توافق هسته‌ای بین ایران و 1+5 موسوم به برجام رفع کرده بود، دوباره اعمال شدند. این تحریم‌ها گسترش هم یافتند و هم حوزه‌های بیشتری را در بر گرفتند و هم برچسب‌های تحریمی توسعه پیدا کرد.
معافیت‌های هسته‌ای، یکی از مواردی بود که اندک زمانی بیشتر دوام آورد اما سرانجام در سال 2020 این معافیت‌های نیز لغو شدند. معافیت‌های تحریمی به کشورها و شرکت‌های خارجی اجازه می‌دهد تا در پروژه‌های نیروگاه هسته‌ای بوشهر ایران، نیروگاه آب سنگین اراک و راکتور تحقیقاتی تهران فعالیت کنند.
بازگشت معافیت‌های فوق‌الذکر در دوره تنفس هشتمین دور مذاکرات وین صورت گرفت، دوره‌ای که مذاکره‌کنندگان برای مشورت با پایتخت‌هایشان به کشورهای خود بازگشته بودند.
اهمیت موضوع
بیش از آنکه نفس بازگشت معافیت‌های تحریمی که اثر چندانی نه بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران دارند و نه بر وضعیت اقتصادی کشور اهمیت داشته باشد، آنچه مهم به‌نظر می‌رسد، تفاسیر و تعابیری بود که از این اقدام آمریکا صورت گرفت. برخی چه در داخل ایران و چه در خارج از آن بر این باور بودند که آنچه واشنگتن روز جمعه صورت داده، اقدامی در راستای نشان دادن حسن نیت و آمادگی برای بازگشت به توافق هسته‌ای است.
حتی برخی تحلیل‌گران مدعی شدند که ایران باید پاسخ مثبتی به این اقدام بدهد تا مخالفان بازگشت آمریکا به توافق در این کشور، حرفی برای گفتن نداشته باشند. با این حال، اقدام آمریکا در عمل فاقد هرگونه اثر بود.
در همین خصوص، «علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران انتفاع اقتصادی واقعی و موثر ایران را شرط لازم شکل‌گیری توافق عنوان کرد و گفت: نمایش رفع تحریم اقدامی سازنده تلقی نمی‌شود.
سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز روز دوشنبه اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران انتظار دارد تصمیمات لازم و ضروری در طرف‌های مقابل به ویژه واشنگتن اتخاذ شده باشد. موضوع رفع تحریم‌ها و انتفاع ایران از ابعاد اقتصادی برجام بسیار کلیدی و خط قرمز جمهوری اسلامی ایران است.
وی افزود: مقامات آمریکا باید بدانند هزینه تصمیمات مخرب و غلط و از جمله خروج غیرقانونی از برجام را از جیب ملت ایران نمی‌توانند بپردازند. باید اعتماد ملت ایران را کسب کنند و از مسیری که رفتند برگردند. منتظر می‌مانیم در وین این تغییر رفتار را به صورت عملی ببینیم.
حالا اما با خبری که بامداد سه‌شنبه منتشر شده، به‌نظر می‌رسد که ماجرا آن‌گونه که برخی تصور می‌کردند، به‌معنای نشان دادن حسن نیت طرف آمریکایی نبوده است و واشنگتن سعی داشته آنچه را که برای منافع خود مفید و دارای منافع می‌دانسته، نشانی از حسن نیت خود جلوه دهد.
بر این اساس، تعبیر محافلی که این اقدام طرف آمریکایی را «اقدام نمایشی» تلقی کرده بودند، با اعلام جدید وزارت خارجه آمریکا کاملا موجه به‌نظر می‌رسد.
ارزیابی
ایران بارها تاکید کرده است که حصول توافق در وین، منوط به تصمیمات سیاسی طرف آمریکایی است. بدیهی است که اقدامات نمایشی نمی‌تواند نشانه‌ای قابل اتکا از تصمیمات سیاسی قابل اعتنا باشد.
سعید خطیب‌زاده در آستانه ازسرگیری دور هشتم مذاکرات وین تاکید کرده است: انتظار ما این است هیأت‌ها و از جمله آمریکا با دستورالعمل روشن برای عمل به تعهدات در راستای برجام و رفع تحریم برگردد. امیدواریم آنچه به عنوان اظهارات مثبت شنیده می‌شود در عمل تبدیل به تعهدات شود.
بدیهی است آنچه ایران جدی تلقی می‌کند، نه اقدامات نمایشی است و نه بازنشر اخبار تاریخ‌گذشته و نادرست نظیر خبر منسوب به روزنامه رای‌الیوم. آنچه جدی تلقی خواهد شد، رفتار مذاکراتی طرف آمریکایی و ارائه تضمین‌های لازم است.
باید بارها این نکته را یادآوری کرد که آمریکا طرفی بوده که از برجام خارج شده است و دقیقا به همین مناسبت، طرفی است که باید رفتار گذشته خود را جبران کند، آن هم با رفع تمام تحریم‌ها به شکل قابل راستی‌آزمایی و ارائه تضمین برای عدم نقض عهد مجدد.