ترکیه و بحران اوکراین - روسیه

روابط آنکارا با مسکو و کی یف

ارتباطات ترکیه با روسیه علاوه بر ابعاد تاریخی ریشه در روابط امپراطوری عثمانی با روسیه دارد و از طرف دیگر  بدلیل اینکه منطقه کریمه در برهه های تاریخی متعلق به امپراطوری عثمانی بود و بدلیل ترک تبار بودن مردم منطقه تعلق خاطری نیز به اوکراین دارد.

از هنگام فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ترکیه یکی از نخستین کشورهایی بود که تمامی جمهوریهای تازه استقلال یافته را به رسمیت شناخت . بعد از استقلال نیز روابط ترکیه و اوکراین در ابعاد مختلف گسترش یافت و سطح روابط دو کشور بگونه ای است که اتباع هر دو کشور بدون گذرنامه و تنها با ارایه کارت شناسایی امکان سفر به کشور مقابل را دارا می باشند.

روابط ترکیه و روسیه نیز که از قرنها پیش با فراز و نشیب همراه بود ، بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در مقاطع زمانی مختلف با رقابت دو کشور خصوصا در آسیای میانه و منطقه قفقاز همراه بود. این روابط با بدست گیری قدرت از سوی حزب عدالت و توسعه در طول ۲۰ سال گذشته خصوصا در دومین دور ریاست جمهوری پوتین و نیز شروع بحران سوریه، پس از یک دوره کوتاه مدت تنش روبه افزایش بوده است.

ترکیه و روسیه در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی، تجاری، نظامی دارای ارتباطات تنگاتنگی هستند، روسیه یکی از مهمترین مراکز صادرات محصولات کشاورزی ترکیه است و ترکیه یکی از مهمترین مبادی برای گردشگران روس می باشد.

ترکیه با هر دو کشور دارای روابط صمیمانه سیاسی است و به موازات آن در دیگر زمینه ها نیز روابط گرمی بین ترکیه با روسیه و اوکراین وجود دارد.

برغم روابط نزدیک ترکیه و روسیه، ترکیه یکی از منتقدان اصلی اقدام سال ۲۰۱۴ روسیه در منضم ساختن شبه جزیره کریمه به خاک آن کشور است و در باره سرنوشت جوامع ترک در آن منطقه ابراز نگرانی کرده است.

به گفته کارشناسان ، ترکیه بهبود روابط با اوکراین را دارای ارزش راهبردی تلقی می کند و از جمله آن را یک منبع احتمالی فناوری و دانش برای صنعت دفاعی رو به رشد خود می داند.

 ترکیه به عنوان یکی از اعضای ائتلاف نظامی پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در سالهای اخیر به عنوان یکی از حامیان اصلی اوکراین ظاهر شده است و دهها فروند از پهپادهای "بیرقدار TB۲" را به این کشور فروخته که اوکراین سال گذشته برای اولین بار از این پهپادها در منطقه "دونباس" استفاده کرد.. 

رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه همچنین موفق شده که روابط نزدیکش با روسیه را حفظ نماید که این مساله موجب خشم برخی از متحدان ترکیه در ناتو از جمله ایالات متحده آمریکا شده است. اقدام دولت اردوغان در سال ۲۰۱۷ برای خرید سامانه دفاع هوایی اس-۴۰۰ از روسیه منجر به تحریم های آمریکا علیه صنعت دفاعی ترکیه شد، اما این تحریمها موجب عقب نشینی آنکارا نشد. 

فخرالدین آلتون رییس نهاد ارتباطات ریاست جمهوری ترکیه در این زمینه گفته بود که قراردادهای تسلیحاتی ترکیه با اوکراین هم متفاوت نخواهد بود. وی گفت: ما توافقنامه های همکاری را برای هدف قرار دادن کشورهای دیگر امضا نمی کنیم و روسیه حتما این مساله را می داند . قراردادهای (قبلی) ما با اوکراین و قراردادهایی که در آینده امضا خواهیم کرد هیچ ارتباطی مستقیمی با بحران جاری (در مرزهای شرقی اوکراین) ندارند. 

صادرات ترکیه به اوکراین در مدت پنج سال تقریبا دوبرابر شده  و سال گذشته به ۲.۶ میلیارد دلار رسید ، در حالی واردات ترکیه از اوکراین در همین مدت به ۴.۴ میلیارد دلار افزایش یافت. دو کشور خواهان افزایش ارزش تجارت دوجانبه به ۱۰ میلیارد دلار  در سال هستند. برای کشور اوکراین ، مشارکت با ترکیه و خرید پهپاد از این کشور  از لحاظ دفاع از قلمرو خود در برابر روسیه نیز حائز اهمیت است. ترکیه نیز خواهان استفاده از فناوریهای اوکراین در زمینه راکت های فضایی مشابه راکتهای "زنیت-۲" و انتقال دانش فنی درباره فناوری انجین (موتور موشکی) است. 

وزارت امورخارجه ترکیه در روزهای گذشته در سی امین سالگرد روابط سیاسی ترکیه و اوکراین و در بحبوحه بحران در روابط مسکو - کی یف، با صدور اطلاعیه ای اعلام کرد: سی امین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک با شریک استراتژیک خود اوکراین را جشن می گیریم. روابط ما با اوکراین در سال های اخیر بر اساس درک متقابل، اعتماد و منافع مشترک پیشرفت قابل توجهی داشته است. این امر در عین حال به صلح، ثبات و رفا منطقه ما کمک می کند. ترکیه از تمامیت ارضی و حاکمیت اوکراین حمایت می کند و در همین چارچوب الحاق غیرقانونی کریمه را به رسمیت نشناخته و در دونباس نیز از راه حل مسالمت آمیز مطابق با قوانین بین المللی حمایت می کند. تلاش های مشترک برای حفاظت از حقوق و منافع خویشاوندان تاتار کریمه ما، که پلی از دوستی و همکاری بین اوکراین و کشور ما ایجاد کرده اند، روابط ترکیه و اوکراین را بیشتر تقویت می کند.

میانجیگری 

در آخرین بحران بین روسیه و اوکراین که در هفته های اخیر بالا گرفته است، ترکیه همچنین درصدد استفاده از اهرم روابط خود با اوکراین برای میانجیگری بین اوکراین و روسیه بود و اردوغان با تشدید بحران، در سفر به اوکراین راههای فروکش کردن بحران را بررسی کرد.

آلتون در زمینه این سفر و تبعات آن گفته بود که ترکیه در پی سفر اردوغان به اوکراین ممکن است میزبان ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه باشد اما تاریخ چنین دیداری هنوز مشخص نشده است .

اردوغان هنگام برگشت از اوکراین به خبرنگاران گفت: متاسفانه غرب هنوز هیچ کمکی به حل این مشکل نکرده است. می توانم بگویم که آنها اوضاع را بدتر می کنند و در حال حاضر مشکل جدی در رهبری اروپا برای حل این مشکل وجود دارد.

اردوغان با انتقاد از رویکرد «جو بایدن» رئیس جمهوری آمریکا در قبال این موضوع هم افزود: بایدن هنوز نتوانسته است رویکرد مثبتی برای مقابله با این بحران نشان دهد. پس از دیدار من با «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهوری روسیه، اگر نقش میانجی بین روسیه و اوکراین به ما سپرده شود، این وظیفه را می پذیریم و برای انجام مسئولیتی که بر دوش ما گذاشته شده، تلاش خواهیم کرد.

وی افزود: می‌خواهیم جلسه‌ای در سطح عالی بین روسای جمهوری روسیه و اوکراین برگزار کنیم و در این راستا با «ولادیمیر زلنسکی»، رئیس‌جمهوری اوکراین به توافق رسیده‌ایم.

مولود چاووش اوغلو در روزهای گذشته در گفتگو با شبکه تلویزیونی تی آر تی در مورد موضع ترکیه در بحران اوکراین- روسیه گفت: موضع ترکیه در تنش روسیه و اوکراین کاملاً مشخص است. ترکیه به عنوان کشوری که با هر دو کشور نیز ارتباط دارد و با توجه به وجود درگیری ها در منطقه، نمی خواهیم درگیری های جدید به آنها افزوده شود، لذا به برداشتن گام هایی برای کاهش تنش ادامه می دهیم. برخی از این گام ها به شکل آشکار، بعضی دیگر در پشت پرده برداشته می شود.  

وی با تاکید بر اینکه این موضع را در آخرین سفر خود به اوکراین بیان کرده بود گفت:  در اینجا کاهش تنش و تامین ثبات در اولویت قرار دارد. هر تلاشی ارزشمند است، ولی بعضی از گام ها با این دیدگاه برداشته می شود که وانمود شود آنها هم به حل مسئله کمک می کنند. شاهد رفتارهای غیرصمیمی در این موضوع هستیم. باید از ارائه اظهارات غیر الزامی اجتناب ورزید. بیاناتی نظیر «روسیه امروز فردا اوکراین را اشغال می کند» موجب نگرانی و ناآرامی در اوکراین می شود. به لحاظ اقتصادی هم به اوکراین ضرر می رساند. اما وضعیت واقعی به این شکل نیست. بله، با این شرایط تنش، احتمال درگیری هم وجود دارد، اما لزومی به بیان این موضوع به شکل «دیپلماسی بلندگویی» همانند آنچه که بعضی از کشورهای غربی انجام می دهند، نیست.  

به گفته چاووش اوغلو، طرف اوکراینی خواستار میانجیگری ترکیه است، طرف روس هم درها را بر روی میانجیگری نبسته است.

وزیرخارجه ترکیه افزود: در میزبانی نشست ها میان ترکیه و روسیه، این بار نوبت ماست. ما از روس ها خواستیم تاریخی را برای این نشست و سفر آقای پوتین اعلام کنند. از سوی دیگر نیز به تلاش هایمان ادامه می دهیم. خیلی هم پرمدعا نیستیم. ریاست همتراز میزبانی را در نزد سازمان ملل و سازمان همکاری اسلامی اجرا می کنیم. بر مسئولیت مان در این زمینه واقف هستیم. از یک سو نیز کم کم موازنه منطقه ای شکل می گیرد. اگر خواهان صلح و آرامش و توسعه اقتصادی در منطقه هستیم، همه باید سیاست های متوازن اجرا کنند. یک بحران وجود دارد و همه باید هر آنچه از دست شان برمی آید، انجام دهند.  

رسانه های ترکیه و بحران اوکراین- روسیه

بحران اوکراین و موضعگیریهای ترکیه در این زمینه از سوی رسانه های ترکیه به جد مورد توجه قرار گرفته است.

کورشاد زورلو خبرنگار سرشناس ترکیه در رزوهای گذشته با تیتر "ترکیه چه استراتژی می تواند در موضوع اوکراین دنبال کند؟" نوشت: در زمینه میانجیگری ترکیه در اوکراین پاره ای مشکلات که ترکیه را در تنگنا قرار خواهد داد، مشاهده می شود. یکی از آنها عضویت ترکیه در ناتو و حمایت از عضویت اوکراین در این پیمان می باشد. لذا در صورت درگیری احتمالی، عرصه مانور آنکارا تغییر خواهد یافت. دوم اینکه روابط اوکراین با ترکیه، به شکل مستقل از روابط روسیه و اوکراین پیش می رود. مخصوصاً توافقاتی که در صنایع دفاعی حاصل شده است و موضوع تولید مشترک پهپادهای مسلح، بستر بی طرفی اصولی ترکیه از منظر مسکو را تنگ تر می کند. سومین مشکل نیز موضع قاطعانه و حق بجانب ترکیه در موضوع کریمه است. 

زورلو افزود: از سوی دیگر نمی توان وضعیت نامتقارن به لحاظ بعضی از ابعاد روابط با روسیه را نادیده گرفت. مخصوصاً مشکلاتی که در اقتصاد و بخش انرژی مشاهده می شود و درآمدهای گردشگری ناشی از گردشگران روسی، گام های روسیه در مورد ترکیه را شکننده تر می کند. همچنین به لحاظ روند کنونی در سوریه، لیبی و قره باغ، ممکن است وضعیتی که ترکیه را بطور جدی با مشکل مواجه کند، شکل بگیرد.   

زورلو با تاکید بر اینکه به رغم سخنان مسئولان مختلف روسیه و اوکراین، منطقه دونباس دیر یا زود شاهد یک درگیری خواهد شد، افزود: در اصل در کنار تحولاتی که رخ می دهد، با روسیه ای که زمان و فرصت بدست آورده است، مواجه هستیم. هر چند اوکراین شکل گیری موقعیت ویژه در این منطقه را رد می کند، اما هدف روسیه برای ایجاد یک وضعیت بالفعل در آنجا بر همگان آشکار است.  

واسیلی گولوبف استاندار منطقه روستوف روسیه در تاریخ ۲۷ ژانویه گفت «۷۵۰ هزار نفر در لوهانسک و دونتسک گذرنامه روسیه دریافت کرده اند. پشتوانه حقوقی این اقدام از لحاظ روسیه نیز بخشنامه ای است که پوتین در تاریخ ۲۴ آوریل صادر کرده است. با وجود این امتیازها و معایب، ترکیه با ایستادن در جایگاه متفاوت با کشورهایی که سعی دارند عباراتی نظیر حمله، درگیری و تحریک را تکرار کرده و در اذهان زنده نگه دارند، ابزارهای تقویت مصالحه را روی میز نگه دارد.

خانم هولیا سلونی خبرنگار شبکه خبر ۷ نیز در زمینه میانجیگری بین روسیه و اوکراین نوشت: موضع ما در اینجا روشن است. ما طرفدار حاکمیت صلح در منطقه به ویژه درباره رویکرد مربوط به ترک های کریمه هستیم. بارها با کشور دوست روسیه و به خصوص با آقای پوتین، رئیس جمهور این کشور این موضوعات را مطرح کرده و می کنیم. امیدواریم این منطقه به یک منطقه تحت سلطه جنگ تبدیل نشود. بگذارید این منطقه به عنوان منطقه ای که در آن صلح حاکم است به سمت آینده پیش برود. امیدواریم نگرش در این زمینه در جهت مثبت توسعه یابد. می توانیم در این مورد میانجیگری کرده و درباره این موضوع با آنها گفتگو کنیم. مایلیم با توسعه این گفتگو ها هم با اوکراین و هم با آقای پوتین، در حل این مسئله سهیم باشیم.  

به گفته کارشناسان سیاسی با توجه به ارتباطات نزدیک سیاسی و اقتصادی ترکیه با هر دو کشور اوکراین و روسیه دولت آنکارا به جد خواستار ممانعت از هرگونه مناقشه و درگیری بین دو کشور و فروکش کردن تنش بین طرفین است زیرا پیامدهای تشدید اختلافات و یا درگیری بین دو کشور هم بدلیل نزدیکی جغرافیایی دو کشور به ترکیه و هم بدلیل روابط نزدیک هر دو کشور با ترکیه در ابعاد اقتصادی و سیاسی دستکم به اندازه هر دو کشور برای آنکارا نیز می تواند مخاطراتی داشته باشد.