در ادامه گفت وگوی روزنامه ایران با مدیرعامل بورس انرژی ایران در ۳۰ بهمن می‌خوانیم: آیا بورس انرژی در شرایط فعلی، توان عرضه بیشتر از ۳ درصد برق تولیدی کشور در این بازار را ندارد؟
این پرسش از آن جهت اهمیت داشته که عده‌ای آماده نبودن زیرساخت‌های بورس انرژی را به عاملی تأثیرگذار در این خصوص به حساب آورده اند. هر چند که عده‌ای هم عدم همراهی وزارتخانه های نفت و نیرو را در سال های گذشته از جمله عوامل اصلی حجم اندک معاملات در بورس انرژی ذکر کرده‌اند.
به نظر می‌رسد که هنوز هم در بدنه وزارتخانه‌های نفت و نیرو مقاومت‌هایی در خصوص شفافیت بیشتر با عرضه محصولات در بورس انرژی وجود دارد که باعث شده از پتانسیل بورس انرژی به خوبی استفاده نشود. به تازگی وزیر نیرو اعلام کرده که برق تولیدی ۱۶۰ واحد نیروگاهی در سال آینده در بورس انرژی عرضه خواهد شد. موضوعی که به محل تبادل نظر بین موافقان و مخالفان درخصوص مهیا بودن یا نبودن بورس انرژی در این خصوص تبدیل شد.
روزنامه ایران با هدف روشن تر شدن عملکرد بورس انرژی و آخرین تحولات رخ داده در این خصوص، به سراغ علی نقوی مدیرعامل شرکت بورس انرژی ایران رفت که بخش نخست این گفت‌وگو از نظر می گذرد:
چرا با وجود مدت‌دار بودن تاریخ معاملات برق در بورس انرژی اما درصد این معاملات زیاد نیست؟
در تمام سال های گذشته معاملات برق در بورس انرژی وجود داشته اما سهم معاملات در بورس انرژی نسبت به میانگین بازار بیرون از بورس انرژی، حدود ۳ درصد بود.
بیشترین حجم معاملات برق در بورس انرژی در سالیان اخیرمربوط به سال ۹۴ بوده که به رقم ۷ درصد رسیده و کمترین رقم هم مربوط به سال ۹۷ بوده که درصد معاملات برق در بورس انرژی یک بود اما خوشبختانه امسال این میزان به ۳ درصد هم رسید. در مسیر بررسی افت این سهم در طول این سال‌ها باید توجه کرد که در سمت عرضه ۴۰ درصد نیروگاه‌های کشور دولتی بوده و۶۰ درصد مربوط به بخش خصوصی است.
در بخش تقاضا، حدود ۳۰ درصد مصرف برق کشور توسط مصرف کنندگان بالای ۵ مگاوات، ۴۰ درصد مصرف کنندگان برق مربوط به خانوارها و ۳۰ درصد هم توسط بخش های تجاری و کشاورزی صورت می گیرد.
یکی از موارد مهم در این روند این است که شرکت توانیر هم فروشنده برق بوده و هم خریدار برق. هر چند که توانیر به عنوان خریدار عمده، بودجه کافی را برای خرید به شرکت های توزیع تخصیص نداده است. حتی در مقاطعی مصوبه هیأت مدیره توانیر بوده که ماهانه تا سقف ۲۰۰ میلیارد تومان برای مبادله برق تخصیص داده شود اما این تخصیص صورت نگرفت.
در یک مقطع نیز به دلیل تعیین تکلیف هزینه ترانزیت، برای مدت زمان سه سال، تخصیص منابع به شرکت‌های توزیع و معامله در بورس متوقف شد. به عبارتی، در شرایطی منابع کافی نقدی وجود نداشته و تضامین کافی هم در چهارچوب مقررات ارائه نشده تا شرکت های توزیع بتوانند برق را از نیروگاه‌ها خریداری کنند. قابل انتظار است که سهم برق در بورس انرژی به مرور کاهش یابد.
واقعیت این است که وزارت نیرو منابع کافی را برای حضور بیشتر در بورس انرژی ندارد و برای تضامین مورد نیاز هم در این بین، فکری نکرده است. ساده تر اینکه تعهدات این وزارتخانه در یک مقطع ۲۰۰ و در یک مقطع دیگر هم ۴۰۰ میلیارد تومان به صورت ماهانه برای مبادله بوده که وزارت نیرو در شهریورماه امسال تنها ۵۰ میلیارد تومان تزریق کرد. وزیر جدید نیرو اما باور دارد که باید حجم بیشتری از مبادلات برق به بورس انرژی اختصاص یابد.
در این بین، ابهام در نرخ فروش سوخت به صنایع نیروگاه‌های کشور همچنان وجود دارد، ناگفته نماند که چرخه مالی صنعت نیروگاهی کشور هنوز شفاف و اقتصادی نیست.
گفته می شود که حدود ۲۸۰۰ میلیارد تومان از محل بورس انرژی برای توسعه صنعت نیروگاهی کشور تأمین منابع شد، امسال چه مقدار هدفگذاری شد؟
از سوی توانیر در سال‌جاری انتشار ۱۳۰۰ میلیارد تومان اوراق برنامه‌ریزی شده که در حال طی مراحل آن است و در هفته‌های آتی پذیره‌نویسی خواهد شد.
حدود ۲۲۷۰ میلیارد تومان هم اوراق سلف برای برق حرارتی مجوز اخذ شده و مراحل آن در حال طی شدن است تا در هفته‌های آتی اوراق منتشر شوند.
وزیر نیرو وعده داده که از سال آینده برق ۱۶۰ واحد نیروگاهی در بورس انرژی عرضه خواهد شد، آیا بورس انرژی توان میزبانی از این حجم برق را دارد؟
به لحاظ زیرساخت‌های نرم‌افزاری هیچ مشکلی برای عرضه برق بیشتر در بورس انرژی وجود ندارد.
متأسفانه برخی فعالان مدعی شده اند که قیمت‌های کشف شده برق در بورس انرژی پایین است، در حالی‌که چهار سال است به شرکت های توزیع منابعی تزریق نشده و آخرین باری که به شرکت های توزیع برق، منابع تزریق شده مربوط به سال ۹۷ بوده است. بنابراین در سمت توانیر کسی برق را ارزان نخریده زیرا منبعی در توانیر برای خرید وجود نداشته است.
امسال ۶۰ درصد بازار معاملات مربوط به مصرف کنندگان بزرگ بوده، ۳۲ درصد مربوط به خرده فروشی و ۸ درصد معاملات برای شرکت های توزیع برق بوده است. پس ادعای خرید برق ارزان در بورس انرژی معنی ندارد چون فقط ۸ درصد آن را دولت خریداری کرده است. در حال حاضر از ۷۸۵ شرکت مصرف کننده بالای پنج مگاوات ۴۵۰ شرکت کد معاملات گرفته و در بازار فعال بوده‌اند.
۶۸۰۰ مگاوات هم مصرف کننده در محدوده ۲ مگاوات بوده که در حال حاضر در حال پیگیری برای دریافت کد معاملات هستند. باید قبول کرد که در بورس انرژی مکانیزم رقابت حاکم است.
با وجود انحصار برق توسط وزارت نیرو آیا بورس انرژی توان حضور در زمینه صادرات برق را دارد؟
در بورس انرژی ظرفیت حضور در زمینه صادرات برق وجود دارد و این امر هم به صورت مکتوب به مقامات وزارت نیرو اعلام شده، هرچند که وزارت نیرو معتقد است در صادرات برق پیچیدگی‌هایی جدی وجود دارد اما هر پیچیدگی قابلیت بحث و بررسی دارد. حتی این امکان در بورس انرژی کشور وجود دارد که همانند بورس ترکیه تبادل برق روی تابلوی هر دو کشور همسایه به اجرا درآید. همان‌طور که کسی باور نمی کرد در رینگ صادراتی بورس انرژی، امکان مبادلات جدی فرآورده های نفتی بوجود آید اما روند کار نشان داد که بورس انرژی مشکلی در صادرات ندارد و تاکنون نزدیک به ۱۰۰ هزار میلیارد تومان مبادله در بورس انرژی انجام شده که ۸۰ هزار میلیارد تومان آن در رینگ صادراتی بوده است.
واقعیت این است که مجموعه وزارت نیرو اجازه صادرات برق را به کسی نداده و این انحصار وجود دارد.
با وجود حضور جدی برق در معاملات بورس انرژی اما به نظر می رسد در مورد معاملات آب در بورس غفلت صورت گرفته، علت چیست؟
آب به دلیل اینکه در فرهنگ کشور ما بیشتر از آنکه یک کالای اقتصادی باشد یک کالای اجتماعی با تأثیرات بالا است. به غیر از این امر، آب در کشور دارای یک شبکه و بازار متشکل نیست و بشدت کالایی اجتماعی است، هرچند که در این خصوص، بورس انرژی مطالعات جدی داشته و بازار آب می تواند راه‌اندازی شود.
اما این بازار می‌تواند به صورت محلی و منطقه‌ای باشد، برای مثال یک سد که آب یک منطقه را تأمین می‌کند می‌تواند در بورس مبادله شود ولی در کل کشور، چون یک شبکه متشکل در این خصوص وجود ندارد بنابراین امکان مبادلات آب در بورس انرژی به صورت سراسری وجود ندارد و باید منطقه‌ای باشد.
ناگفته نماند که در حوزه آب پساب‌های صنعتی، بورس انرژی یک مطالعه داشته و مذاکراتی هم با شرکت آب و فاضلاب داشته که تحت عنوان بازار پساب خواهد بود.
پساب‌های صنعتی و کشاورزی در کشور متقاضیانی دارد که این کالا می تواند در قالب محموله‌های یکجا مورد مبادله قرارگیرد که امیدواریم با همکاری مراجع ذیربط برای سال آینده عملیاتی شود.