آیت الله رئیسی، رئیس‌جمهوری به دعوت رسمی شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، روز دوشنبه در قالب سفری دو روزه به دوحه سفر می کند.شماری از مقامات از جمله وزیران نفت و امور خارجه ، رئیس جمهوری را در این سفر همراهی می کنند.
گفت‌وگوی دو جانبه، مذاکرات هیات های عالی دو کشور و امضای چند قرارداد و تفاهنامه از برنامه های روز اول این سفر است.
رئیس جمهوری همچنین قرار است در جمع ایرانیان مقیم قطر حضور پیدا کند و نشستی نیز با تاجران قطری و ایرانی خواهد داشت.
آیت الله رئیسی در دومین روز سفر خود در ششمین اجلاس سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز طبیعی (GECF)سخنرانی خواهد کرد؛ این اجلاس با شرکت سران و مقامات ارشد کشورهای صادرکننده گاز برگزار می‌شود.
توسعه همکاریهای اقتصادی همپای روابط سیاسی
توسعه روابط دو کشور در سال های اخیر بیشتر متوجه بخش سیاسی بوده و به رغم وجود ظرفیت های بی شمار در سایر زمینه ها به ویژه در عرصه اقتصادی شاهد رشد و توسعه درخور نبوده است و انتظار می رود که سفر آیت الله رئیسی موجب گشایش در این زمینه شود.
برگزاری منظم و سالیانه کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور که تاکنون به صورت نیم بند برگزار شده و برگزاری نشست های قبلی آن هم شاهد دستاورد ملموسی در این خصوص نبوده، می تواند زمینه همکاریهای تجاری، سرمایه گذاری ، فناوری و گردشگری میان ایران و قطر را بطور جدی کلید بزند.
جمهوری اسلامی ایران پیشرفت هایی در بخش های علوم، فعالیت های دانش بنیان و توانمندی هایی در زمینه خدمات مربوط به بخش های آب و برق به دست آورده که می تواند این تجربیات را در اختیار کشور قطر قرار دهد.
از سوی دیگر، ارایه تسهیلات ویژه از سوی قطر برای تجار و بازرگانان ایرانی نیز می تواند میل دو کشور برای توسعه همکاریهای دو جانبه در زمینه اقتصادی را سرعت بیشتری بخشد.
اکنون به نظر می رسد، زمینه ها و ظرفیت های بسیار فراوانی برای توسعه همکاری ها در عرصه سیاسی و اقتصادی میان ایران و قطر وجود دارد.
یکی از ضرورت های توسعه روابط دو کشور تشویق و تلاش برای تسهیل فعالیت بازرگانان و سرمایه گذاران دو کشور است تا روند رو به گسترش روابط بازرگانی شتاب بیشتری به خود بگیرد . در این زمینه تقویت همکاری های بندری و دریایی و ایجاد یک خط کشتیرانی مشترک بین بنادر جنوبی ایران و بنادر "الرویس" و "حمد" قطر می تواند به رونق این تجارت بیفزاید.
توانمندی‌ها و ظرفیت‌های فراوان سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف مانند کشاورزی، دامداری، صنعت و هتل‌سازی در ایران وجود دارد که فعالان اقتصادی و بخش خصوصی به شدت قدرتمند قطر می توانند از این فرصت استفاده کرده و با سرمایه‌گذاری در این بخشها، همکاریهای مشترک دو کشور را بیش از پیش گسترش دهند.
بدون تردید قطر می تواند از توانمندی شرکت های ایرانی برای اجرای طرحهای عمرانی در عرصه های مختلف استفاده نماید و با توجه به در پیش بودن جام جهانی فوتبال در ۲۰۲۲ میلادی ، جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد با صدور خدمات فنی و مهندسی و مشارکت در اجرای طرحهای عمرانی ، قطر را برای برگزاری هر چه بهتر این رویداد مهم جهانی یاری کند.
توسعه روابط اقتصادی در کوتاه مدت حتی موجب افزایش همکاریهای امنیتی و تامین امنیت راههای آبی در خلیج فارس و تنگه هرمز و دریای عمان هم می شود.
جمهوری اسلامی ایران همواره صراحتا اعلام کرده آماده همکاری های نزدیکتر با کشورهای منطقه است . توسعه مناسبات با همسایگان هم از اصول ثابت دولت سیزدهم اعلام شده است . این مهم بارها از سوی رییس جمهوری اسلامی بیان و از سوی مقام معظم رهبری در دیدار امیر قطر با ایشان، مورد تاکید قرار گرفته است .
واقعیت این است که شرایط کنونی منطقه نامناسب است و علت این وضعیت ، فسادانگیزی های آمریکا و عوامل این کشور در منطقه است و تنها راه مقابله با آن تکیه بر همکاری های درون منطقه ای است
پرونده های منطقه ای
چنانکه اشاره شد طی سالهای اخیر برخی پرونده های منطقه ای و فرا منطقه ای، دو کشور را به یکدیگر نزدیک تر کرده است. از قضیه فلسطین ، جنگ در سوریه ، اوضاع عراق و لبنان گرفته تا جدیدترین آن یعنی تحولات افغانستان بعد از خروج آمریکا از این کشور .
در این میان مهم ترین موضوعی که طی سالهای اخیر در جریان بوده و عمدتا با حمایت سیاسی دوحه از مواضع تهران همراه بوده، بحث مذاکرات ایران و غرب بر سر موضوع هسته ای است.
دولت قطر طی سالهای اخیر از لزوم گفت وگو در این خصوص حمایت و بارها اعلام آمادگی کرده است تا در این خصوص بطور ایجابی ورود کند.
در آخرین موضع دولت قطر در این خصوص معاون نخست وزیر و وزیر خارجه قطر از تلاش کشورش برای تشویق حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات از طریق گفت و گو و دیپلماسی سخن گفت و با حمایت از دستیابی به تفاهم بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و جمهوری اسلامی ایران ، تاکید کرد که توافق با ایران به نفع منطقه است.
«شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» معاون نخست وزیر و وزیر خارجه قطر در نشستی در اندیشکده انگلیسی چتم هاوس درباره روابط ایران و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس و موضوع برجام گفت: قطر تماسی قوی با ایران و آمریکا و طرف های دیگر در رابطه با برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) دارد.
وی افزود: تلاش می‌کنیم تا بفهمیم که چگونه می‌توانیم به پر کردن شکاف کمک کنیم زیرا توافقنامه و مذاکرات بین کشورهایی صورت می گیرد که هزاران مایل دورتر از ایران قرار دارند و ما در همسایگی ایران زندگی می کنیم. بنابراین به نفع ماست که توافقی وجود داشته باشد و به نفع ماست که با ایران به تفاهمی برسیم و سپس یک تفاهم منطقه‌ای بین کشورهای شورای همکاری و ایران وجود داشته باشد. از این رو، ما همه طرف‌ها را تشویق می‌کنیم که با ابتکارعمل های سازنده و مثبت برخورد کنند و امیدواریم که یک نتیجه مثبت در آینده نزدیک بگیریم. نقش ما تشویق دو طرف برای تعامل مثبت است.
وزیر خارجه قطر با تاکید بر اینکه کشورش از موقعیت منحصر به فردی برای تشویق حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات و کشمکش ها از طریق گفت و گو و دیپلماسی برخوردار است، افزود: ماده هفتم قانون اساسی کشور قطر اشاره می کند که سیاست خارجی مبتنی بر اصل تقویت صلح و امنیت بین المللی از طریق تشویق حل مسالمت آمیز اختلافات بین المللی و همکاری با همه کشورهایی است که به دنبال صلح هستند.
وی افزود: ما این ماموریت را از طریق میانجیگری، کمک های بشردوستانه و توسعه ای و تلاش های ضد تروریسم انجام می دهیم.
لزوم کارآمد کردن اوپک گازی
ایران و قطر یک میدان مشترک گازی دارند که در سمت ایران پارس جنوبی و در سمت قطر گنبد شمالی خوانده می شود. البته دو سوم این میدان در آب‌های قطر و تنها یک‌سوم این میدان گازی مشترک در آب‌های ایران است.
میدان مشترک پارس جنوبی که در بستر خلیج فارس و مرز مشترک ایران و قطر قرار دارد، بزرگترین میدان گازی جهان است. برخی آمارها مجموع ذخایر گازی این میدان را ۳۹ تریلیون متر مکعب و ذخایر میعانات گازی آن را نیز ۵۶ میلیارد بشکه برآورد کرده اند. از این میزان سهم ایران در بخش گاز آن ۱۴ تریلیون متر مکعب و در میعانات گازی ۱۸ میلیارد بشکه برآورد می شود که معادل ۸ درصد از کل گاز جهان است.
علاوه بر این میدان گازی مشترک ، حضور در مهم ترین سازمان جهانی انرژی یعنی مجمع کشورهای صادر کننده گاز دو کشور را به یکدیگر نزدیک تر کرده است .
مجمع کشورهای صادرکننده گاز طبیعی(GECF) یا همان اوپک گازی به مجمع ۱۱ کشور الجزایر، بولیوی، مصر، گینه استوایی، ایران، لیبی، نیجریه، قطر، روسیه، ترینیداد توباگو و ونزوئلا گفته می‌شود که از جمله بزرگترین کشورهای صادرکننده گاز در دنیا هستند. همچنین کشورهای مالزی، نروژ، عراق، پرو، جمهوری آذربایجان و امارات به عنوان اعضای ناظر در این مجمع حضور دارند.
به طور مشخص اعضای مجمع کشورهای صادرکننده گاز، ۴۴ درصد از تولید گاز جهان، ۶۷ درصد از ذخایر گازی جهان، ۶۴ درصد از انتقال گاز با خط لوله و ۶۶ درصد از تجارت گاز مایع (ال‌ان‌جی) را در اختیار دارند.
طرح تأسیس مجمع کشورهای صادرکننده گاز، ۱۰ بهمن سال ۱۳۸۵ از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران حضرت آیت الله خامنه‌ای در دیدار با ایگور ایوانف دبیر شورای امنیت ملی وقت روسیه مطرح شد. البته پیش از این نیز چندین بار بحث تشکیل یک کارتل گازی از سمت روسیه مطرح شده بود و با تأکید رهبری و رئیس جمهور وقت ایران روند سریع‌تری به خود گرفت.
پس از توافق وزیران نفت و انرژی تروئیکای گازی درباره چارچوب ایجاد یک مجمع مستقل بین‌المللی گاز، با تصویب اساسنامه روسی این مجموعه در نشست مسکو، به طور رسمی فعالیت‌های این مجمع بین‌المللی با حضور ۱۱ کشور دارنده ذخایر گاز طبیعی جهان آغاز شد.
قرار است در دومین روز سفر آیت الله رئیسی به قطر ، ایشان در ششمین نشست این مجمع سخنرانی کند.
برخی کارشناسان، مهم ترین مشکل این کارتل جهانی را ناهماهنگی میان اعضا در تصمیم گیرها و رویکردهایشان می دانند و معتقدند همکاری میان این کشورها می تواند از ایجاد رقابت های مخرب جلوگیری کند.
همچنین عدم هماهنگی میان اعضا می تواند دخالت های سیاسی بیگانگان را فراهم کند لذا به نظر می رسد همسویی هر چه بیشتر کشورهای اصلی تشکیل دهنده این کارتل مانند ایران و قطر می تواند راهبرد موثر آینده آن را ترسیم و از رقایت های مخرب جلوگیری نماید.
ارزیابی
دریک جمع بندی می توان سفر پیش روی آقای رئیسی به قطر را یک موقعیت تاریخی برای منطقه توصیف کرد که بر پایه همکاری، تعامل و گفت وگوهای سازنده ، آینده روشنی را پیش روی کلیه کشورهای منطقه تصویر می کند؛ اهمیت این سفر از آنجاست که چه از منظر جمعی و در قالب مجمع کشورهای صادر کننده گاز و چه دو جانبه الگو ساز است؛ برای کشورهای منطقه که این سال ها به دلیل دخالت قدرت های خارجی اوضاع جالبی نداشته اند.
حمیدرضا بانصیری