به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، جایزه «جلال آل احمد»، جایزه «دو سالانه پروین اعتصامی»، به همراه «جشنواره شعر فجر»، سه جایزه مهم در حوزه شعر و داستان فارسی هستند که بسیار مورد توجه قرار می گیرند.
جایزه پروین اعتصامی که به آثار و آفرینش‌های زنان تعلق می‌گیرد، از دوره هشتم که در سال ۱۳۹۷ برگزار شد، مسکوت مانده است اما امسال، چهاردهمین جایزه ادبی جلال آل احمد، در بهمن ماه برگزار شد و شانزدهمین جشنواره شعر فجر نیز در روزهای آینده به کار خود پایان خواهد داد.
در میان این رویدادها جشنواره شعر فجر با ۱۶ دوره برگزاری قدمتی بیشتر نسبت به سایرین دارد، اما واکاوی این رویداد نشان می دهد این قدمت نتوانسته جشنواره را به ثباتی نسبی از نظر مدیریت و نیز روند برگزاری و جوایز برساند.
برگزار کنندگان جشنواره شعر فجر
جشنواره شعر فجر از سال ۱۳۸۵، زیر نظر دفتر شعر و موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کار خود را آغاز کرد اما از سال دوم یعنی ۱۳۸۶، معاونت امور فرهنگی متولی برگزاری این رویداد ادبی بود. بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان از دوره نهم، سال ۱۳۹۳ مجری برگزاری جشنواره بین‌المللی شعر فجر بود که در دوره دهم آن، محافل این جشنواره علاوه بر ۱۰ شهر داخلی در کشورهای افغانستان، تاجیکستان و لبنان نیز برگزار شد. هم اکنون مسئولیت برگزاری این جشنواره، با خانه کتاب و ادبیات ایران است که از سال ۱۳۹۹ با ادغام موسسات زیر نظر معاونت امور فرهنگی شکل گرفت.
هر سال، متفاوت‌تر از سال قبل!
یکی از نکات جالب توجه در ۱۵ دوره گذشته، نبود ثبات در اهدای جوایز است، در هر دوره، هیات داوران، به نحوه متفاوتی جوایز را اهدا کرده اند، گاهی یک شاعر، گاهی مجموعه شعر و گاهی فعالیت شاعرانه آنان حائز جایزه دانسته شده است. از سوی دیگر، در هر دوره بخش های متفاوتی در این جایزه داشته ایم که از سال ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۸ به مدت پنج سال، ثباتی نسبی بر بخش‌های جایزه حاکم بوده و تنها در بخش بزرگسال، درباره شعر و کودک و نوجوان سیمرغ اهدا شده است.
زنان و سیمرغ شعر
در ۱۱ دوره از ۱۵ دوره برگزار شده، زنان توانسته‌اند رتبه نخست جایزه را در یک بخش به دست بیاورند. بیشترین جوایزی که به بانوان شاعر تعلق گرفته است در حوزه ادبیات کودک و نوجوان بوده که نام‌های آشنایی چون شکوه قاسم نیا، افسانه شعبان نژاد و مریم هاشمی پور به چشم می خورد. زنده یاد طاهره صفارزاده، در نخستین دوره جشنواره شعر فجر در بخش شعر نو، جایزه نفر اول را دریافت کرد که نخستین بانوی برگزیده در این جایزه به حساب می آید.
از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ در ۴ دوره، هیچ زنی در هیچ یک از بخش‌های این جایزه، موفق به دریافت رتبه نخست نشد در سال ۱۳۹۲، لیلا کردبچه در بخش شعر آزاد، مریم بهروزی در بخش شعر محاوره، شبنم فرضی‌زاده در شعر بومی و زهرا موسوی و سعیده موسوی‌زاده در بخش کودک و نوجوان، برگزیدگان این دوره بوده اند.
عجیب‌ترین دوره‌های جشنواره شعر فجر!
در سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۱، به مدت سه سال در بخش‌های مختلف جشنواره، تنها یک برنده در هر دوره معرفی شده است. در سال ۱۳۸۹ از چهار بخش، تنها در حوزه ادبیات کودک و نوجوان یک برگزیده معرفی شد و در سال ۱۳۹۰ از ۵ بخش تنها در بخش شعر سنتی و در سال ۱۳۹۱ از بخش که جشنواره داشت در ۵ بخش، برگزیده معرفی شد.
تاریخچه جشنواره شعر فجر
در طول سال‌های گذشته، جشنواره سلیقه‌های متفاوت و رویکردهای گوناگونی را پوشش داده است. با توجه به اینکه جمع بندی کاملی از برندگان ادوار مختلف جشنواره وجود ندارد در ادامه این گزارش نگاهی به برگزیدگان ۱۵ دوره این رویداد فرهنگی داشته ایم.
برگزیدگان دوره اول سال ۱۳۸۵
بخش امام(ره) و انقلاب: مهرداد اوستا
بخش آیینی: سیدحسن حسینی، قیصر امین‌پور
بخش جوان: فاضل نظری، سعید میرزایی
بخش طنز: ابوالفضل زرویی نصرآباد
بخش شعر کلاسیک: حسین منزوی، محمدعلی بهمنی
بخش تصنیف و ترانه: بیژن ترقی، علی معلم
بخش نو (سپید و نیمایی) : طاهره صفارزاده
بخش کودک و نوجوان: افسانه شعبان‌نژاد، افشین علاء
بخش ملی و میهنی: مهدی اخوان ثالث
بخش فارسی زبانان: محمدکاظم کاظمی، لطیف پدرام (افغانستان)، محمدعلی عجمی (تاجیکستان)، ظهیر احد صدیقی (پاکستان)
تجلیل از شاعران پیشکسوت:حمید سبزواری، عباس کی منش (مشفق کاشانی)، محمود شاهرخی (جذبه)
دومین دوره سال ۱۳۸۶
بخش آزاد: احمدرضا احمدی، یدالله مفتون امینی، حسین مهدوی (م. مؤید)، محمدباقر کلاهی اهری برگزیده جوان: سعید شاد از کردستان و گروس عبدالملکیان از تهران
بخش اجتماعی: منوچهر احترامی، عبدالجبار کاکایی، ناصر فیض، برگزیده جوان: مهدی فرجی و میلاد عرفان‌پور
بخش کودک و نوجوان: ناصر کشاورز، شکوه قاسم‌نیا، بیوک ملکی، برگزیده جوان: منیره هاشمی
بخش پایداری و انتفاضه: مهدی سعیدی، علیرضا قزوه، حسین اسرافیلی، محمدرضا عبدالملکیان، برگزیده جوان: امید مهدی نژاد
بخش آیینی: محمدعلی مجاهدی، علی موسوی گرمارودی، محمدجواد غفورزاده (شفق)، قادر طهماسبی (فرید)، برگزیده جوان: آرش پورعلی‌زاده از رشت و مرتضی حیدری آل کثیر از خوزستان
بخش امام (ره) و انقلاب: یوسفعلی میرشکاک، زکریا اخلاقی، احمد عزیزی، فاطمه راکعی، برگزیده جوان: محمدحسین ابراهیمی از کرمان
سومین دوره سال ۱۳۸۷
بخش شعر کهن و سنتی: حسین جنتی از استان تهران و محمدمهدی سیار از استان فارس
بخش شعر نیمایی و سپید: ابراهیم اکبری دیزگاه از استان قم، مجید سعدآبادی از استان تهران، علیرضا لبش از استان قم
بخش شعر کودک و نوجوان: بخش نوجوان: حسین تولایی از استان تهران بخش کودک: مریم زندی از استان همدان و مریم هاشم‌پور از استان تهران
چهارمین دوره سال ۱۳۸۸
بخش شعر سنتی: محمود حبیبی کسبی از تهران
بخش شعر نو: سینا علی‌محمدی از تهران
بخش شعر کودک و نوجوان: کبری بابایی از تهران
پنجمین دوره سال ۱۳۸۹
بخش کلاسیک: هیأت داوران در این بخش اثری را حائز رتبه اول ندانست.
بخش سپید و نیمایی: هیأت داوران در این بخش اثری را حائز رتبه اول ندانست.
بخش کودک و نوجوان: بابک نیک‌طلب
بخش ترانه و تصنیف: هیأت داوران در این بخش اثری را حائز رتبه اول ندانست.
ششمین دوره سال ۱۳۹۰
شعر سنتی: حسن روشان از خراسان شمالی، شهر بجنورد
شعر سپید و نیمایی: هیأت داوران در این بخش اثری را حائز رتبه اول ندانست.
بخش کودک و نوجوان: هیأت داوران در این بخش اثری را حائز رتبه اول ندانست.
بخش سرود و ترانه: هیأت داوران در این بخش اثری را حائز رتبه اول ندانست.
بخش پژوهش: هیأت داوران در این بخش اثری را حائز رتبه اول ندانست.
هفتمین دوره سال ۱۳۹۱
برگزیده بخش کتاب: احمدرضا احمدی برای مجموعه اشعارش
برگزیده بخش کتاب از نگاه مردم: کتاب‌های شعر فاضل نظری
بخش پیامبر اعظم (ص): محمدحسن مهدویانی از استان اصفهان
بخش شعر نو (نیمایی و سپید): مهرداد احمدی از استان کردستان
بخش سنتی: هیأت داوران در این بخش اثری را حائز رتبه اول ندانست.
بخش سرود و ترانه: هیأت داوران در این بخش اثری را حائز رتبه اول ندانست.
بخش کودک و نوجوان: هیأت داوران در این بخش اثری را حائز رتبه اول ندانست.
بخش نقد و پژوهش: هیأت داوران در این بخش اثری را حائز رتبه اول ندانست.
شاعران مردمی ۱۰ سال اخیر: تقدیر از علیرضا قزوه و حمیدرضا برقعی
تجلیل از حامیان شعر: محمدعلی مجاهدی، مسئول دبیرخانه دائمی شعر آیینی
تجلیل از ناشر حامی شعر: پرویز بیگی حبیب‌آبادی، مدیر انتشارات فصل پنجم، به خاطر انتشار ۲۳۵ عنوان مجموعه شعر در طول چهار سال
تجلیل از سایت حامی ادبیات فاخر فارسی: عبدالرحیم سعیدی‌راد به خاطر راه‌اندازی سایت شاعران پارسی‌زبان
تجلیل از بهترین برنامه صداوسیما در زمینه شعر: مرتضی صداقت‌پور، تهیه‌کننده برنامه رادیویی ققنوس
هشتمین دوره سال ۱۳۹۲
شعر آزاد: لیلا کردبچه، مجید سعدآبادی، رسول پیره
بخش شعر سنتی: مهدی فرجی، کبری موسوی قهفرخی، صالح دروند، حامد ابراهیم‌پور، محمدحسین ملکیان
شعر محاوره: مریم بهروزی، عبدالمحمد مقتدایی راد
شعر بومی: ظاهر سارایی، حسین بهرامی، شبنم فرضی‌زاده
بخش شعر کودک: اسدالله اسحاقی، زهرا موسوی، سعیده موسوی‌زاده
بخش شعر نوجوان: فاضل ترکمن، محمد صارمی شهاب،شاهین رهنما
برگزیدگان بخش جنبی: سنگ‌ها از ترس غرق شدن می‌پرند از کیانوش خانمحمدی، دیوارها کوتاه نیامدند از یزدان تورانی، افتادن پیاپی بطری‌ها از رضا صادق‌پور
نهمین دوره سال ۱۳۹۳
بخش شعر بزرگسال: روی جاده ابریشم سروده زنده‌یاد محمد قهرمان
بخش درباره شعر: فرهنگ شعر نوی فارسی نوشته هیوا مسیح
بخش شعر کودک و نوجوان: کتاب‌های هم روزنامه، هم کلوچه سروده مریم هاشم‌پور و غم‌های قلابی سروده شاهین رهنما
دهمین دوره سال ۱۳۹۴
بخش شعر بزرگسال: هیأت داوران در این بخش اثری را حائز رتبه اول ندانست.
بخش درباره شعر: نجوم قدیم و بازتاب آن در ادب پارسی نوشته عباس ماهیار
بخش شعر کودک و نوجوان: هر گلابی یک چراغ سروده کمال شفیعی، یک قوری پر از قور سروده مریم هاشم‌پور
یازدهمین دوره سال ۱۳۹۵
شعر بزرگسال: کتاب تردید، اثر عبدالحمید ضیایی از نشر هزاره ققنوس و ولی به این دیری سروده سمانه کهرباییان از انتشارات فصل پنجم
درباره شعر: شرح احوال و نگاهی به آثار باباطاهر نوشته نصرالله پورجوادی، نشر پرنیان خیال
کودک و نوجوان: قِچ قِچ سروده طیبه شامانی، وای اگر دُم داشتم سروده مریم هاشم‌پور
دوازدهمین دوره سال ۱۳۹۶
شعر بزرگسال: صدای زنگِ در آمد اثر رویا شاه‌حسین‌زاده از نشر نیماژ
درباره شعر: در پی آن آشنا به قلم سید محمد راستگو از نشر نی، صدسال عشق مجازی نوشته محمود فتوحی از انتشارات سخن
کودک و نوجوان: هیأت داوران در این بخش اثری را حائز رتبه اول ندانست.
ناشر برگزیده نشر شعر: نشر مروارید
سیزدهمین دوره سال ۱۳۹۷
شعر بزرگسال: روح اندوهگین یک شاعر سروده سیدرضا محمدی و دومینو سروده ابوذر پاکروان
دربارهٔ شعر: بوطیقا و سیاست در شاهنامه و کتاب تأثیر ادبیات فارسی در ادبیات انگلیسی نوشته حسن جوادی
شعر کودک و نوجوان: هیأت داوران در این بخش اثری را حائز رتبه اول ندانست.
تجلیل از سید علی موسوی گرمارودی نیز به عنوان یک عمر فعالیت ادبی و قاسم آهنین جان شاعر با سابقه خوزستانی برای چهار دهه فعالیت ادبی
چهاردهمین دوره سال ۱۳۹۸
شعر بزرگسال: به رنگ دانوب سروده واهه آرمن از نشر چشمه، را را سروده پانته‌آ صفایی از انتشارات فصل پنجم
درباره شعر: چهارخطی (کند و کاوی در تاریخ رباعی فارسی) نوشته سیدعلی میرافضلی از انتشارات سخن
شعر کودک و نوجوان: هیأت داوران در این بخش اثری را حائز رتبه اول ندانست.
پانزدهمین دوره سال ۱۳۹۹
بخش شعر محاوره: هیأت داوران در این بخش اثری را حائز رتبه اول ندانست.
بخش شعر نو: کتاب امان‌نامه سروده سیداکبرمیرجعفری، نشر قو، کتاب پرنده بی‌آسمان سروده محمدرضا روزبه، نشر آریاشهر
بخش شعر کلاسیک: برگزیدگانِ مشترک:کتاب دلم برای خزر شور می‌زند سروده سجاد حیدری قیری، انتشارات مرکز فرهنگی ادبستان، کتاب نورَهان، سروده محمدرضا تقی‌دُخت، انتشارات سوره مهر
بخش درباره شعر: کتاب زندگی سعدی شیرازی نوشته جواد بشری، نشر خاموش، کتاب سرّ سخنانِ نغزِ خاقانی، نوشته محمدرضا تُرکی، انتشارات سَمت
بخش شعر کودک و نوجوان: باران در خودم می‌بارد سروده حسین تولّایی، انتشارات علمی و فرهنگی، لباس پرپری سروده مریم هاشم‌پور، انتشارات سروش
بخش جوان: نرگس اسمعیلی، محمدرضا امینی، ملیحه بهادران، ابوالفضل جِبِلّه، محمدجواد قیاسی
این برگزیدگان از اعضای برگزیده پایگاه نقد شعر هستند که در طول چهار سال فعالیت از بین حدود چهارهزار عضو انتخاب شده‌اند.
دو نفر از منتقدان پایگاه به عنوان پرتلاش‌ترین مدرّسین این پایگاه معرفی می‌شوند: محمدجواد آسمان، مجتبی صادقی
بخش ویژه چهلمین سال دفاع مقدس: حسین اسرافیلی، مرتضی امیری اسفندقه، عباس باقری، عباس براتی‌پور، پرویز بیگی حبیب‌آبادی، محمدحسین جعفریان، عبدالرضا رضایی‌نیا، قادر طهماسبی (فرید)، محمدرضا عبدالملکیان، علیرضا قزوه، عبدالجبار کاکایی، علی‌محمد مودب، یوسفعلی میرشکاک، سیمین‌دخت وحیدی
بخش نفس‌های شعر در روزگار کرونا:محمودرضا اکرامی‌فر، مریم حائری، محمدکاظم کاظمی، محمد میلان‌لک، محمدحسین نعمتی
شانزدهمین دوره جشنواره شعر فجر، در هفته جاری به کار خود پایان خواهد داد.