پارک ملی لار که با نام دشت لار نیز شناخته می‌شود یکی از مناطق حفاظت‌شده در البرز مرکزی نزدیک دامنهٔ جنوب غربی دماوند و در مرز ۲ استان تهران و مازندران با دارا بودن چندین رودخانه فصلی، دائمی و دریاچه سد لار، دارای یکی از منحصر بفردترین تنوع پوشش گیاهی و جانوری در کشور است.
منطقه حفاظت شده لار یا پارک ملی لار در منطقه‌ای در فاصله ۷۰ کیلومتری شرق تهران قرار دارد، منطقه‌ای دنج که از دره‌ای در حاشیه جنوب غربی تا شمال شرقی کوه دماوند تشکیل شده قسمتی از این منطقه جزو تقسیمات استان مازندران به حساب آمده و از دیرباز به سبب خوش آب و هوایی محل، اردوگاه‌های پادشاهان در فصل گرما بوده است.
این منطقه خوش آب و هوا با مناظر بکر را تا پیش از سال ۱۳۵۴ با نام دشت لار می شناختند، رودخانه‌های لار و هراز در سال ۱۳۳۶ از سوی سازمان شکاربانی و نظارت بر صید تحت حفاظت قرار گرفت و در سال ۱۳۵۴ این ناحیه با وسعت ۷۳ هزار و ۵۰۰ هکتار به دلیل حساسیت بالا و نیاز به حفاظت از طبیعت منحصر به فرد آن، از طرف سازمان محیط زیست به بالاترین درجه حفاظتی یعنی پارک ملی ارتقا یافت.
در سال ۱۳۵۷ و با پیروزی انقلاب اسلامی، این پارک نیز همچون مکان های بسیای، دچار تغییرات حد و مرزی گشت و مساحت آن به ۲۸ هزار هکتار کاهش یافت در سال ۱۳۷۰ این محدوده به عنوان منطقه حفاظت شده تقلیل عنوان یافت در سال ۱۳۸۰ شورایعالی حفاظت محیط زیست تصویب کرد که منطقه حفاظت شده به پارک ملی تبدیل شود و در سال ۱۳۸۴ منطقه ای که شکار در آن غیرمجاز بود، به مدت پنج سال به عنوان "منطقه شکار ممنوع" معرفی شد.
این منطقه از نظر آب و هوایی، ناحیه‌ای کوهستانی و سرد با زمستان‌های طولانی، یخبندان‌های زیاد و تابستان‌های خنک است و تحت تأثیر جبهه هوایی که از ناحیه دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس می‌وزد، قرار دارد.
چشم‌اندازهای بسیار زیبایی از جمله چشمه‌ها، رودخانه‌های پرآب و زیستگاه‌های امن در دو سوی این دره زیبا طراوت و جذابیت آن را دوچندان کرده است و شاید زیباترین منظره‌ای که می‌توان از این منطقه دید نمای باشکوه کوه دماوند باشد منطقه‌ای طبیعی و حفاظت‌شده که در همسایگی پایتخت واقع شده و جلوه‌ای از بهشت را می‌توان در آن دید.نزدیکی پارک ملی لار به تهران و مناظر طبیعی چشم‌نواز این منطقه پارک ملی لار را به مقصدی محبوب برای گردشگران تبدیل کرده است.
گونه‌های جانورانی مختلفی در پارک ملی لار زیست می‌کنند که کل و بز، قوچ و میش، خرس قهوه‌ای، پلنگ، گربه وحشی و عقاب طلایی از شناخته‌شده‌ترین آنها هستند. ماهی قزل‌آلای خال قرمز که از نادرترین گونه‌های قزل‌آلا است نیز در این منطقه یافت می‌شود.
پوشش گیاهی دشت لار در نوع خود قابل توجه است. اگر در اواخر فصل بهار به دشت لار سفر کنید این منطقه را پوشیده از گل‌های شقایق و انواع گیاهان وحشی خواهید دید. منظره‌ای که در ترکیب با کوه‌های اطراف، نمایی چشم‌نواز را پدید می‌آورد.
با توجه به این که پارک ملی لار در میان کوه‌های بلندی قرار گرفته است روخانه‌های مختلفی نیز از این منطقه گذر می‌کنند که در نهایت به سد لار می‌ریزند. بخشی از آب تهران و نواحی اطراف پایتخت از سد لار تامین می‌شود. البته سد لار در محدوده‌ی پارک ملی لار قرار ندارد و در سال‌های اخیر به یکی از تفرجگاه‌های اطراف تهران تبدیل شده است.
راحت‌ترین راه رسیدن به پارک ملی لار جاده هراز است مسیری که شما را از سه راهی پلور تا پست ورودی پاسگاه محیط بانی دلیچای می‌رساند، این مسیر ورودی شرقی پارک ملی لار است. مسیر دیگر از روستای گرمابدر می‌گذرد و پس از گذشتن از فشم و این روستا به محیط‌بانی می رسد چند مسیر کوهنوردی نیز برای رسیدن به دشت لار وجود دارد.
بهترین زمان برای سفر به دشت لار اواسط بهار و تابستان است هرچند برای بازدید از پارک ملی لار نیاز به مجوز سازمان محیط زیست وجود دارد اما از اواخر بهار، به صورت محدود اجازه بازدید عمومی و ورود به دشت لار داده می‌شود.
جاذبه های پارک ملی لار
کوه های پارک: کوه هایی نظیر دماوند، سیاه چال، دیوآسیاب، گل زرد، نمک کوسر، پهنک، یخ کمر، پهنک، کمردشت، زرشکی، آرو برارو، کافر راه، اسب کلک و کوه کبود پارک ملی لار را احاطه کرده اند. این کوه ها مقاصد محبوبی برای کوهنوردی هستند.
دریاچه سد لار: به سبب ایجاد سد لار، دریاچه ای در دل این پارک به وجود آمده که طراوت و سرزندگی خاصی به این منطقه بخشیده است. مساحت این دریاچه در ارتفاع ۲۵۳۱ متری ۲۹ کیلومترمربع می باشد.
سد لار که در ۷۵ کیلومتری شمال شرق تهران و ۱۰۰ کیلومتری شهر آمل واقع شده، با هدف تامین آب زمین های کشاورزی مازندران، تولید برق آبی و تامین بخشی از آب شرب تهران احداث شده است. این سد دارای ارتفاع ۱۰۵ متری بوده و طول تاج آن ۱۱۵۰ متر می باشد. گنجایش کلی مخزن آن هم ۹۶۰ میلیون مترمکعب است.
دریاچه دیوآسیاب: این دریاچه دایره ای شکل که در میان تپه ای آهکی رخ گشوده، دارای عمق ۲ متر و قطر ۲۰ متر می باشد. جالب است بدانید که آب این دریاچه از اعماق زمین تامین می شود و دمای آن بین ۵ الی ۱۰ درجه سانتی گراد است. آب دریاچه دیوآسیاب بسته به فصل و میزان آلودگی، گاهی به رنگ آبی بوده و گاهی اوقات به رنگ خاکستری در می آید. فضای سبز اطراف این دریاچه بر زیبایی های بصری آن افزوده است.
رودخانه ها: از دل برخی کوه های اطراف دشت لار، رودخانه هایی در این منطقه جریان پیدا کرده که سبب رویش گیاهان و ادامه حیات آن ها شده است. این رودخانه ها عبارت اند از: رود لار، سفیدآب، آب سیاه چال، رود دیو آسیاب، رود ورارود، آب امام پهنک، رود الرم و چهل بره.
آبشار لار: آبشار لار یکی دیگر از زیبایی های دشت لار می باشد که در دماوند واقع شده است. این آب زلال و روان فضا را بسیار دل انگیز کرده است.
دشت شقایق: در اواخر بهار فرشی از گل شقایق بر دشت لار پهن می شود که چشم هر گردشگری را به خود خیره می کند. تلفیق این گل های نارنجی رنگ با سرسبزی های موجود در منطقه، حس بسیار خوبی را القا می کند.
فلور و فون منطقه:
به گفته فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان تهران مجموعاً ۴۰۵ گونه گیاهی متعلق به ۴۸ تیره و ۳۷ تیپ در این منطقه شناسایی شده و تیپ علفزار که مشتمل بر گندمیان پایا، بوته زارها و پوشش‌های آلپی است پوشش گیاهی غالب منطقه را تشکیل می‌دهد.
فرهاد زندی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: در مجموع ۱۵۹ گونه جانوری از رده پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان و ماهیان در این منطقه شناسایی شده است.
وی اضافه کرد: ۲۸ گونه پستاندار(پلنگ ،خرس قهوه ای، پازن، قوچ و میش، سیاه گوش،...)، ۱۰۵ گونه پرنده (کبک،کبک دری، عقاب طلایی، کرکس، بلدرچین) و ۲۳ گونه خزنده (آگاما، گرزه مار، افعی البرزی که دو گونه از آنها جزء گونه های آندمیک حوزه است) در این منطقه موجود است.
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان تهران اذعان داشت: پارک لار از دو اقلیم ارتفاعات فوقانی و مرطوب و سرد تشکیل شده که بارش بسیاری را به صورت برف ایجاد می‌کند و به دلیل آنکه دارای ویژگی‌های خاص و گونه‌های متنوع گیاهی و جانوریست، تحت حفاظت قرار گرفته است.
زندی خاطرنشان کرد: در فصل بهار پیش از ۱۵ خرداد امکان عبور با خودرو شخصی از محیط‌بانی وجود ندارد (به دلیل فصل زاد و ولد حیوان‌ها)، لذا در صورتی که تمایل به ورود به منطقه را دارید باید حداقل ۲ کیلومتر را پیاده بپیمایید تا به ترتیب به اولین نقطه دسترسی به آب سد و پس از پنج کیلومتر به روخانه دلیچای، حدود ۱۰ کیلومتر به رودخانه سفید آب و ۲۰ کیلومتر به پست تفرجگاهی انتهای سد برسید.
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان تهران تاکید کرد: قزل آلای خالدارِ قرمز که از ماهی های کمیاب دنیا محسوب می شود و نوعی ماهی تحت حفاظت است در ایران فقط در رودخانه لار وجود دارد این ماهی در سایر کشورها با عنوان قزل آلای قهوه ای (Salmo trutta fario ) شناخته می شود. این نوع ماهی از خانواده آزادماهیان در آب شیرین زیست می کند و در فصل تخم ریزی (فصل پاییز) بر خلاف جریان آب حرکت می کند تا خود را به سرچشمه برساند و در آنجا تخم ریزی انجام دهد.
زندی افزود: ماهی قزل آلای خالدار قرمز نوعی ماهی شکارچیست که اشتهای زیادی دارد ولی هرگز از دست انسان غذا نمی خورد، به همین دلیل پرورش دادن آن امکان پذیر نیست. دما و غذای کافی برای آن ها بسیار مهم است و در هر مکانی که این دو شرایط مهیا باشد، مدت زیادی باقی می‌مانند.
دریاچه دیو آسیاب
یکی از دیدنی‌های دشت لار دریاچه دیو آسیاب است که به صورت دایره‌ای شکل با قطر ۲۰ و عمق ۲ متر در میان تپه آهکی ۱۰ متری قرار دارد. آب دریاچه دیو آسیاب از چشمه‌ای در کف آن تامین می‌شود. جالب است بدانید آب این دریاچه مزه ترش و دمایی بین ۵ تا ۱۰ درجه سانتی‌گراد دارد. رنگ آب این دریاچه جزء ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن است. چراکه رنگ آب از آبی روشن تا رنگ خاکستری متغیر است و این موضوع هم به علت تغییرات فصل، میزان آبدهی و آلودگی آب است.
دریاچه سد لار
یکی دیگر از دریاچه‌های پارک ملی لار دریاچه سد لار نام دارد که به دریاچه لار دماوند هم معروف است و در سال ۱۳۶۱ بعد از ساخت سد لار به وجود آمده دریاچه این سد را به عنوان مرتفع‌ترین دریاچه‌ها در ایران می‌شناسند. این دریاچه ارتفاع ۲۵۳۱ متر برابر با ۲۹ کیلومتر مربع دارد و آب آن از طریق رودخانه‌های قزل دره، سفید آب یا آب سفید و دلیچای تامین می‌شود.
رودخانه‌ها و آبشار لار
از رودخانه‌هایی که در این منطقه جریان دارند می‌توان به رودهای لار، سفید آب، دیو آسیاب، ورارود، الرم، چهل بره، آب سیاه چال و آب امام پهنک اشاره کرد. آبشاری که در این منطقه و در دماوند قرار دارد، تماشایی‌ترین جاذبه طبیعی دشت لار است که جلوه زیبایی به پارک ملی لار بخشیده است.
دشت شقایق لار
در فصل بهار دشت لار جلوه‌ی زیبای خاص دیگری دارد که این دشت وسیع میزبان گل‌های شقایق است. دشت شقایق به قدری زیبا و حیرت‌برانگیز است که دوست دارید زمان طولانی را در این بهشت گمشده سپری کنید.
تفریحات هیجان‌انگیز و لذت‌بخشی همچون کوهنوردی، دوچرخه‌سواری، ماهیگیری، آفرود، پیک‌نیک و عکاسی در طبیعت را تجربه کنید.
ارتقاء پارک لار به پارک ملی
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان تهران در خصوص این پارک گفت: طبق آخرین مصوبه شورای عالی محیط زیست در سال ۱۳۸۱ منطقه حفاظت شده لار برای آخرین بار با توجه به تنوع بالای گیاهی و جانوری و گونه با ارزش ماهی قزل آلای خال قرمز ( سنبل محیط زیست استان تهران) و همچنین به دلیل اهمیت حفاظت و جلوگیری از آلودگی آب سد لار به عنوان تامین کننده آب شرب به کلانشهر تهران، کل حوزه آبریز مورد حفاظت قرار گرفته و به پارک ملی ارتقا یافته است
زندی با بیان اینکه در سال ۱۳۵۹ با اتمام ساخت سد لار در پای کوه دماوند در نزدیکی پارک ملی لار به یکی از مرتفع‌ترین دریاچه‌های انسان ساز تبدیل شد، افزود: از طریق سد لار حدود ۲۵ درصد از آب شرب با کیفیت بالا برای شهر تهران تامین می شود.
وی با بیان اینکه اولین مسابقه ماهیگیری بعد از انقلاب در سال ۱۳۷۰ در دریاچه سد لار برپا شد و از سال ۱۳۷۳ همه ساله این مسابقات برگزار می‌شود، اذعان داشت: فصل مجاز صید ماهی معمولاً از اول خردادماه هر سال آغاز و تا شهریور ادامه دارد دوستداران این ورزش با کسب پروانه ویژه صید روزانه که در واحدهای محیط زیست قوشخانه، پلور و دلیچای صادر می‌شود، می‌توانند به صید ماهی بپردازند.
به گفته زندی، براساس آخرین سرشماری پاییز سال گذشته تعداد کل حیات وحش اعم از کل، بز، قوچ، میش و گراس حدود یکهزار و ۱۷ راس است.
عوامل تهدید کننده پارک ملی لار
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان تهران اذعان داشت: یکی از اصلی‌ترین مشکلات موجود در پارک ملی لار وجود حدود ۶۷۰ هکتار مستثنیات است که تاکنون هیچگونه اقدامی برای خریداری از سوی مالکان انجام نشده است.
زندی افزود: تعداد واحد دامی مجاز به تعلیف در این منطقه حدود ۸۳ هزار راس دام در نظر گرفته شده در حالی که چرای بیش از حد دام ها در این منطقه به یکی از عوامل بحران زا تبدیل شده است.
وی ساخت جاده گرمابدر به بلده، کمبود محیط بان و امکانات اجرایی، بهره‌برداری از معدن‌های موجود در منطقه، شکار بی‌رویه و غیرمجاز، عدم همکاری سازمان‌های مرتبط با منطقه، رعایت نکردن مسائل زیست‌محیطی توسط گردشگران و نبودن مراکز رفاهی و اسکان مناسب برای مسافران در این محدوده را از دیگر چالش های موجود در منطقه لار برشمرد.
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان تهران گفت: با توجه به اینکه پارک ملی لار در فاصله ۷۰ کیلومتری شمال شرق استان تهران واقع شده است تعداد زیادی گردشگر برای بازدید به این منطقه مراجعه می‌کنند که با توجه به وضع موجود این منطقه ظرفیت این تعداد را ندارد.
زندی با بیان اینکه تعداد نیروهای محیط بان با توجه به وسعت منطقه بسیار کم است، افزود: تعداد نیروهای محیط‌بان در فصل بازگشایی از ۱۳ به ۱۷ نفر متغیر است.
به گفته وی چرای بی‌رویه و مفرط دام طی سال‌های گذشته، ایجاد راه‌های ارتباطی بدون بررسی و ارزیابی و فعالیت‌های دیگر بدون در نظر گرفتن ظرفیت موجود موجب آلودگی محیط، تخریب مراتع و فرسایش خاک و گاه خسارات جبران‌ناپذیری شده است.