به گزارش روز سه‌شنبه ایرنا، در این کارگاه تخصصی و مشورتی که با حضور کارشناسان سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد(فائو)، مشاور معاون وزیر و مجری طرح توسعه شتر کشور و مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت جهاد کشاورزی و نیز با مشارکت شترداران و پرورش دهندگان شتر دوکوهانه منطقه مغان برگزار شد، راهکارهای اجرایی و عملیاتی صیانت از شتر دوکوهانه مورد بررسی کارشناسی قرار گرفت.
احیای شتردوکوهانه باید به دست بخش خصوصی انجام شود
مجری طرح توسعه شتر کشور و مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت جهاد کشاورزی در این کارگاه تخصصی، شتر را از جمله حیوانات مقاوم به خشکی و مطابق با شرایط اقلیمی ایران عنوان کرد و خواستار احیای این گونه حیوانی سازگار با اقلیم ایران با مشارکت بخش خصوصی شد.
سیداحمدرضا سیدعلیان خواستار هدایت همه برنامه‌ریزی‌ها در وزارت جهاد کشاورزی و همه ارکان کشور به سمت کاهش اتکا به آب شد و گفت: متاسفانه ما هنوز خطر خشکیدگی کشور را با تمام وجود درک نکرده‌ایم و از ظرفیت گیاهی و حیوانی سازگار با این وضعیت خشکیدگی کمتر استفاده می کنیم.
مشاور معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور دام، توجه به کمبود منابع آب در تدوین برنامه‌های توسعه بخش کشاورزی را ضروری خواند و بیان کرد: با ادامه روند فعلی، در آینده وضع کشور وخیم‌تر خواهد شد و ما باید به سمت پرورش گیاهان، محصولات و دام‌های مقاوم به خشکی و کم‌آبی حرکت کنیم.
وی معطوف کردن نگاه توسعه بخش کشاورزی به سمت پرورش گیاهان و دام مقاوم به خشکی را تنها راه برون‌رفت از پیامدهای کمبود منابع آب در ایران دانست و تاکید کرد: بر این اساس، از هر گونه طرح‌های توسعه و عملیات احیای گونه های مقاوم باید به صورت جدی حمایت شود.
مجری طرح توسعه شتر کشور، تلاقی شتر دوکوهانه و یک کوهانه را از جمله راه‌های پرورش دام‌های مولد و بومی در ایران عنوان کرد و گفت: در این راستا اقداماتی را در استان سمنان آغاز کرده‌ایم که ادامه خواهد یافت.
وی از واگذاری برنامه‌های مدیریت و راهبری احیای شتر دوکوهانه به استان اردبیل خبر داد و افزود: احیای شتر دوکوهانه یک برنامه ترویجی و فرهنگی است که با مشارکت ۳۵۰ هزار دلاری فائو در استان اردبیل آغاز شده است.
سیدعلیان، خواستار واگذاری بخش احیا و اقتصادی کردن فرایند نگهداری شتر دوکوهانه به بخش خصوصی شد و بیان کرد: با یک طرح فائو و یا با پنج و یا ۱۰ میلیارد ریال اعتبار نمی‌توان نسل یک شتر در حال انقراض را احیا کرد بلکه فرایند احیا باید به دست خود مردم و بخش خصوصی انجام شود.
وی خواستار تدوین برنامه اقتصادی برای نگهداری، احیا و سودآور کردن پرورش شتر دوکوهانه در استان اردبیل شد و گفت: این شتر با مزیت تولید گوشت، قابلیت زیادی برای احیا دارد و باید برنامه احیا در قالب تولید گوشت و سایر فرآورده‌ها از این گونه تدوین شده و به اجرا در آید.
مشاور معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور دام با اشاره به وجود ۹ اکوتیپ شتر در ایران اضافه کرد: با ترکیب ژن‌های شتر دوکوهانه با تک کوهانه و تولید نسل‌های دورگه شیری و گوشتی، هم برنامه احیای شتر دوکوهانه اجرا می شود و هم پرورش این گونه اقتصادی خواهد شد.
وی تاکید کرد: بخش خصوصی و پرورش دهندگان شتر، بانک ژن اصلی شتر دوکوهانه هستند و آنها را باید در قالب برنامه های علمی، با رویکرد اقتصادی کردن پرورش شتر دوکوهانه، به سمت احیای این گونه هدایت کرد.
احیا و تکثیر شتر دوکوهانه؛ فرصت مغتنمی برای بخش کشاورزی استان اردبیل
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل در این کارگروه تخصصی، خواستار نگاه عالمانه به داشته‌های بخش کشاورزی به خصوص در بخش بانک ژن گیاهی و حیوانی در این استان شد و گفت: علاوه بر وجود بانک ژن ۴۳۰ گونه گیاهی، بانک ژن شتردوکوهانه و قوچ مغان به طور انحصاری در استان اردبیل قرار دارد.
خلیل نیکشاد، تکثیر شتر دوکوهانه را فرصت مغتنمی برای بخش کشاورزی و در راستای احیا و حفظ اقتصاد بومی، فرهنگ زندگی عشایری و مطابق با پیشینه تاریخی استان و منطقه مغان برشمرد و بیان کرد: در جنوب استان اردبیل نیز نژاد خوب بز وجود دارد که با احیای آن می‌توان اقتصاد کشاورزی منطقه را شکوفا کرد.
وی فعالیت ۶۶ هزار نفر در بخش دامپروری استان اردبیل را ظرفیت عظیم اقتصادی و اجتماعی عنوان کرد و افزود: امروز اقتصاد ۱۳ هزار و ۵۰۰ خانوار عشایری استان با ۱.۵ میلیون راس دام سبک و سنگین، نیازمند نگاه عالمانه و کارشناسی است.
شتردوکوهانه مغان با ۲۱۵ نفر جمعیت، در معرض انقراض قرار دارد
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل نیز در این آیین با اشاره به وجود قابلیت‌های فراوان در بخش دامپروری استان اردبیل گفت: سالانه بیش از ۴۰۰ هزار تن انواع محصولات دامی در این استان تولید شده و نیمی از آن به عنوان محصول مازاد بر نیاز، روانه استان‌های دیگر می‌شود.
نوبخت اژدری، شتر دوکوهانه را از جمله حیوانات اهلی و بومی منحصر به فرد در حال زوال در استان اردبیل برشمرد و افزود: جمعیت شتر دوکوهانه در استان اردبیل در ۳۰ سال گذشته از سه هزار نفر به کمتر از ۳۰۰ نفر در وضعیت کنونی رسیده است.
وی با هشدار به تداوم روند کاهشی جمعیت شتر دوکوهانه مغان بیان کرد: اگر جمعیت ۲۱۵ نفری شترکوهانه کنونی مغان به زیر ۱۰۰ نفر برسد، به معنای انقراض این گونه نادر خواهد بود.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل با اشاره به ایجاد دو ایستگاه پرورش و تکثیر شتر دوکوهانه در جهاد آباد مشکین‌شهر و جعفرآباد مغان از سال ۱۳۷۴ گفت: ژن خالص این نژاد از شتر، تنها در این دو مرکز در قالب چندین نفر شتر زنده نگهداری می‌شود.
وی اظهار کرد: از میان این تعداد شتر دوکوهانه، تنها ۹۲ نفر شتر مولد بوده و این دو ایستگاه با وجود ۴۲ شتر نر مولد، با کمبود شتر نر مولد مواجه است.
وی خطر انقراض کامل شتر دوکوهانه مغان را جدی خواند و تعطیلی پرورش شتر توسط عشایر، تغییر الگوی زندگی، اسکان عشایر و کم رنگ تر شدن نقش شتر در کوچ عشایر را از جمله علل کاهش جمعیت شتر دوکوهانه در استان اردبیل ذکر کرد.
وی فقدان جمعیت کافی برای تکثیر، قاچاق شتر دو کوهانه زنده به کشورهای همجوار، نبود توجیه اقتصادی برای نگهداری از گله برای شترداران، فقدان قوانین مدون برای حمایت از گونه‌های نادر شتر، نبود شرکت تعاونی شترداران، افزایش همخونی، طولانی بودن فاصله نسل‌ها، تبدیل قشلاقات و مراتع مورد تعلیف شترها به اراضی کشاورزی، نبود دامپزشک ویژه شتر و کمبود شتر نر را از جمله تهدیدهای جدی نسل شتر دوکوهانه مغان ذکر کرد.
ویژگی خاص شتر دوکوهانه مغان
شتر دوکوهانه ایرانی مغان دارای جثه‌ای بزرگ، پشم و کرک زیاد بوده و در برابر گرما و سرما بسیار مقاوم است.
بنا به گفته عشایر منطقه، این گونه شتر برای پیاده روی بسیار مقاوم بوده و قابلیت بالایی برای حرکت در مناطق کوهستانی و سنگلاخی دارد.
این گونه شتر سنگین وزن بوده و نسبت به سایر گونه‌های شتر و شترهای دوکوهانه موجود در سایر کشورها، آمیخته‌گری با این گونه موجب تولد شترهای مقاوم با افزایش وزن بالا می‌شود.
شتر دوکوهانه در مغان در سال‌های گذشته توسط عشایر منطقه نگهداری و پرورش داده شده و تغذیه آنها در کنار گله گوسفند عشایر انجام می شده ولی امروزه تغذیه تعداد اندک این گونه شتر به شکل دستی انجام می‌شود.
با این حالی که در سال‌های گذشته عشایر منطقه مغان از شتر دوکوهانه برای باربری و حمل اثاث خود استفاده می‌کردند، ولی برای این شترها جایگاه نگهداری خاصی احداث نکرده و به صورت حیوان همراه گله در تردد بین ییلاق و قشلاق از آنها استفاده و نگهداری می کردند.
پروش این شتر در سال‌های گذشته برای مراتع بسیار مفید بود چرا که بسیاری از گیاهانی که علف هرز و مضر گیاهان موجود در مراتع بود، توسط این گونه شتر تعلیف شده و رشد و تکثیر برخی گونه‌های گیاهی به خصوص گونه‌های خاردار و خارشتر در مراتع کنترل می‌شد.
علاوه بر این، شتر دوکوهانه مغان به علت جثه بزرگ، قابلیت تولید گوشت بیشتری داشته و به علت آناتومی خاص در واحدهای بومگردی و گردشگری نیز از مزیت جذب گردشگر برخوردار است.
آغاز اقدامات احیا و حفاظت شتر دوکوهانه
اقدامات عملی برای حفاظت و احیای این گونه نادر شتر در منطقه مغان به عنوان ذخیره گاه ژنتیکی این گونه نادر شتر ایرانی در خاورمیانه در پی کاهش شدید جمعیت شتر دوکوهانه آغاز شد.
بر این اساس، برای جلوگیری از انقراض نسل این شتر، در سال ۷۴ ایستگاه حفاظت و پرورش شتر دوکوهانه جهاد آباد مشگین شهر توسط مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی تاسیس شد که هم اکنون چند نفر شتر در این ایستگاه نگهداری و پرورش داده شده و کارهای تحقیقاتی از جمله ذخیره اسپرم و انتقال جنین در این مرکز انجام می شود و سایه اجرای برنامه‌های احیا، هم اکنون تعداد ۲۱ نفر شتر شتر دوکوهانه توسط همکاران این مرکز تحقیقاتی پرورش داده می‌شود.
علاوه بر این مرکز، در سال ۸۴ سه نفر شتر دوکوهانه با حمایت های مالی مرکز اصلاح نژاد از طریق معاونت امور دام خریداری شده و در ایستگاه تحقیقات دام جعفرآباد مغان و در جوار ایستگاه پرورش گوسفند نژاد مغان نگهداری می‌شود که نسل شتر نگهداری شده در این مرکز نیز هم اینک به ۳۲ نفر رسیده است.
مرکز حفاظت و توسعه شتر دوکوهانه بخش جعفرآباد به عنوان مرکز هدف برای بررسی، برنامه‌ریزی و پشتیبانی سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد (فائو) انتخاب شده است.
علاوه بر این، برای انجام فعالیت‌های تحقیقاتی، آمیخته گری، ذخیره اسپرم و تکثیر با گونه‌های دیگر، تعداد چند نفر شتر در سال های گذشته به ایستگاه طلوع سمنان منتقل شده است.
به گزارش ایرنا، شتر دوکوهانه تنها نژاد دوکوهانه شتر ایرانی محسوب می شود که آخرین تعداد آنها به طور مختص تنها در استان اردبیل پرورش داده می شود ولی به علت کاهش جمعیت در معرض انقراض قرار دارد.
این گونه شتر موجود در استان اردبیل که تعداد کمی از آنها به استان آذربایجان شرقی و سمنان برای انجام کارهای مطالعاتی منتقل شده، در شمال استان اردبیل و توسط عشایر منطقه مغان و نیز در دو مرکز سازمان جهاد کشاورزی نگهداری و پرورش داده می‌شود.
منطقه مغان در شمال استان اردبیل که از دیرباز مهد پرورش و زیستگاه شتر دو کوهانه در کشور بوده، آخرین زیستگاه و به عنوان ذخیره‌گاه ژنتیکی این گونه نادر حیوانی به شمار می‌رود.
این گونه نادر شتر در سال‌های نه چندان دور در بین عشایر جهت کوچ و حمل و نقل اثاث عشایر از ییلاق به قشلاق و برعکس نگهداری و استفاده می شد ولی در سال‌های گذشته با تغییر سبک زندگی عشایری و ماشینی شدن کوچ، جایگاه قبلی خود را از دست داد.
با ادامه این فرایند، جمعیت نسل حیوان منحصر به فرد شتر دوکوهانه به تدریج در سطح استان اردبیل و آذربایجان شرقی از حدود ۷۰ هزار نفر در دهه ۵۰ شمسی به تدریج کمتر شده و در آستانه انقراض قرار گرفت به طوری که در اوایل دهه ۷۰، تعداد این گونه شتر به حدود ۷۰ نفر کاهش یافت.
هم اکنون در کل استان اردبیل در مجموع ۲۱۵ نفر شتر دوکوهانه توسط ۱۸ پرورش دهنده و در دو ایستگاه تحقیقاتی جهاد کشاورزی نگهداری می‌شود.
دامداران و عشایر محلی در مجموع ۱۰۷ نفر شتر دوکوهانه در اختیار دارند و اغلب آنها یک یا دو نفر شتر نگهداری می‌کنند و برخی از عشایر منطقه مغان هم ۱۴ نفر شتر دوکوهانه در اختیار دارند.