گروه احزاب خبرگزاری ایرنا- مریم عاقلی: ابراهیم متقی استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران و عضو پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه است، حوزه مطالعاتی او مطالعات استراتژیک، سیاست و حکومت در قدرت‌های بزرگ، مدیریت بحران‌ها و مناقشات بین المللی، موازنه قوا و شکل گیری اتحادها و ائتلاف ها در روابط بین الملل است. برای بررسی بحران اوکراین و چشم انداز جنگ پیش رو و همچنین موضع گیری و سیاست جمهوری اسلامی در این مناقشه با او گفت‌وگو کرده ایم که در ادامه آمده است.
متقی درخصوص ریشه ها و چشم انداز جنگ اوکراین در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه احزاب خبرگزاری ایرنا اظهار داشت: ریشه های تاریخی بحران اوکراین به سال 2014 برمی گردد. زمانی که جنبش‌های اجتماعی جدید تحت تاثیر موج‌های انقلاب رنگی در اوکراین بوجود آمد. چنین تحولاتی زمینه برکناری یانوکوویچ از قدرت را فراهم ساخت. در این دوران تاریخی نشانه هایی از بحران هویت در اوکراین بوجود آمد و برخی از حوزه های جغرافیایی و اجتماعی که دارای جمعیت روس تبار بودند نسبت به موج ایجاد شده در کی یف واکنش نشان دادند.
این استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران ادامه داد: بنابراین بحران اوکراین ریشه در الگوی کنش ایالات متحده و کشورهای اروپایی در راستای انقلاب ها رنگی و همچنین تحولات شبه دموکراتیک در کشورهای پیرامونی دارد. این دوران تاریخی زمینه ظهور برخی از جنبش های استقلال طلب را بوجود آمد و برخی از جمهوری هایی که خود را در قالب جمهوری خودمختار نامگذاری کردند و ارتباط خود را بیش از اینکه مبتنی بر همکاری های ساختاری با کی یف قرار دهند الگوی کنش خود را بر اساس روابط ویژه با روسیه شکل دادند.
روسیه در یک فضای تاریخی جدید مبادرت به کنش عملیاتی در ارتباط با اوکراین کرد
وی با بیان اینکه در چنین شرایط و فرآیندی رهبران غربگرای کی‌یف به سمت اتحادیه اروپا گرایش بیشتری پیدا کردند، گفت: اتحادیه اروپا و ایالات متحده الگوی گسترش ناتو را پیگیری کردند و این مسئله چالش های بیشتری را برای ایالات متحده ایجاد کرد و روسیه احساس کرد در فضای محاصره راهبردی و ژئوپولتیکی قرار دارد؛ به همین دلیل در یک فضای تاریخی جدید مبادرت به کنش عملیاتی در ارتباط با اوکراین کرد.
متقی تصریح کرد: برخی اعتقاد داشتند که ممکن است اوکراین زمینه شکل گیری جنگ جدیدی را بوجود آورد اما روسیه به این موضوع واقف بود که امکان انجام اقدامات پرشدت متقابل از سوی امریکا وجود ندارد. امریکا حتی در مدیریت و حل و فصل بحران افغانستان، عراق و بسیاری از چالش های امنیتی خاورمیانه در وضعیت ابهام و عدم اراده عملیاتی قرار دارد.
شکل گیری یک چالش جدید در برابر ناتو
این استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران بر همین اساس افزود: به این ترتیب روسیه احساس کرد موازنه قدرت در حال تغییر است و زمینه شکل گیری یک چالش جدید در برابر ناتو را فراهم ساخت. بحث اصلی روسیه این است که اوکراین بخشی از حوزه امنیتی روسیه است و نمی تواند در حوزه ژئوپولتیکی ناتو قرار گرفته که دارای رویکرد ضدروسیه در شکل بندی های امنیت منطقه ای است.
به گفته وی در این شرایط پوتین از فرصت تاریخی ایجاد شده که مبتنی بر عدم اراده کنش متقابل از سوی امریکا و اروپا بود بهره گرفت و توانست زمینه لازم برای انجام اقدامات معطوف به اراده کنش تاکتیکی برای تحقق اهداف راهبردی خود را فراهم سازد.
شکل جدیدی از موازنه قدرت در محیط منطقه‌ای و بین‌المللی
متقی با بیان اینکه واقعیت این است که اقدام روسیه شکل جدیدی از موازنه قدرت در محیط منطقه ای و بین‌المللی را اجتناب ناپذیر می سازد، یادآور شد: نکته دیگر این است که اقدام روسیه کاربرد ابزارهای نظامی و کنش عملیاتی را بار دیگر وارد فضای سیاست بین الملل می‌سازد و نکته دیگر این است که مرزبندی های جدیدی در اعضای سیاست جهانی فراهم خواهد شد.
این استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران تاکید کرد: این امر به معنای بازگشت جنگ سرد در روابط اروپا، امریکا و روسیه خواهد بود و در فضای موجود ایران تبعاً نیازمند بهره گیری از سازوکارها و سیاست هایی است که واقعیت سیاست قدرت را درک کند.
اوکراین به دلیل بی توجهی به سیاست قدرت مورد حمله نظامی قرار گرفت
«واقعیت سیاست قدرت به مفهوم خودیاری خواهد بود. اوکراین به دلیل اینکه سیاست قدرت را مورد توجه قرار نداد، مورد حمله نظامی قرار گرفت و نکته دوم آن است که معادله قدرت همواره تقلیل یابنده خواهد بود. لذا جمهوری اسلامی در شرایطی می تواند موقعیت خود را در محیط منطقه ای شکل دهد که از اراده لازم برای مقابله با تهدیدات محیط همجوار برخوردار باشد.»
متقی همچنین تصریح کرد: نکته دیگر این است که فضای شکل گرفته در قالب جنگ سرد جدید امکان ظهور بحران های تاکتیکی منطقه‌ای را اجتناب ناپذیر می‌سازد به این معنا که در آینده نزدیک امکان ظهور ستیزه‌های کم شدت منطقه ای و همچنین اقدامات نظامی تاکتیکی وجود خواهد داشت.
روند دیپلماسی وین با وقفه‌های مرحله‌ای همراه می‌شود
این تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل درباره اینکه این جنگ چه تاثیر احتمالی بر روی مذاکرات وین دارد، گفت: علیرغم اینکه برخی گمان می‌کردند جنگ احتمالی روسیه در اوکراین منجر به سرعت یابی مذاکرات وین می‌شود اما بحران در یک حوزه ژئوپولتیکی منجر به فیریز شدن برخی از همکاری ها در ارتباط با موضوعات منطقه ای خواهد شد.
وی بر همین اساس تصریح کرد: بنابراین آنچه به عنوان زمینه های دیپلماتیک امضای توافق در روزهای گذشته مطرح شده بود از امروز کارکرد خود را از دست می‌دهد و روند دیپلماسی وین با وقفه های مرحله‌ای همراه خواهد شد.